Tuesday, March 22, 2016
Ẩn dụ
sống ký sinh
Một hình ảnh được sử dụng thường xuyên trong các câu
chuyện khoa học viễn tưởng: trong tương lai, loài người chia làm đôi - sống ở
trên thong dong, thoải mái nhưng mềm yếu, dễ bị tổn thương, mất phương hướng
cũng như mục đích sống là một nhóm; nhóm còn lại sống đâu đó dưới lòng trái đất,
đen đủi, mạnh và dữ, luôn muốn đập phá như kiểu đang bị xiềng xích vô hình.
Chỉ là chuyện viễn tưởng nhưng đây là ẩn dụ có thể
giúp chúng ta hiểu những gì đang xảy ra trên thế giới toàn cầu hóa đầy biến động,
âm ỉ xung đột hiện nay.
Trong một xã hội bình thường luôn có sự tự nguyện
phân công lao động, người chấp nhận làm công nhân lắp ráp máy móc, người chịu
làm thợ may vá, người quét dọn và nhiều người khác làm đủ nghề xã hội cần như
thầy giáo, bác sĩ, chuyên viên thị trường…
Làn sóng toàn cầu hóa do các công ty đa quốc gia
thúc đẩy đã lấy đi nhiều công việc sản xuất tay chân bình thường từ nhiều nước
phương Tây chuyển sang các nước khác, chủ yếu là các nước ở thế giới thứ ba. Bỗng
chốc trong một giai đoạn tương đối ngắn, hàng loạt người tự nhiên thấy công việc
của mình làm từ xưa tới nay một hôm biến mất. Hàng loạt thành phố trù phú phát
triển quanh một nhà máy sản xuất ô tô hay một loại máy móc gia dụng nào đó qua
một đêm hóa ra hoang phế vì ông chủ các nhà máy này thấy chuyển chúng qua Trung
Quốc thì tiết kiệm chi phí nhân công hơn nhiều.
Các mỹ từ mà các nhà hoạch định chính sách, kể cả
các nhà nghiên cứu không xoa dịu được nỗi lo của những người bị tước đoạt công
việc: họ đâu thể "tiến lên trên nấc thang giá trị", họ đâu thể chuyển
qua làm thiết kế, tiếp thị, nghiên cứu. Khi làm công nhân lắp ráp chiếc ô tô mặc
dù chỉ là con ốc trong chuỗi sản xuất tự động hóa, người công nhân mệt mỏi ra về
vào cuối ngày nhưng vẫn tự hào về đồng lương anh ta lãnh vì anh ta nghĩ mình
đang tạo ra một giá trị nào đó.
Tương tự, có thể vợ anh ta mất đi công việc may quần
áo, em anh ta mất đi công việc đóng giày… Và thế là xảy ra cuộc cạnh tranh hoặc
xuống đáy, làm những công việc tay chân chưa thể "đóng gói xuất khẩu"
hay ganh đua lên nấc thang kế. Cả hai hướng đều có tác dụng lên quy luật cung cầu
theo nghĩa một số lượng người nhiều hơn tranh nhau lượng công việc như trước:
dĩ nhiên hệ quả là lương sẽ bị ép giảm, sức lực càng bị vắt kiệt, ai không chịu
nỗi sẽ có kẻ khác sẵn sàng nhảy vào thay.
Các nhà kinh tế có một ảo tưởng, rằng toàn cầu hóa với
việc dịch chuyển công ăn việc làm như thế là hợp quy luật, tận dụng được nguồn
lực tốt nhất của xã hội, rằng các nước phương Tây sẽ dần dần thích ứng với vai
trò mới: ngồi vẽ ra các sản phẩm, lo chuyện quảng bá chúng còn sản xuất cứ để
các nước đang phát triển đảm trách. Ai cũng có phần bánh ngon hơn, to hơn trước.
Thực tế cho thấy không phải tất cả người dân các nước
phương Tây đều thích nghi được với vai trò "ngồi vẽ" như thế. Và cho
dù các nước này giàu, đủ sức lo chuyện an sinh xã hội để người không "ngồi
vẽ" được vẫn hưởng một khoản trợ cấp nhất định. Nhưng một khi họ đánh mất
sự tự tin, sự tự trọng, niềm tin rằng họ đang làm ra một cái gì đó có giá trị
cho xã hội, con người sẽ bị bần cùng hóa, ít nhất về mặt suy nghĩ. Và đó là căn
nguyên của cuộc khủng hoảng xã hội đang diễn ra ở nhiều nước.
Có thể tìm thấy những số liệu, những hình ảnh minh họa
cho bức tranh nói trên một cách dễ dàng trên báo chí khi họ chạm đến một mảng
nào đó, ví dụ, sự điêu tàn của những thành phố bị bỏ hoang hay vì sao nền tảng
giáo dục ở Mỹ tăng mạnh so với trước mà thất nghiệp vẫn cao và lương vẫn hầu
như không đổi. Các cuộc biểu tình chống đối toàn cầu hóa trong nhiều năm qua
cũng cho thấy người ta biết rõ thủ phạm. Và thỉnh thoảng báo chí Mỹ có những
bài viết lay động lòng người như cái chết của một nhân viên Amazon, mỗi giờ phải
đi lại trong một kho hàng rộng bằng 18 sân bóng đá để lấy ít nhất 100 món hàng
giao cho khách. Giả dụ sau này Amazon làm ra con rô-bốt lo được chuyện đó, công
việc nhàm chán, nặng nhọc và mất sức của anh này rồi cũng sẽ biến mất. Để cuối
cùng xã hội được gì? Khách hàng Amazon mua đồ rẻ hơn vài xu còn ông chủ Amazon
giàu thêm vài tỷ đô la chăng?
Thật ra câu chuyện này không có gì mới – cái mới là
hệ hụy chúng gây ra đang tạo những xung lực ngầm gây tác động lên mọi mặt của
cuộc sống.
Có thể kể đến những xu hướng như xung đột nhìn bên
ngoài là vì màu da nhưng thực chất bên trong là sự bất mãn đang rộ lên ở một số
thành phố bên Mỹ; các vụ bùng phát vì tức giận ở chỗ làm dẫn tới thảm sát; thất
nghiệp trong giới trẻ ở nhiều nước châu Âu; góc nhìn cực hữu về dân nhập cư lại
được tán thưởng ở một số giới…
Nhưng đáng
chú ý nhất vẫn là sự xuất hiện của các chính khách "sống ký sinh"
trên nền tảng câu chuyện này mà nổi bậc nhất vẫn là ứng cử viên Tổng thống Mỹ
- Donald Trump.
Ở một thời khắc khác, một bối cảnh
khác, người như Donald Trump không thể tồn tại trên chính trường Mỹ quá một
ngày. Bởi ông ta quá cực đoan, quá khích, kích động lòng thù hận, không xem báo
chí hay công luận ra gì, mạt sát các sắc dân thiểu số, hạ nhục phụ nữ, phỉ báng
tôn giáo… Thế nhưng cho đến nay ông ta vẫn là ứng cử viên dẫn
đầu của đảng Cộng Hòa trong thăm dò dư luận và thậm chí một số nhà quan sát
không loại trừ khả năng ông ta giành được sự đề cử chính thức của đảng này để
ra tranh cử chức vụ Tổng thống Mỹ vào năm sau.
Tờ New Yorker liệt kê một số phát ngôn gây sốc gần
đây của Donald Trump. Kiểu như ở một cuộc diễn thuyết tại Iowa, Trump đưa ra một
giải pháp đối với các mỏ dầu mà lực lượng ISIS đang nắm: "Tôi sẽ ném bom cho tiệt chúng đi. Tôi sẽ phá tan các đường ống dẫn
dầu. Tôi sẽ cho nổ banh các nhà máy lọc dầu. Rồi chẳng còn gì và các bạn biết
không, lúc đó Exxon sẽ nhảy vào và trong vòng hai tháng họ sẽ xây dựng lại hết
thảy mới toanh. Lúc đó tôi sẽ lấy dầu này". Câu dịch này đã lượt bỏ
các cụm từ chửi thề và tiếng đệm. Ở một ví dụ khác, tờ này trích lời Trump cho
thấy ông ta tin rằng tra tấn là thứ vũ khí hữu hiệu: "Chỉ có kẻ dốt mới nói nó không hữu hiệu. Nếu không đi nữa thì chúng
cũng đáng đời vì những gì chúng gây ra cho chúng ta". Tờ báo nói thêm
"chúng" là ai thì họ cũng không biết.
Nói sao thì
nói, dù giận dữ, bất mãn và hoang mang, dân Mỹ với nền tảng văn hóa thường phải
tỏ ra "nói đúng đường hướng" – tức bản thân họ không thể công khai
phân biệt chủng tộc, thù ghét dân nhập cư, lánh xa dân Hồi giáo. Bỗng nhiên có
một gã thay họ nói toạc ra những điều thâm tâm họ cũng nghĩ như thế, biểu sao tỷ
lệ ủng hộ Donald Trump không cao cho được.
Khi Donald Trump chủ xướng bắt những người theo đạo
Hồi ở Mỹ phải đăng ký vào một cơ sở dữ liệu thì các báo la làng cảnh báo một
Hitler đời mới nhưng biết đâu trong thâm tâm nhiều người dân Mỹ muốn chuyện đó
mà không dám nói ra?
Những người như Donald Trump sẽ là dòng chảy chính của
giới chính khách sẽ nổi lên ở các nước phương Tây: đánh vào nỗi sợ của những
người dân từng mất công việc ổn định lâu đời, từng bị thua thiệt mà không hiểu
vì sao, từng phẫn nộ vì bị nghèo đi nhưng lại không thể trút nỗi giận vào những
tỷ phú mới như Bill Gates hay Mark Zuckerberg. Vì thế họ tìm những vật thế thân
như người da đen, người Hồi giáo, dân tỵ nạn Syria. Ví dụ Trump đăng lại trên mạng
xã hội của ông ta rằng năm 2015 đến 81% nạn nhân da trắng bị giết ở Mỹ là do
người da đen gây ra (số liệu chính thức đúng đắn của FBI cho năm 2014 là 15%).
Hay ông ta cứ khẳng định ông ta thấy hàng ngàn người đổ ra đường ăn mừng lúc xảy
ra vụ 9/11 tại khu có nhiều người Ả Rập sinh sống ở New Jersey bất kể thực tế
không có chuyện đó.
Báo chí Mỹ đang "bó tay" với Donald Trump.
Mà đúng là như vậy. Ông ta là sản phẩm của một thời đại nên không thể giải quyết
ông ta cùng các vấn đề của xã hội nếu không giải quyết căn nguyên. Và để giải
quyết căn nguyên này, có lẽ sẽ phải quay trở lại đề tài "giải toàn cầu
hóa" – trả thế giới này về lại với quy luật phát triển tự nhiên của nó. Đừng
ép người nông dân bỏ làng xóm ra thành thị làm công nhân bằng công việc tước từ
tay người dân nước khác. Các ông chủ "tối ưu hóa" qui trình sản xuất
đã quá giàu; nguồn tài nguyên của trái đất đã bị tận dụng cho qui trình này sắp
cạn kiệt, kể cả hậu quả ô nhiễm môi trường còn để lại khắp nơi. Đã đến lúc phải
tự hỏi, không lẽ chúng ta đang xây dựng một thế giới méo mó và đang dùng máy điện
thoại di động để làm phẳng nó được sao?
Posted by Phu
Nguyen Van at 8:25 PM
*
*
Tuesday, March 22, 2016
Hiện
tượng Donald Trump
Để hiểu vì sao ứng cử viên Tổng thống Donald Trump lại
gây sóng gió cho chính trường Mỹ, nhất là đảng Cộng Hòa của ông ta đến thế,
không thể trông chờ vào các bài phân tích trên báo chí dòng chính của Mỹ. Ngay
cả các tờ báo lớn cũng viết về Donald Trump với vẻ coi thường, như đang tả một
gã hề trên sân khấu của Shakespeare, hoàn toàn không có cơ may thắng cử. Mà lạ
một điều, coi thường như thế nhưng tin tức về Donald Trump cứ tràn ngập mặt báo
như thể ai nấy đều bị ông này ám ảnh, vừa ghét vừa mê.
Chính cây bút bình luận của tờ Washington Post
Kathleen Parker viết, "Ngắm Donald Trump thiệt hết sức thú vị, chúng ta
không chỉ chờ từng lời. Chúng ta ngồi ở mép ghế, chờ lời kế tiếp. Gã này sắp
nói gì nữa đây?"
Cũng không thể tìm hiểu ở chính những hành động hay
phát ngôn của Donald Trump bởi người như ông thời nào cũng có, nước nào cũng
có, không nhiều thì ít. Thật
ra, gạt các phát ngôn gây sốc của ông ta sang một bên, quan điểm của Donald
Trump cũng từng được các ứng cử viên khác của đảng Cộng Hòa phát biểu, từ chính sách chống người nhập
cư, chống Obamacare đến chống hôn nhân đồng tính, chống phá thai, chống Trung
Quốc – không có gì khác nhau cho lắm.
Nói cách khác, hiện tượng Donald Trump không nằm ở bản
thân ông ta – nó nằm ở hàng chục triệu người đang nhiệt tình ủng hộ ông ta – và
nếu cuộc bỏ phiếu bầu Tổng thống Mỹ diễn ra ngay bây giờ, nào ai dám chắc
Donald Trump không thắng cử? Hiện nay trong các cuộc thăm dò, Donald Trump dẫn
đầu cách xa các ứng cử viên khác của đảng Cộng Hòa.
Vì sao hàng chục triệu người tin vào Trump bất kể nền tảng dân
chủ và trí thức của nước Mỹ? Đó mới là vấn đề.
Ví dụ, Donald Trump từng tuyên bố tỷ lệ thất nghiệp
"thật sự" của nước Mỹ lên đến 42%. Báo chính thống chỉ cười giễu
nhưng vẫn có người dân Mỹ tin Trump mặc dù số liệu chính thức cho thấy tỷ lệ thất
nghiệp của Mỹ đã giảm từ 10% vào năm 2009 xuống 5,3% vào năm 2015. Đó là bởi
Trump biết cách đánh vào tâm lý tò mò của người thiếu thông tin, lại dễ bị cuốn
vào "thuyết âm mưu" một khi có một khe hở nào đó. Khe hở ở đây là con
số 5,3% nói trên không tính những người "thiếu việc làm", tức chỉ làm
bán thời gian hay bỏ cuộc, không cố tình tìm việc làm nữa. Tính hết như thế, cộng
với những người không đi làm vì nhiều lý do khác nhau như đang đi học, ở nhà
làm nội trợ thì có đến 37% người Mỹ trên 16 tuổi (đến 93 triệu người) không tham
gia lực lượng lao động của nước này – không xa con số của Trump đưa ra là mấy.
Vấn đề là không ai tính tỷ lệ thất nghiệp theo kiểu của Trump cả.
Có lẽ người Mỹ đã chán cách nói "phải đạo"
mà chính khách "tử tế" nào cũng phải học cho thuộc. Vì thế trong một
khảo sát gần đây nhất khi cử tri được yêu cầu dùng một từ để miêu tả các ứng cử
viên, từ được dùng nhiều nhất cho bà Hillary Clinton là "nói dối". Ví
dụ, có lẽ nhiều người Mỹ bất mãn thấy dân nhập cư trái phép từ Mexico vào lấy hết
việc làm của họ, sẽ thấy không ăn thua gì các biện pháp hạn chế mà các ứng cử
viên khác đưa ra. Họ ngược lại sẽ vỗ tay hoan hô khi Trump "chửi"
giùm họ rằng dân Mễ vào đây trái phép, đem theo ma túy và hãm hiếp. Cách
nói của Trump khác nào khơi đúng nguồn bực tức và giận dữ của người dân mà do nền
tảng giáo dục, tôn giáo, văn hóa, lại không dám bày tỏ bộc tuệch như thế.
Trong một cuộc trả lời phỏng vấn của báo New York
Times, Donald Trump tiết lộ: Các ứng cử viên khác, họ thuê người mỗi tháng trả
cả 200.000 đô-la chỉ để tư vấn, không nên nói cái này, không nên nói điều kia.
Ông dùng sai từ rồi, đừng bỏ dấu phẩy ở đây… Tôi không muốn điều đó. Không ai
bày tôi nên nói điều gì cả.
Thế là ông ta hết chê John McCain đến lăng mạ phụ nữ;
hết ba hoa về quan hệ quốc tế kiểu như tôi quen hết mọi nhà thương thảo quốc tế
nổi tiếng đến khoe mức độ giàu có của mình. Ví dụ về Trung Quốc ông này nói
trong bài diễn văn tuyên bố ứng cử của mình: "Tôi không nói họ ngốc. Tôi
thích Trung Quốc. Tôi vừa mới bán một căn hộ giá 15 triệu. Làm sao ghét họ được
chứ?... Nhưng lãnh đạo của họ thông minh hơn lãnh đạo của chúng ta nhiều…"
Hay khi nói về các đối thủ cùng đảng Cộng Hòa của ông ta: "Các ứng cử viên
khác – họ bước vào, họ không biết máy lạnh không chạy. Họ đổ mồ hôi như các chú
cẩu… Làm sao họ đánh thắng ISIS được. Tôi không nghĩ sẽ có chuyện đó".
Donald Trump là như thế, tuyên bố nào phát ra cũng
gây sốc cho báo chí nhưng với những người Mỹ bảo thủ bình thường lại là điều họ
đang suy nghĩ, kiểu như "biến đổi khí hậu là đồ giả", "bọn ngu
đang thương thảo các hiệp định thương mại cho nước ta, thương mại mà làm
gì"; "thuế doanh nghiệp 0% sẽ tạo ra hàng triệu việc làm"…
Bất kể sự tự tin, có lẽ dựa vào sự phi lý của các
phát ngôn từ của ông ta, của báo chí chính thống Mỹ rằng Donald Trump sẽ là hiện
tượng sớm nở tối tàn, rõ ràng ông ta đang có những ảnh hưởng sâu đậm lên chính
trường Mỹ. Một khi đã có một tỷ lệ lớn cử tri Cộng Hòa tán thưởng cách suy nghĩ
của Trump, các ứng cử viên khác không còn con đường nào khác là… bắt chước. Sự
bắt chước đó có thể có hại cho nền văn hóa Mỹ một khi người ta bắt đầu khai
thác sự phẫn nộ của người dân để đi theo con đường mị dân, khép kín, thậm chí
như kiểu phát xít trong ứng xử với dân tộc khác. Châu Âu đã và đang đi theo con
đường này; nhiều người sợ tương lai nước Mỹ cũng sẽ theo chân.
Hiện nay người ta đang sợ một khi Donald Trump không
được đảng Cộng Hòa cử làm ứng cử viên, ông ta sẽ tiếp tục tranh cử như một ứng
cử viên độc lập, lấy theo ông ta một lượng không nhỏ đảng viên Cộng Hòa kỳ cựu
và như thế bất kỳ ai được đề cử phải chia phiếu cho ông ta. Mà có lẽ diễn biến
những tháng sắp tới sẽ là như thế; đảng Cộng Hòa khó lòng nhượng vị trí ứng cử
viên được đảng này đề cử cho Donald Trump được vì nỗi xấu hổ ông này đang đem lại
hay ít nhất là nhiều người lãnh đạo đảng Cộng Hòa đang nghĩ như thế. Và nếu
Donald Trump ra tranh cử với tư cách ứng cử viên độc lập, cán cân chính trị nước
Mỹ sẽ thay đổi như thế nào vì diễn tiến này, chưa ai dám nói trước được. Đó
chính là sức hút bất ngờ không cưỡng được của Trump.
Posted by Phu
Nguyen Van at 8:26 PM
-----------------------------------
GIẢI MÃ HIỆN TƯỢNG DONALD TRUMP
.
.
.
No comments:
Post a Comment