14.01.2015
Sơn
Nam lúc sinh thời
Trong
một bài viết về Phạm Xuân Ẩn, người điệp viên nhị trùng trong cuộc chiến Việt
nam được nhà cầm quyền Cộng sản tô hồng đánh bóng, tôi có viết đôi dòng về một
bạn học của ông – nhà báo kiêm nhà văn Sơn Nam,
Nay
tản mạn qua một khuôn mặt khác mà trùng hợp thế nào phần lý lịch có nét quen
quen. Ông là nhà báo và nhà văn có tên Sơn Nam, cũng là một nhà khảo cứu về Nam
bộ uyên bác. Ông cùng tuổi cùng học với Phạm Xuân Ẩn tại Collège de Cần Thơ
(chương trình còn bằng tiếng Pháp), hai người cùng bỏ học theo kháng chiến hồi
1945, sau cũng là cộng sản dưới vỏ bọc nhà báo tại Sài gòn. Sơn Nam bị lộ tung
tích trong đợt tảo thanh các thành phần hoạt động nằm vùng hồi 1958 thời ông Diệm.
Ông bị giam ở Phú Lợi (Bình Dương) trong ba năm. Ra tù ông vẫn được hành nghề
nhưng quay sang nghiên cứu. Những tác phẩm của ông già ‘Hương Rừng Cà Mâu’ cùng
hàng chục cuốn sách về con người và văn hóa miền Tây làm say mê cả trăm ngàn độc
giả (trong đó có tôi). Sau 75 vẫn là nhà văn bên lề của chế độ mới, sống trong
cảnh thiếu thốn, chết trong cảnh tối tăm, một số tác phẩm được duyệt và tái bản
thì ông đã về yên nghỉ tại Bình Dương. Có điều đáng nể là người VC già dù biết
rõ nhưng không hề để lộ tông tích người bạn học và cũng là đồng nghiệp của mình
trong suốt cuộc chiến.
Khi
ông mất cách đây ít năm, các báo ở hải ngoại không mặn mà loan tin với thiện ý
tỏ lòng thương cảm hay đánh giá tốt về đóng góp văn học của Sơn Nam vì họ dị ứng
với một đồng nghiệp mà một thời đã là thành phần ăn cơm quốc gia thờ ma cộng sản.
Nhiều trang văn học đã có cách nhìn khá khắt khe và phần nào coi nhẹ giá trị những
công trình khảo cứu của ông về một mảng văn hóa đáng trân trọng và đào sâu là
con người và nét văn hóa miền đồng bằng sông Cửu Long từ ngày cha ông chúng ta
đi mở đất.
Điều
này cũng dễ hiểu vì ngày nào còn chế độ cộng sản thì khó lòng nói đến hòa giải
hòa hợp dân tộc và thay đổi được cách nhìn của người Việt hải ngoại nhất là giới
truyền thông quận Cam xưa nay nghiêng về truyền thống bảo thủ. Khi tôi viết những
dòng này để nhắc và nhớ ông già Sơn Nam nhân 88 năm ngày sanh của ông, biết đâu
cũng có thể có người chửi thầm lo làm điều bá láp.
Có một giai thoại để thấy Sơn Nam đáng thương nhiều hơn đáng
trách. Tôi
nhớ có lần trong một ấn bản của tạp chí văn học T.V., bà chủ nhiệm kiêm chủ bút
có viết về ông dù chỉ dưới dạng Nhật ký nhân tin ông qua đời nhưng là cây viết
chính luận sắc bén nên nội dung có hơi nặng nề. Vốn là chỗ thân quen vì tôi hay
viết cho các báo của bà, đọc xong tôi có phần góp ý, ‘chị viết vậy là tìêu tùng
ông già SN của tôi rồi’. Tiếp theo là một trao đổi ngắn những gì tôi biết về
SN, bà chủ biên có ngòi bút sắc nhưng trái tim mềm hồi đáp,’nếu anh trao đổi với
tôi trước tôi đã không viết về ông như vậy, thôi lỡ rồi.’ Chuyện coi như .com
và cho qua.
Vài
ba năm gần đậy, dân quận Cam được xem bộ phim của một đạo diễn Việt kiều Pháp
có tên Mùa Len Trâu, dựa theo một kịch bản chuyển thể tiểu thuyết của
Sơn Nam. Bộ phim được đầu tư khá tốn kém, đạo diễn trẻ có lối dựng phim khá lạ,
với kỹ thuật điện ảnh tiên tiến, ngoại cảnh quay trên những cánh đồng miền Tây
mùa nước nổi, nam nữ diễn viên sáng nét, tròn vai, bộ phim đạt nhiều giải thưởng
khích lệ, kể cả ở Tây âu.
Đám
trẻ sanh ở Mỹ phục người đạo diễn xa quê nhiều năm mà vẫn nắm bắt được cái tinh
túy của văn hóa Việt qua tính cách và con người của miền đồng bằng sông Cửu,
cánh già thuộc thế hệ chúng tôi chẳng hề xa lạ với cảnh vật và sinh hoạt miền Tây,
nhưng vui vì thấy lại tên tuổi Sơn Nam vốn dĩ đã có thời say mê khi đọc truyện
của ông.
Chẳng
hề giấu diếm, tôi vẫn thích ông nhà báo này, từ thời là cậu sinh viên nghèo tôi
đã gặp ‘chú’ Sơn Nam khi hai người quen ăn ở quán cơm bình dân vùng An Đông.
Người nghèo chẳng kể xuất xứ nghề nghiệp quê quán họ hay tìm đến nhau và đây là
quán cơm khá nhiều nghệ sĩ và học sinh sinh viên tụ họp, biết đâu cũng có cả mấy
ông nằm vùng (mà sau này SN là một). Bà chủ quán có thời là một nghệ sĩ cải
lương của gánh hát quê, tuy sồn sồn nhưng vẫn còn đọng lại chút xuân sắc, bà mến
chúng tôi, chủ yếu mở quán lấy công làm lời.
Có
lần đùa biết Sơn Nam tình duyên trắc trở do chuyện ở tù, tôi nói chú ‘dzô’ bà
chủ quán để khỏi trả tiền cơm, mà cháu cũng có chút cháo. Chú dí dỏm trả lời, bả
ấy có chủ rồi, tao mới là người chưa có người tình nào vắt vai, chú mày làm mối
cho qua (tao) đi. Mầy có thấy ông già kia không (một nhà khảo cổ họ Vương khá nổi
tiếng), ông ấy vậy mà tốt số. Dù thân với chú tôi công nhận ngoại hình của chú
khó hấp dẫn phụ nữ nhưng tấm lòng và kiến thức thì ai đã gần cũng muốn làm
thân.
Thật
sự do hay viết lách suy tư nhiều, ông hút nhiều hơn ăn, nên tiền thuốc lá có
khi tốn hơn tiền ăn, ông hay sẻ xuất cơm trắng cho tôi và tôi cũng chẳng cản vì
sức trai tôi cần no hơn ngon. Càng gần gũi mới thấy ông là mẫu người Nam Bộ
đáng kính, ông uyên bác về tiếng Pháp, thỉnh thoảng tôi nhờ ông sửa dùm các bài
luận văn, nghe nói ông là nhà báo, hình như viết cả văn, nhưng ai bảo ông là VC
chắc người đó ‘khùng’. Ít năm sau học xong tôi đi lính, không gặp nhau nữa.
Gần
đây tôi có đọc một bài phóng sự tựa đề Gái Miền Tây của một ký giả trẻ
đăng trên tờ Vietnam.net, có ít giai thoại về Sơn Nam mà dân quê miệt vườn
hay gọi ông là bộ bách khoa toàn thư về ĐBSCL.Thương cảm cho mấy cháu ở dưới
quê lên sống cảnh hộ khẩu chui gần nơi căn gác ông ở (miệt Gò vấp), đã vất vả
vì buôn gánh bán bưng lại phải ‘chiều’ bằng thân xác cho tên công an khu vực,
ông già đã ‘xúi’ các cháu đi …hát karaoke, (thực sự là bia ôm) vừa nhàn hạ mà
tiện bề đóng thuế chui cho mấy tên mắc dịch. Chuyện nghe cười ra nước mắt, có
cháu gặp khách xộp quên cách ngừa thai, lỡ đẻ phải nuôi, chẳng có tiền trông
con, phải nhờ ông già Hương Rừng Cà Mâu…trông giúp. Ông cũng chia sẻ với chàng
phóng viên là từ thời của ông các gái miền Tây bọn lính Pháp rất mê và hay làm
phiền chỉ vì cái tội nước da các em quá… trắng. Thời nay mặt hoa da phấn trách
chi tụi Hàn, tụi Đài loan chẳng mê mẩn nhờ đám cò mồi đi mai đi mối làm kiếp đi
lấy chồng xa để nuôi mẹ nuôi em. Qua tâm sự ông có buồn và cảm thương cho thế
thái nhân tình, dù chiến tranh hồi chế độ cũ không đến nỗi tệ như vậy.
Nhìn
lại bản thân ông già Sơn Nam cũng chẳng khá giả gì, rút ruột nhả tơ cho đời cả
mấy chục tác phẩm (tôi đếm trên Google, 22 đầu sách trước 75, 23 sau 75) được
in ra qua các nhà xuất bản sáng giá từ Phù Sa, Lá Bối, An Tiêm, Khai Trí thời
chế độ cũ đến các nhà in Trẻ, Văn nghệ, Cà Mâu, Kiên giang sau 75, chưa kể viết
feuilleton cho cả chục ngàn trang báo vừa văn chương vừa lá cải cho các báo miền
Nam, Sài gòn cũng như phụ cận, rút cục vẫn cơm hàng cháo chợ, nhuận bút cứ phải
xin chủ báo ứng trước giống cảnh nông dân bán lúa non mùa giáp hạt thu hoạch rồi
chẳng được bao nhiêu. Viết đến đây tôi nhớ có lần vinh danh Phan Khôi ‘người thợ
cầy trên cánh đồng chữ’ vì những công trình sưu tầm khảo cứu của ông cho ngôn
ngữ Việt, nay cám cảnh Sơn Nam tôi gọi ông già này ‘người bán lúa non trên cánh
đồng in’ khi số phận cứ đeo đuổi và ngược đãi ông.
Nói
vậy chứ cũng có lúc một phút huy hoàng rồi chợt tắt khi người ta vinh danh ông
một nhà khảo cứu văn hóa Nam Bộ uyên bác, một nhà Sài-gòn- học với nhiều tác phẩm
thân thương, Người Sài gòn, Ấn tượng 300 năm Sài gòn, Bến Nghé xưa, Gia Định
xưa… trong lễ kỷ niệm ba trăm năm thành phố Sài gòn, truyền hình báo chí
đăng tải quảng bá tên ông, làm cho các cháu các em miệt Gò vấp phục ông quá cỡ,
không ngờ ông già chuyên ngồi cà phê quán cóc mỗi ngày lại là danh nhân văn hóa
thành phố! Chuyện le lói cũng chỉ đến đó, ông giữ lại cái bao thơ có món tiền
thưởng, cái bằng khen chẳng biết cất đâu, ông gửi chủ quán cà phê treo ngay
trong quán. Ông đãi chòm xóm các em các cháu một bữa ăn tươi, mừng vui cho cái
ngày 300 năm Sài gòn/Bến Nghé nay đã thành đô thị mất tên.
Nghe
nói trong chỗ riêng tư ông có phàn nàn về chuyện mất tên, qua góc nhìn của nhà
khảo cứu văn hóa, ông cho đây là hành động phi văn hoá thiếu tôn trọng những tiền
nhân đi mở đất của những người một thời là đồng chí của ông.
Cũng
là điều đáng nói là lúc cuối đời, nhờ có người con rể đôn hậu, ông đã có một hộ
khẩu khang trang, tất nhiên chẳng phải cái mộ phần trên đất Lái Thiêu mà là căn
nhà ngói đỏ bên dòng sông Bảo Định thuộc đất Mỹ Tho, Tiền giang. Khu đất trên
1500 m2 được chính con rể tự tay xây cất thành ngôi nhà lưu niệm được văn nhân
bạn đọc bốn phương lui tới thăm viếng. Người ta lại thu thập hình ảnh, sách in,
báo in, thủ bút, vật dụng sinh thời của nhà văn trong đó có cả cái bằng khen một
lần ông gởi treo nơi quán cóc và cái máy đánh chữ như vật thủ thân của một nhà
văn chẳng phải tự hào sống để viết mà viết để sống. Gia đình tự chăm sóc bảo quản
căn nhà lưu niệm và từ chối sự can thiệp hỗ trợ của nhà cầm quyền địa phương.
Ngôi
nhà lưu niệm ở Tiền giang
Con
người dù được vinh danh như một nhà văn hóa uyên bác, một nhà văn nhà báo có
tài nhả ra chữ rồi hốt lại trên máy đánh chữ, nhưng số phận lại có môt lý lịch
trích ngang rất ba đào khổ ải, sanh ra ở Rạch Giá, dù quê cha ở Sóc Trăng, lớn
lên ở Kiên Giang, học hành ở Cần Thơ, ở tù ở Bình Dương, làm báo ở Sài gòn, ngụ
cư ở Gia Định, coi Cà mâu như đất nhà, Hậu giang như cố thổ, ta bà khắp miền lục
tỉnh, viết toàn chuyện văn minh miệt vườn, phiêu bạt giang hồ nửa đời dong duổi
khắp vùng sông nước mênh mông, cánh đồng bất tận, bầu bạn với hậu duệ của những
hảo hán miền Tây một thời đi mở đất, nay khi thân xác yên nghỉ thì hồn cốt lại
quay về Mỹ Tho dù nơi này chỉ vài ba lần in dấu chân ông.
Thôi
cũng được miễn là mảnh đất của đồng bằng sông Cửu, ông già Nam bộ có chỗ nghỉ
chân dưới tàn cây ăn trái, có phù điêu chân dung, có tiếng chim quyên, có dòng
sông nhỏ, bỏ lại quãng đời đi hoang cơm hàng cháo chợ, bỏ lại thế thái nhân
tình của một thời xã hội nhiễu nhương. Xin chúc chú Sơn Nam ngàn năm yên nghỉ.
***
Lời
viết thêm:
Một
nhà văn suốt đời gắn bó với mảng văn học đồng bằng sông Cửu Long may mắn thay
ít nhất cũng có một hậu duệ văn bút, nhà văn trẻ đất Mũi Nguyễn Ngọc Tư. Tác giả
Cánh Đồng Bất Tận đã theo dấu chân ông, luôn coi ông như thần tượng và
viết nhiều về miền Tây bây giờ ngày ấy đam mê đến độ nếu nhấc cô ra khỏi môi
trường sông nước Cô Tư không còn là Nguyễn Ngọc Tư, ví như người tiền bối của
cô nếu đem ông tập kết ra Bắc, tài năng văn bút sẽ thui chột theo tháng năm. Rồi
đây khi đánh giá những đóng góp, cả hai sẽ được nhắc nhớ, một già một trẻ, như
những cây bút đại diện cho mảng văn học Đồng Bằng Sông Cửu Long trong văn học sử
Việt nam trải dài từ nửa thế kỷ trước sang đầu thế kỷ sau.
Đỗ
Xuân Tê
Bài
đã đăng của Đỗ Xuân Tê :
·
Nhớ Sơn Nam, ông già Hương Rừng Cà Mâu
- 14.01.2015
·
Trần Hoài Thư - người lính & nỗi buồn
chiến tranh- nhân đọc lại “Truyện từ Bách khoa” - 17.12.2014
·
Văn chương Võ Phiến với Góc nhìn nghịch
tử - 06.10.2014
·
Nếu như đừng có tháng tư -
10.09.2014
·
Đọc tập thơ tình của Đặng Kim Côn -
14.11.2013
·
Tôi đọc Những Tháng Năm Cuồng Nộ của
K.Đ. - 24.08.2011
·
Cao Xuân Huy - Người ở lại Thuận An
- 20.11.2010
·
Thảo Trường – nhân chứng cuối cùng -
06.09.2010
·
Hai mươi năm sau, đọc lại Mê Lộ -
14.08.2009
No comments:
Post a Comment