Hoàng Nguyễn - RFI
Đăng ngày 16-03-2015 Sửa đổi ngày 16-03-2015 17:53
Mới đây, một bộ phim tài liệu mang tựa đề "Trong tầm
ngắm của Securitate" - Securitate là cơ quan mật vụ của chế độ Cộng sản
Rumani trước đây - đã được công chiếu trên hai kênh truyền hình quốc gia của
Hungary. Sự kiện này làm dấy lên trong công luận và truyền thông Hungary những
vấn đề về đạo đức và tội ác trong quá khứ vẫn chưa bị trừng phạt.
Từ Budapest, thủ đô Hungary, Thông tín viên Hoàng Nguyễn
trước hết nêu bật nội dung bộ phim :
« Bộ phim đã được quay tại những hiện trường gốc, với sự
tham dự của các nhân vật đa phần đã can dự vào những sự kiện có thật xảy ra
cách đây ba chục năm, dưới chính thể của thủ lĩnh cộng sản Ceausescu tại
Rumani, khi cơ quan mật vụ chính trị Securitate làm mưa làm gió ở quốc gia này.
Chỉ điểm ngay trong gia đình
Bộ phim nói về tấn thảm kịch của một gia đình ở vùng
Kolozvár, một mảnh đất từng thuộc Vương quốc Hungary, sau đó bị sáp nhập vào
Rumani và vẫn còn một cộng đồng Hung kiều đông đảo sinh sống. Hai vợ chồng nọ,
vợ là Tőkés Eszter, chồng là Barta Tibor đều là những bác sĩ, những nhân vật có
uy tín và được trọng vọng trong vùng.
Cùng một số gương mặt của giới trí thức vùng Kolozvár,
gia đình Tőkés Eszter có xu hướng đối lập rõ rệt. Đặc biệt, thành viên gia đình
có mục sư Tin lành Tőkés László là người được coi như thủ lĩnh tinh thần của
Hung kiều ở Rumani, và cuộc nổi dậy cuối năm 1989 tại nước này được coi là có
cơ nguyên từ hoạt động bảo vệ nhân quyền và tín ngưỡng của ông.
Bản thân bác sĩ răng Tőkés Eszter nhiều lần làm các cuộc
phỏng vấn bí mật về tình hình rất nghiêm trọng tại khu vực có đông kiều dân
Hung sinh sống, và tìm cách tự mang sang Hungary, hoặc thông qua một người bạn.
Nhưng những kế hoạch đó luôn thất bại: tại biên giới, các nhân viên mật vụ đã
chờ sẵn để "bắt quả tang" họ.
Một số những bài viết quan trọng, hoặc truyền đơn, tờ rơi
với nội dung đối lập mà Tőkés Eszter đã cẩn thận cất giấu kỹ lưỡng vì sợ bị
khám nhà, không hiểu sao cũng đều đều lọt vào tay mật vụ chính trị Securitate,
và trở thành những bằng cứ mà chính quyền sử dụng để chống lại gia đình bà.
Trong những năm tháng ấy, cố nhiên không ai nghi ngờ người
chồng, vị bác sĩ chỉnh hình tài ba, đầy uy tín, một con chiên sùng đạo Công
giáo, chơi dương cầm rất điệu nghệ, và sau giờ làm việc còn chữa chạy miễn phí
cho bệnh nhân nghèo. Ông Barta Tibor còn hết sức được lòng hai người con riêng
của bà Eszter với người chồng thứ nhất.
Sau biến cố 1989, bác sĩ Barta Tibor sang Hung định cư. Vợ
ông, bà Eszter không theo chồng, và tới năm 2004 hai người ly dị. Phải tới gần
hai chục năm sau, năm 2007, bà mới nhận được một hồ sơ từ Viện CNSAS (cơ sở xử
lý các hồ sơ của mật vụ chính trị Rumani thời kỳ cộng sản), và cay đắng khi được
biết sự thật về người chồng trong quá khứ.
Sự thật cay đắng về người chồng điềm
chỉ
Theo đó, gần như hàng ngày, chồng bà đã viết báo cáo về
hoạt động của đối lập của bà trong 5 năm liền để gửi lên thượng cấp. Thậm chí,
bác sĩ Barta Tibor sở dĩ kết hôn với bà năm 1985 cũng là để nhằm thông qua bà,
có được mối quan hệ với cả gia đình bà, để thực hiện hoạt động chỉ điểm được
Securitate giao phó.
Mang biệt danh "Stelian", Barta Tibor viết tường
trình về tất cả mọi thứ có thể một cách hết sức kỹ lưỡng, kể cả về lễ thành hôn
của hai vợ chồng. Ngay sau khi cưới, ông ta đưa vợ và hai con riêng của vợ đi
nghỉ ở bờ biển để trong thời gian đó, mật vụ chính trị Securitate có thể đặt
thiết bị nghe trộm vào ngôi nhà của họ.
Những bài viết, truyền đơn hoặc tư liệu gửi sang Hungary
của bà vợ Tőkés Eszter cũng đều bị ông chồng chuyển tới cho Securitate. Là một
kẻ chỉ điểm hết sức chuyên cần, Barta Tibor không bỏ qua bất cứ cuộc gặp mặt
gia đình hay xã hội nào của gia đình Tőkés Eszter, để có được thông tin tức khắc
cho mật vụ chính trị.
Không chỉ báo cáo về nhà vợ, Barta Tibor còn chỉ điểm rất
nhiều nhân vật trí thức quan trọng vùng Kolozvár, trong đó có các chính khách,
các nhân vật thuộc giới tăng lữ, các nhà nghiên cứu - nhiều người vẫn coi vị
bác sĩ uy tín này là bạn thân có thể chia sẻ được.
Khi cuộc nổi dậy và chính biến 1989 ở Rumani xảy ra,
Barta Tibor biến khỏi nhà và trong nhiều ngày ông ta ở lỳ trong trung tâm của mật
vụ chính trị địa phương nằm ngay trên tầng trên của trụ sở giáo phận của Giáo hội
Công giáo. Khả năng là trong thời gian đó, ông ta đã tìm cách tẩu tán hồ sơ tuyển
dụng của mình với biệt danh "Stelian".
Quá khứ chỉ điểm, di chứng đau đớn của
một thời
Dùng mạng lưới chỉ điểm dày đặc để duy trì chính quyền và
khiến người dân luôn trong cảnh sợ hãi và phục tùng là một trong những đặc tính
của các thể chế cộng sản tại Liên Xô (cũ) và vùng Đông Âu. Trong nhiều thập
niên, Stasi của Đông Đức, Securitate của Rumani hay AVH của Hungary là những
cái tên kinh hoàng đối với mọi người dân.
Tại Hungary, theo ước tính chưa đầy đủ, đã có chừng hai trăm
ngàn “chỉ điểm viên” từng phục vụ thể chế độc tài cộng sản, trong số đó, có cả
những “kiều nữ” trẻ thành thạo tiếng Ả Rập và không ngần ngại nếu phải sử dụng
thân xác cho “việc lớn”, theo một lãnh đạo Cục Lưu trữ Lịch sử trực thuộc Cơ
quan An ninh Quốc gia nước này.
Trong một phần tư thế kỷ qua, không ít những nhân vật có
uy tín - những chính khách, tăng lữ, văn nghệ sĩ, nhà thể thao... - của Đông Âu
đã bị lộ diện là những kẻ chỉ điểm. Chỉ điểm trong nội bộ gia đình cũng không
phải là quá mới mẻ, đặc biệt như trong trường hợp mât vụ chính trị Stasi của Cộng
hòa Dân chủ Đức, hay KGB của Liên Xô.
Tuy nhiên, tại Rumani, phương pháp "nghiệp vụ"
này không hay được cơ quan Securitate áp dụng. Trường hợp của Barta Tibor đặc
biệt ở chỗ, nó được kiến tạo và tiến hành hết sức công phu, có chủ ý, đạt hiệu
quả cao, và kết quả là đã làm tan nát cuộc đời của nhiều con người khi những
giây phút, cảm xúc riêng tư nhất của họ cũng bị phản bội.
Phân tích các "loại hình" chỉ điểm, các nhà
nghiên cứu nhận thấy, không ít người bị cưỡng bức và làm công việc này một cách
miễn cưỡng, "cho xong việc". Nhưng cũng có những kẻ làm một cách tích
cực, nhiệt tình như thể họ tìm được khoái cảm trong việc chỉ điểm và ngầm làm hại
cuộc đời người khác, kể cả đó là người gần gũi nhất với mình.
Một thể chể có thể hủy hoại con người
Thuật lại một câu chuyện ít nhiều đã được biết đến cách
đây ít năm, bộ phim "Trong tầm ngắm của Securitate" khiến người xem sững
sờ ở chỗ, nó cho thấy một thể chế có thể làm hỏng con người như thế nào. Hoặc
giả, nó tạo điều kiện để những bản năng tệ hại nhất của con người được "thả
nổi", trở thành hiện thực.
Về mặt đạo đức, rõ ràng bác sĩ Barta Tibor đã có thể lựa
chọn cách khác, và không cần làm hại chính vợ ông ta - và gia đình nhà bà, cũng
như những bạn hữu gần gũi và thân thiết - một cách chủ động và tích cực như vậy.
Nhưng ông ta đã làm điều đó và ngay cả về sau này, khi bị phát hiện, cũng không
hề cảm thấy cần phải sám hối.
Chỉ điểm đã từng được các lãnh đạo Xô-viết thời Stalin ở
Liên Xô coi là một "bổn phận công dân", khi họ hô hào "mỗi người
dân đều là một chiến sĩ an ninh", kỳ thực là những nhân viên mật vụ. Điều
này cũng đúng với các nước Đông Âu thời kỳ 1945-1989, khi tất cả mọi công dân
chỉ còn là một ốc vít trong cỗ máy vận hành.
Không phải ngẫu nhiên mà rất nhiều người ở các xứ Đông Âu
thời hậu cộng sản, khi có cơ hội, đã không dám tìm hiểu những hồ sơ chỉ điểm được
bạch hóa, sợ sẽ thấy trong đó những cái tên quen thuộc, hoặc là thành viên gia
đình, bố mẹ con cái mình, hoặc bạn bè mình. Những biệt danh trong các hồ sơ mật
vụ, nhiều khi vĩnh viễn sẽ không được biết đến.
Trường hợp của bà Tőkés Eszter, được sự hỗ trợ của thân
nhân là ông Tőkés László, người hùng của cách mạng Rumani 1989, nay là dân biểu
Nghị viện Châu Âu, nên đã được biết đến rộng rãi thông qua báo chí và phim ảnh.
Tuy nhiên, người chồng Barta Tibor, hiện vẫn sống và làm việc trên cương vị một
bác sĩ có tiếng tại Budapest, thì không hề phải chịu hậu quả gì.
Báo chí Hungary có đặt câu hỏi: đúng vào thời điểm bộ
phim được công chiếu, ông Barta Tibor còn có một buổi hòa nhạc tại Vương cung
thánh đường Budapest, nơi lẽ ra hàng ngày ông ta phải tới sám hối cho tội lỗi của
mình. Tuy nhiên, ông ta đã không hề tỏ ra hối hận, và dùng giấy tờ giả để biện
minh, chối bỏ và phủ nhận mọi hoạt động chỉ điểm của mình!
Tư pháp bất lực, dành chỗ cho phán xử
đạo đức
Tại các quốc gia cựu cộng sản vùng Đông - Trung Âu, kể từ
sau biến cố dân chủ 1989-1990, nhu cầu thiết lập công lý, trừng phạt những tội
ác trong quá khứ, để kẻ gieo gió phải gặp bão - nói rộng ra là trong sạch và trực
diện triệt để với quá khứ - luôn là ý nguyện của số đông cư dân từng là nạn
nhân bị đàn áp, tù đày, hoặc bị theo dõi, chỉ điểm bởi các thể chế độc tài toàn
trị.
Tuy nhiên, việc truy cứu trách nhiệm sau ngần ấy năm
không đơn giản, khi rất nhiều nhân chứng không còn sống, những hồ sơ, tư liệu
tiêu hủy và thiếu sót, sự buộc tội và chứng tỏ tội trạng rất khó khăn. Nhiều kẻ
thủ ác - trong giai tầng lãnh đạo, hoặc đơn thuần là những kẻ thừa hành của bộ
máy mật vụ - không hề bị trừng phạt, và có thể sinh sống và ra đi êm thấm.
Báo chí Đông Âu hay nhắc tới ba cái tên Csatáry László,
Képíró Sándor và Biszku Béla, ba kẻ thủ ác trong thập niên 40 và 50 thế kỷ trước
tại Hungary, cũng chỉ bị xem xét tội trạng trong những năm cuối đời. Hai người
đầu, phải chịu trách nhiệm trong những cuộc thảm sát dân Do Thái trong Đệ nhị
Thế chiến - rốt cục đều đã thoát tội, và qua đời trong chăn ấm đệm êm ở tuổi
97.
Chỉ có Biszku Béla, Bộ trưởng Nội vụ thời sau cách mạng
1956, kẻ được coi là “nắm đấm cứng nhất” của thể chế độc tài cộng sản ở
Hungary, là bị kết án ở tuổi 83 sau mấy chục năm sống yên lành và sung túc tại
một biệt thự khu “thượng lưu” ở Budapest, với mức lương bổng gấp bốn lần lương
hưu của một người bình thường.
Không chỉ thế, tại Cộng hòa Slovakia, mới đây chính quyền
địa phương còn đưa ra một quyết định hết sức bị phản đối nhằm vinh danh một
nhân vật cộng sản cộm cán - ông Vasil Bilak, đã mất cách đây một năm ở tuổi 95
- bằng cách phong ông ta làm công dân danh dự và dựng bảng ghi danh tại làng
nơi ông ta chào đời.
Giữ chức Bí thư Trung ương đảng trong vòng hai chục năm,
ông Bilak từng là một yếu nhân của Đảng Cộng sản Tiệp Khắc, đồng thời là nhân vật
quan trọng nhất trong số năm quan chức cao cấp đã ký vào bức thư “mời” Mátxcơva
và quân đội khối Hiệp ước Vácxava vào đàn áp Mùa xuân Praha tại Tiệp Khắc năm
1968.
Những năm cuối đời, Vasii Bilak sống tại một biệt thự vào
hàng sang trọng nhất ở thủ đô Bratislava. Hành vi "cõng rắn cắn gà
nhà" của ông từng bị điều tra vì tội danh "bán nước", nhưng hồ
sơ điều tra của vụ án - lên tới hơn 23 ngàn trang - đã bị khép lại năm 2011.
Luôn chối tội, Bilak đã ra đi mà không hề phải đối diện với hành động của mình
trước vành móng ngựa.
Tuy nhiên, một khi công lý đến bởi cơ quan tư pháp tạm bất
lực, thì người dân đã có cách khác để bày tỏ sự phán xử đạo đức của họ. Những tấm
biểu ngữ được giăng trước nhà những nghi can trên, hoặc trong phiên xử của họ,
kêu gọi tội ác phải bị trừng phạt, kẻ sát nhân không thể ngủ yên, v.v... chính
là bản án của người dân, của những nạn nhân dành cho kẻ thủ ác.
Đối với Barta Tibor, tuy không bị truy tố nhưng tờ nhật
báo lớn nhất của Hungary "Tự do Nhân dân" (Népszabadság) đã có bài
bình luận về ông ta với những lời phê phán rất nặng. Tác giả đặt câu hỏi, là một
bác sĩ chỉnh hình, thường xuyên phẫu thuật cột sống, nhưng chính ông ta lại là
kẻ không hề có xương sống khi chỉ điểm chính vợ mình, gia đình mình trong nhiều
năm...
Như thế, khi nền tư pháp bất lực, công luận và người dân
sẽ có sự phán xét đạo đức riêng của họ, cho những kẻ đáng bị trừng phạt, và đây
là hình phạt cao nhất...
No comments:
Post a Comment