Nguyễn Thị Hậu
Viet-Studies 24-3-2016
Lần đầu tiên tôi biết đến công trình của học giả Tạ
Chí Đại Trường là khoảng năm 1994. Từ Sài Gòn ra Hà Nội tôi ghé thăm thầy Trần
Quốc Vượng. Ngắm nghía những giá sách đầy chật nhà thầy, tôi nhận ra một cuốn mới
có cái tựa và cả tên tác giả đều lạ. Đó là cuốn “Thần, người và đất Việt” – cuốn
sách mà cho đến giờ tôi luôn nhớ nhầm tựa sách thành “Người, đất và thần Việt”
hay “Đất, thần và người Việt”… vì tôi thấy để kiểu gì cũng hay và… có lý.
Bẵng đi rất lâu, tôi cũng không biết gì thêm về tác
giả Tạ Chí Đại Trường và những công trình khác của ông. Cho đến khi mạng
Internet phát triển ở Việt Nam, nhớ đến cuốn sách hay và tác giả của nó, tôi
vào Google tìm kiếm. Thiệt là may, tôi đã tìm thấy nhiều bài viết của ông trên
một số Website, rồi sau đó tìm thấy trang Tachidaitruong.com. Vài năm gần đây
đã có nhiều cuốn sách của ông được xuất bản trong nước, tôi có thêm cơ hội được
“gặp” ông qua các công trình nghiên cứu lịch sử rất thú vị.
Những lần học giả Tạ Chí Đại Trường về Sài Gòn hầu
như tôi đều được gặp. Ông đã tặng tôi mấy cuốn sách in lần đầu, lại còn cùng
trò chuyện về nhiều vấn đề lịch sử. Qua đó, tôi hiểu rõ hơn vì sao mình lại
thích thú đến thế khi đọc các công trình của ông.
Đầu tiên là giọng văn của ông: nghiêm túc, khúc chiết,
từ ngữ chính xác mà phong phú, có lúc như mỉa mai châm chọc, nhiều khi “cực
đoan” thậm chí đầy vẻ định kiến khi chê/ phê một ai đó. Nhưng giọng văn ấy
cũng rất hóm hỉnh, “có duyên”, lôi cuốn người đọc, cách đặt vấn đề, nhìn ra vấn
đề luôn bất ngờ làm cho người đọc muốn tranh luận ngay với ông. Người đọc không
chán, cứ xem đến cùng, xem đi xem lại, như trò chuyện, “tranh cãi” với ông nhiều
lần vậy. Công trình của ông hấp dẫn người đọc vì đã cho thấy chính kiến khoa học
của cá nhân tác giả. Điều này rất quan trọng vì nó cho thấy trách nhiệm của nhà
sử học trong việc giải thích lịch sử chứ không chỉ là việc ghi chép lịch sử.
Khi vai trò nhà sử học thể hiện trong công trình của họ rõ ràng và chân xác thì
sức thuyết phục sẽ cao hơn.
Thứ hai là vấn đề tư liệu trong các công trình của học
giả Tạ Chí Đại Trường. Ông tiếp cận các vấn đề, sự kiện lịch sử đầu tiên từ
chính nguồn sử liệu vốn/ sẵn có. Có lần ông nói với tôi “Tôi không phát hiện ra sử liệu nào mới cả, tất cả đã có trong “Đại Việt
sử ký toàn thư” cũng như trong các bộ chính sử khác, từ nguồn sử liệu chữ viết
đến tài liệu khảo cổ học, từ tài liệu văn hoá dân gian đến tài liệu ngôn
ngữ…”. Như vậy để có thể nhìn ra vấn đề mới, cách đơn giản nhất nhưng cũng
là cơ bản và khoa học nhất là ông đã đọc kỹ sử liệu, không chỉ từng câu từng từ
mà còn đọc trong sự liên hệ, liên kết các sự kiện, con người mà sử đã ghi chép
lại, mà hiện vật khảo cổ, di tích khảo cổ đã phản ánh. Qua đó ông đã nhận
ra, nhìn thấy những gì mà sử gia thời trước không viết ra bằng câu chữ, tức là
đọc lịch sử như người cùng thời để hiểu những gì diễn ra đằng sau những câu chữ.
Góc nhìn, cách tiếp cận của ông làm cho nhiều vấn đề, nhân vật lịch sử trở nên
sáng tỏ hơn – nhất là làm ta hiểu hơn bối cảnh xã hội của sự kiện lịch sử - cái
nhìn biện chứng hơn. Các vấn đề ông phát hiện, nêu ra liên quan đến những nhân
vật, những triều đại lịch sử mà trước nay ta thường chỉ nhìn thấy mặt chủ đạo
(ưu điểm hay hạn chế cơ bản, nổi bật, quan trọng nhất…) của nó. Lâu nay sử học
thường dựng nên chân dung các nhân vật lịch sử qua lăng kính chính trị. Nhưng họ
còn là những con người “xã hội”, con người “gia đình”, con người “cá nhân”. Khi
nhìn nhân vật lịch sử trong “tổng hòa các mối quan hệ xã hội” như vậy sẽ hiểu
hơn những hành xử, những thành công thất bại, quan trọng hơn là hiểu nguyên
nhân nào hoàn cảnh nào dẫn đến những sai lầm của họ. Có như vậy mới thấm thía
“bài học kinh nghiệm” từ lịch sử.
Thứ ba: Các công trình của học giả Tạ Chí Đại Trường
thực sự là những công trình liên ngành: tiếp cận một vấn đề từ nhiều góc độ
khác nhau, từ nhiều ngành nhiều tư liệu khác nhau, để tìm ra sự thật lịch sử. Nếu
những góc nhìn ấy đều cho kết quả giống nhau thì nghiên cứu đúng. Còn nếu mỗi
góc nhìn cho thấy những “sự thật” khác nhau, mâu thuẫn với nhau thì hoặc, phải
kiểm tra lại tòan bộ tư liệu, hoặc cách đặt vấn đề, cách tiếp cận sai! Như vậy
phương pháp liên ngành đòi hỏi người nghiên cứu phải thực sự khách quan và dũng
cảm, khi sử dụng kết quả, phương pháp của các ngành khác, bởi vì nó có thể làm
phá sản ý đồ nghiên cứu của mình. Vì vậy lâu nay có những công trình nghiên cứu
luôn ghi “sử dụng phương pháp liên ngành” nhưng thật ra chỉ sử dụng kết quả nào
phù hợp để minh hoạ cho ý tưởng của tác giả.
Trong nghiên cứu lịch sử nắm vững tư liệu lịch sử đó
là chiều sâu, sử dụng tài liệu liên ngành đó là chiều rộng để lịch sử hiện lên
tòan diện. Các công trình nghiên cứu lịch sử Việt Nam của học giả Tạ Chí Đại
Trường xuất phát từ góc nhìn rộng nhất: từ văn hóa Việt Nam bởi vì lịch sử là một
phần quan trọng của văn hoá quốc gia. Lịch sử là đời sống, đặt lịch sử trong bối
cảnh văn hóa Việt Nam, do đó qua công trình của Tạ Chí Đại Trường ta nhận thấy
“sử học” và “sự thật” khá gần gũi nhau. Đây cũng chính là lý do mà khi các công
trình sử học của ông được xuất bản, đông đảo công chúng đã nhiệt tình đón đọc
và thích thú.
Vào năm 2013 công trình nghiên cứu “Thần, Người và Đất
Việt” của học giả Tạ Chí Đại Trường đã được giải thưởng “Sách Hay” và năm nay
2014, Quỹ văn hoá Phan Chu Trinh vinh danh “Giải Nghiên cứu trao cho nhà nghiên
cứu sử học Tạ Chí Đại Trường vì những đóng góp độc đáo và mới mẻ của ông trong
nghiên cứu sử học”.
***
Sau thời gian bịnh nặng ở Mỹ, bác tạ Chí Đại Trường
được gia đình đưa về Việt Nam chăm sóc. Cách đây vài tháng tôi có vào thăm ông ở
bệnh viện Nguyễn Trãi. Ông còn rất yếu mệt nhưng đôi mắt vẫn tinh nhanh, giọng
nói vẫn lạc quan. Ông hẹn mai mốt về nhà sẽ xem lại mấy tư liệu khảo cổ mới mà tôi vừa “mách” để ông
bổ sung vào tiểu luận “Trần”. Tôi còn nói vui: bác về nhanh còn làm tiếp phần 2
“Sex và triều đại” cho thời hiện nay nữa chứ! ông cười và nắm tay tôi thân thiết:
thôi phần này các anh chị viết tiếp sẽ sinh động hơn tôi, vì là thời của các
anh chị.
Nhà sử học nào cũng chỉ sống ở
một thời, nhưng công trình sẽ ở lại với nhiều đời khi nhà sử học nhìn và viết về
quá khứ không từ sự thiên kiến của ngày hôm nay.
Sài Gòn 25.3.2016
----------------------
Nhà
sử học Tạ Chí Đại Trường qua đời tại Sài Gòn (TN 24-3-16)
No comments:
Post a Comment