Nguyễn-Xuân Nghĩa, RFA
2017-05-16
2017-05-16
Hội nghị quốc tế về Con Đường Tơ Lụa mới vừa kết
thúc hôm Thứ Hai tại Bắc Kinh với lời phát biểu hùng hồn của Chủ tịch Tập Cận
Bình về một trật tự mới của thế giới trong sự hợp tác cho thịnh vượng chung.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình phát biểu trong bữa
tiệc chào mừng lãnh đạo các nước tham dự Diễn đàn Vành Đai và Con Đường tại Đại
lễ đường Nhân dân Bắc Kinh vào ngày 14 tháng 5 năm 2017. AFP photo
Sáng
kiến của Bắc Kinh
Nguyên
Lam : Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do cùng Nguyên
Lam xin kính chào chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa. Thưa ông, hội nghị quốc
tế về Sáng kiến Một vành đai Một con đường của Trung Quốc vừa chấm dứt hai ngày
họp tại Bắc Kinh nhưng lại không có thêm dữ kiện cụ thể liên hệ đến công trình
mà Chủ tịch Tập Cận Bình gọi là "dự án của thế kỷ". Ông nghĩ sao ?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa : Chấm dứt hội nghị, ông Tập Cận Bình dùng hình
tượng bầy ngỗng trời đặc thù của Châu Á thường bay sau con đầu đàn với dạng chữ
V ngang. Các nhà báo sính văn hóa có khi tâm đắc với hình ảnh đầu đàn của Trung
Quốc trong một dự án "hoành tráng", với ngoặc kép, giữa 65 quốc gia
trên đại lục địa Âu Á, có 62% dân số toàn cầu và sản xuất ra 30% sản lượng của
thế giới. Nhưng thuần về kinh tế thì đấy là bầy chim sẽ còn thay hình đổi dạng
theo cái nhìn của Bắc Kinh. Tôi xin lần lượt giải thích, sau khi trình bày bối
cảnh.
Đầu tiên là vào Tháng 9 rồi Tháng 10 năm 2013, khi
thăm Cộng hòa Kazahkstan tại Trung Á và Indonesia tại Đông Nam Á, ông Tập nói đến
kế hoạch gọi là Con Đường Tơ Lụa Mới, gồm hai phần là Nhất Đái và Nhất Lộ, theo
Anh ngữ là One Belt, One Road, gọi tắt là OBOR. Nhất Đái hay Nhất Đới là
"tẩu lang kinh tế" trên bộ từ Trung Quốc tới Âu Châu qua Nga, khu vực
Trung Á và Trung Đông. Nhất Lộ là "đường Hàng hải Thế kỷ 21" từ Trung
Quốc qua biển Đông Nam Á tới Ấn Độ Dương và các biển Đông Phi, Trung Đông rồi Địa
Trung Hải đến tận Âu Châu. Khi đó báo chí Bắc Kinh còn so sánh tham vọng OBOR với
Kế hoạch Marshall khi Hoa Kỳ viện trợ cho 16 nước Âu Châu tái thiết sau Thế Chiến
II, đấy là một so sánh buồn cười mình sẽ nói sau. Vài năm qua, Bắc Kinh lại sửa
tên gọi theo Anh ngữ là "Belt and Road Initiative", viết tắt là BRI.
Rồi đây, tôi nghĩ là họ còn sửa nữa, chứ "Belt and Road Initiative"
hay bầy ngỗng dại này chưa định hình và sự thật lại chẳng giống như ông Tập vẫn
tô vẽ trước sự trầm trồ của những người thiếu hiểu biết.
Nguyên
Lam : Ông vừa nói sự thật lại chẳng giống như Chủ
tịch Tập Cận Bình vẫn tô vẽ, ông có thể giải thích chuyện này được không ?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa : Thật ra, bầy ngỗng dại này cất cánh lần đầu từ
năm 1999, vào thời Chủ tịch Giang Trạch Dân và xuất phát từ thực tế nghiệt ngã
về địa dư của Trung Quốc.
Với diện tích 10 triệu cây số vuông, xứ này có ít nhất
hai khu vực khác biệt. Tại hướng Đông là vùng duyên hải có các tỉnh tương đối
trù phú và tăng trưởng mạnh sau khi mở ra buôn bán với bên ngoài. Bên trong, tại
hướng Tây và hướng Bắc hoang vu, là các tỉnh nghèo nàn lạc hậu bị khóa trong lục
địa, khó thông thương ra ngoài mà lại là nơi tập trung các dị tộc thiểu số.
Trong lịch sử, Trung Quốc bị loạn khi dân nghèo từ trong đổ xuống vùng Trung
Nguyên hay Hoa Đông, như thời Tần Thủy Hoàng hay Mao Trạch Đông. Vì vậy, Bắc
Kinh có chiến lược "Tây Tiến", đó là "Tây Bộ Đại Khai Phá"
do Tổng lý Quốc vụ viện là Thủ tướng Chu Dung Cơ chỉ đạo từ năm 2000 nhằm phát
triển các vùng nghèo khốn tại miền Tây để tránh dị biệt quá lớn về lợi tức và
nhận thức.
Khu vực này chiếm hơn 70% diện tích lãnh thổ, trùm
lên các tỉnh là Cam Túc, Thanh Hải, Tứ Xuyên, Thiểm Tây, Vân Nam, năm đặc khu tự
trị của các sắc dân thiểu số, là Quảng Tây, Tây Tạng, Tân Cương, Nội Mông, Ninh
Hạ, cùng một thành phố thuộc quyền quản lý của trung ương là Trùng Khánh. Bây
giờ, khi Tập Cận Bình muốn mở ra các "tẩu lang kinh tế" chính là để
khu vực hoang vu bát ngát này có thể buôn bán với bên ngoài. Yêu cầu ở đây
chính là an ninh và kinh tế cho nội tình Trung Quốc. Rồi họ sở dĩ cứ đổi tên gọi
vì chưa thống nhất được hệ thống quản lý công cuộc mở mang khai phá đó.
Phó Thủ tướng Trung Quốc Trương Cao Lệ phát biểu tại
Diễn đàn Vành Đai và Con Đường tại Bắc Kinh vào ngày 14 tháng 5 năm
2017. AFP photo
Nguyên
Lam : Nhưng thưa ông, có nguồn dư luận e rằng kế hoạch Một
vành đai Một con đường ấy của Bắc Kinh chính là để bành trướng ảnh hưởng với
các nước bên ngoài. Ông nghĩ sao về nhận định đó ?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa : Với thần dân của họ, dĩ nhiên lãnh đạo Bắc
Kinh muốn tuyên truyền cho sự "quật khởi hòa bình" và chính đáng sau
hơn trăm năm lụn bại và bị liệt cường sâu xé kể từ quãng 1840 cho tới khi đảng
Cộng sản thống nhất đất nước từ năm 1949. Ta hiểu ra nhu cầu tâm lý chính trị
đó, khi giới lý luận thủ cựu mơ ước phát huy tư thế và ảnh hưởng của Chủ nghĩa
Dân tộc Đại Hán qua Con Đường Tơ Lụa. Nhưng lãnh đạo Trung Quốc hiện có nhiều
ưu tiên cấp bách hơn, đó là tái phân lợi tức từ các tỉnh tương đối trù phú tại
vùng duyên hải ở miền Đông vào các địa phương nghèo đói và lạc hậu bị khóa ở
trong nên không tiếp cận với thế giới.
Đây là loại nan đề ngàn năm của Trung Quốc đang trở
thành sức ép chính trị cho lãnh đạo vì người dân bên trong đã biết và không chấp
nhận bất công được nữa. Nhưng, về kinh tế thì ta còn cần thấy ra chuyện khác nữa
và chúng ta nên hãi sợ về sự sợ hãi của Bắc Kinh.
Âm
mưu của Trung Quốc
Nguyên
Lam : Ông hay trình bày sự thể dưới dạng nghịch
lý làm người đọc giật mình. Thưa ông, thế nào là chúng ta nên hãi sợ về sự sợ
hãi của Bắc Kinh.
Nguyễn-Xuân
Nghĩa : Trong lịch sử, chưa khi nào kinh tế Trung Quốc
lại cần buôn bán với thế giới như hiện nay. Ngoại thương hay xuất nhập khẩu là
lẽ sống của họ, mà 90% hàng hóa lại được chở qua biển vì là phương tiện rẻ nhất.
Nhìn từ Bắc Kinh ra biển, với tâm trạng của một kẻ từng bị hạm đội xứ khác khuất
phục, họ thấy ba mặt biển cận duyên là biển Hoàng hải, biển Hoa Đông và biển
Hoa Nam lại bị ngăn bởi các quần đảo mà họ gọi là "Đệ Nhất Đảo Liên",
như chuỗi xích kéo dài từ Nhật Bản, Đài Loan tới Philippines và Indonesia.
Nhiều quốc gia quần đảo này lại là đồng minh của Mỹ.
Luồng giao dịch hàng hóa từ các hải cảng của Trung Quốc tại vùng duyên hải với
thế giới phải qua nhiều eo biển, thí dụ như eo biển Malacca, hiện nay vẫn do một
siêu cường bảo vệ. Khi thấy an ninh kinh tế của mình lại nằm trong tay của Hoa
Kỳ, Bắc Kinh sợ là có ngày bị Mỹ xiết họng ! Vì vậy, họ mới có nhiều động thái
đáng ngại.
Thứ nhất là họ cưỡng đoạt quần đảo hay bãi cạn của
các lân bang nghèo yếu hơn ; thứ hai là quân sự hóa các bãi cạn đã chiếm và biến
thành đảo nhân tạo ; thứ ba là ly gián các nước trong Hiệp hội ASEAN theo kiểu
bẻ đũa từng chiếc để nhóm kinh tế Đông Nam Á này không thể thống nhất hành động
chống cự ; thứ tư là mua chuộc hai thành viên của ASEAN đang có tranh chấp chủ
quyền biển đảo với họ tại Đông Nam Á, là Việt Nam và Philippines ; thứ năm là
tránh gây hấn trực tiếp với Hoa Kỳ. Dù vậy, Bắc Kinh vẫn chưa yên lòng nên tìm
cách tiến thẳng ra Ấn Độ Dương mà tránh các eo biển Đông Nam Á. Đấy cũng là mục
tiêu của "Tẩu lang Kinh tế Đông Dương" với bảy nước Việt, Miên, Lào,
Thái Lan, Malaysia, Brunei và Indonesia và của "Tẩu lang Kinh tế
Bangladesh, Trung Quốc, Ấn Độ, Miến Điện".
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã phát biểu trong
lễ khai mạc Diễn đàn Vành Đai và Con Đường tại Bắc Kinh vào ngày 14 tháng 5 năm
2017.AFP photo
Nguyên
Lam : Chúng ta bước qua phần hai, với câu hỏi là
sau bốn năm chuẩn bị thì Sáng kiến Đới Lộ này đã tiến tới đâu và có hy vọng
thành hình không ?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa : Chúng ta trở lại với thực tế phũ phàng. Thứ nhất,
việc xây dựng chuỗi hành lang trên đất liền và ngoài biển, như xa lộ, thiết lộ,
cầu đường, phi cảng, hải cảng, ống dẫn dầu khí v.v, qua một vùng bát ngát có bốn
tỷ 400 triệu dân, là 62% dân số địa cầu, mà chỉ sản xuất có 30% sản lượng toàn
cầu thôi. Hai con số ấy, 62% dân số và 30% sản lượng, cho thấy sự nghèo nàn của
khu vực. Mà hiện nay và trong tương lai xa xôi, vùng đất hoang vu ấy có quá nhiều
tranh chấp và bất ổn có thể gây loạn cho Trung Quốc. Đấy là về địa dư, kinh tế,
xã hội và cả an ninh trong một vùng đang có khủng bố Hồi giáo cực đoan và sự
nghi kỵ về sự can thiệp của ngoại bang.
Thứ hai là chuyện bạc tiền. Khi công bố kế hoạch bốn
năm về trước, Chủ tịch Tập Cận Bình cho biết kinh phí dự trù là năm ngàn tỷ đô
la, dùng trong bao lâu thì chưa rõ. Ngân hàng Hongkong Shanghai của Anh thì
tính ra nhu cầu từ bốn đến sáu ngàn tỷ trong 15 năm, và Ngân hàng Phát triển Á
Châu ADB ước lượng rằng là từ nay đến năm 2030 các nước Châu Á cần 26 ngàn tỷ
cho các dự án xây dựng hạ tầng ! Tính đến nay thì các ngân hàng có vốn của
Trung Quốc mới chỉ gạn được khoảng ba trăm tỷ thôi và một số dự án đầu tiên đã
lỗ vốn. Thứ ba, trong 65
nước liên hệ đến Con đường Tơ lụa mới thì chỉ có 20 nguyên thủ tham dự hội nghị
tuần qua ở Bắc Kinh với Chủ tịch Tập Cận Bình, tức là lãnh đạo của 44 quốc
gia vẫn đứng ngoài nghe ngóng mà đấy lại là các nước giàu nhất với lợi tức bình
quân một đầu người là 25 ngàn đô la so với 20 nước có lãnh tụ tới Bắc Kinh thì
người dân chưa có được 15 ngàn một năm.
Thứ tư ta thấy bài toán phối hợp giữa các nước và giữa
các cơ quan của Trung Quốc với nhau. Nhiều tỉnh hay tập đoàn kinh tế nhà nước của
Bắc Kinh nhảy vào vay tiền ngân hàng cũng của nhà nước, nhân đó dùng khối
nguyên vật liệu ế ẩm và nhân công dư dôi của họ vào các dự án có giá trị kinh tế
đáng ngờ. Trong khi đó dự án hỏa xa nối liền Trùng Khánh với thành phố Duisburg
của Đức được coi như một thành công chói lọi lại chẳng là sáng kiến của Bắc
Kinh mà do tổ hợp Hewlett-Packard của Mỹ đề ra từ sáu năm trước để chở máy vi
tính qua Âu Châu cho lẹ. Vì vậy, ta không nên chờ đợi phép lạ mà phải chấp nhận
nhiều năm học bay cho bầy ngỗng trời.
Nguyên
Lam : Câu hỏi ngược lại, thưa ông, đâu là những rủi
ro cho các nước khi Trung Quốc lại muốn là con ngỗng đầu đàn ?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa : Một số quốc gia đã thấy dụng tâm của Bắc Kinh
trong kế hoạch này, như Thống đốc Chu Tiểu Xuyên của Ngân hàng Nhà nước Bắc
Kinh có phát biểu, là chính phủ Trung Quốc không có đủ tiền nên các nước dần
tìm nguồn tài trợ rẻ tiền để thực hiện dự án và khi ấy sẽ sử dụng đồng Nguyên của
Trung Quốc. Tại hội nghị ở Bắc Kinh, bà Tổng trưởng Kinh tế và Năng lượng Đức
hăm là không ký tên vào thông cáo chung nếu thiếu điều kiện đảm bảo tình chất
bình đẳng cho các doanh nghiệp dự thầu vì ai cũng cho là Trung Quốc sẽ tìm cách
nâng đỡ doanh nghiệp của mình.
Tuy nhiên, sự bất đồng và bất công ấy thật ra vẫn
còn nhỏ so với nhiều mối quan tâm khác. Các nước trong Hiệp hội ASEAN thì sợ
đòn ly gián của Bắc Kinh. Liên hiệp Âu Châu thấy Trung Quốc muốn tranh thủ các
nước Đông Âu nên sẽ gây khó cho đối sách thống nhất của cả khối. Ấn Độ chẳng
yên tâm trước ảnh hưởng lớn mạnh của Trung Quốc với Pakistan và đe dọa quyền lợi
của mình tại bang Kashmir. Tướng lãnh Miến Điện và bà Aung San Suu Kyi thì thấy
bàn tay Bắc Kinh đằng sau các lực lượng thiểu số đòi ly khai tại biên giới giữa
hai nước. Liên bang Nga có thể ủng hộ sáng kiến của Bắc Kinh nhưng vẫn phải
canh chừng quyền lợi của mình tại Trung Á… Cho nên chưa biết Con đường Tơ lụa mới
có thành chăng thì các nước cũng ngại sự xuất hiện của một cường quốc với các dự
án kinh tế khả dĩ chi phối an ninh của họ.
Nguyên
Lam : Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do cùng Nguyên
Lam xin cảm tạ ông về cuộc phỏng vấn kỳ này.
------------------
Tin,
bài liên quan
No comments:
Post a Comment