Nguyễn-Xuân Nghĩa
Monday,
November 30, 2015 2:28:42 PM
Bài liên quan
- Thổ Nhĩ Kỳ bắn hạ phi cơ Nga gần biên giới với Syria
- Cuộc cờ Nga Thổ
- Canada giúp 'làm giảm căng thẳng' Nga - Thổ
Đòn
kinh tế và nạn dân giữa Nga, Thổ với Âu Châu
Cột
mục này dự trù trình bày lại yếu tố kinh tế căn bản, thuộc loại “nhập môn,” đối
chiếu với các luận cứ chính trị để ta có cơ sở thẩm định cái lẽ đúng sai của
“kinh tế cũng là chính trị.” Nhưng đôi khi thời sự vẫn đảo lộn tất cả! Lần này
là khi hai máy bay của Liên Bang Nga bị Cộng Hòa Thổ Nhĩ Kỳ bắn hạ hôm 24 vừa
qua ngay giữa vụ khủng hoảng di dân vào Âu Châu.
Vì vậy,
xin theo dõi xem kinh tế giữ vai trò gì trong vùng lửa đạn tại Syria. Cũng lý
thú lắm.
Sau khi
một oanh tạc cơ và một trực thăng của mình bị Thổ bắn hạ, Tổng Thống Vladimir
Putin lập tức cảnh báo rằng vụ tấn công sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến quan hệ
Nga-Thổ, và giới ngoại giao của Nga, Thổ và Âu Châu bận rộn giải tỏa mâu thuẫn
giữa hai nước trước một mối nguy chung là tổ chức Nhà Nước Hồi Giáo ISIL.
Nhưng
Putin không ở vào thế nói chuyện hòa giải. Hậu thuẫn chính trị và an ninh lẫn
kinh tế của ông có thể sút giảm nếu Nga không có quyết định trả đũa dứt khoát
hơn, ít ra về kinh tế.
Nói về
kinh tế, hai nước Nga Thổ là bạn hàng của nhau, chính yếu là trong luồng giao dịch
năng lượng, kim loại và nông sản. Nga giữ thế mạnh vì xuất cảng chừng 10% tổng
số nhập cảng của Thổ và chỉ mua từ Thổ có 4% tổng số nhập cảng của mình. Về chi
tiết, Nga bán chừng 10% số khí đốt xuất cảng của mình cho Thổ nhưng đấy là 55%
số khí đốt tiêu thụ tại Thổ, cỡ 27 tỷ thước khối vào năm 2014. Khí đốt không
bán trong thùng mà qua hai ống dẫn, một là Blue Stream dẫn thẳng qua Hắc Hải,
hai là ống dẫn Gas-West chạy qua Ukraine, Romania và Bulgaria: Địa dư cũng là
kinh tế. Còn lại, Cộng Hòa Thổ Nhĩ Kỳ mua khí từ Azerbaijan, Iran, Algérie và
vài nước khác.
Chúng
ta cần hình dung ra bài toán của doanh giới và chính khách Nga trong màn đấu lực
này. Họ thấy là sau khi chơi bạo, Thổ lâm thế kẹt về năng lượng. Các nguồn cung
cấp khí đốt khác cho Thổ đều đã gần công suất tối đa, nếu Nga khóa ống dẫn khí
là kinh tế bị ảnh hưởng.
Nhưng
Putin lại khó trả đũa bằng cách giảm khí, giả dụ như qua ống dẫn Gas-West vì
làm Bulgaria và Romania bị oan. Đó là về đòn phong tỏa ngắn hạn. Về dài hạn,
Nga có dự án TurkStream sẽ dẫn từ 30 đến 60 tỷ thước khối chảy thẳng vào Thổ mà
khỏi vòng qua Âu Châu. Nếu Nga trả đũa, dự án sẽ bị đẩy lui. Chính trị cũng là
kinh tế: Biện pháp trừng phạt gây tác dụng ngược, cũng bất lợi cho Nga.
Họ tìm
ra đòn kim loại, gồm có sắt, thép và nhôm của Nga bán cho Thổ. Khổ nỗi, thị trường
quốc tế đang bão hòa, Nga không bán thì Thổ vẫn có nhiều nhà cung cấp sốt sắng
khác. Tại Hoa Kỳ và Âu Châu! Hay là nông sản vậy? Thổ phải mua ngũ cốc của Nga,
thí dụ như 70% số lúa mì nhập cảng là trồng tại Nga. Với giá nông sản đang sụt
trên toàn cầu, biện pháp phong tỏa nảy chưa làm kinh tế Thổ điêu đứng.
Không
khóa được đầu vào thì ta chặn đầu ra: Phong tỏa sức xuất cảng lương thực của Thổ
cũng là một giải pháp như Moscow đã áp dụng để tránh đòn cấm vận của Hoa Kỳ và
Âu Châu sau vụ Ukraine. Nga mua vào 40% tổng số xuất cảng trái cây và rau cỏ của
Thổ. Nhưng không dễ và thực tế thì sau vụ máy bay bị bắn, cả chục doanh nghiệp
xuất cảng lương thực của Thổ vẫn tiếp tục các hợp đồng cung cấp. Nga vẫn thiếu
hoa quả và rau tươi!
Khó
đánh hàng hóa thì ta khóa người: kêu gọi du khách Nga đừng qua xứ Thổ! Ngành du
lịch đem lại 12% tổng sản lượng cho Thổ, nhưng du khách Nga chỉ đem lại 14% của
số này thôi, vỏn vẹn chưa bằng 0.017% của GDP. Chẳng bõ! Hay là ta phong tỏa hệ
thống vận tải hàng hóa của Thổ đi qua lãnh thổ Nga để tới các nước Cộng Hòa
Trung Á trong hệ thống Xô Viết cũ? Cũng được, nhưng vẫn là đánh oan các lân
bang của mình...
Tính đi
tính lại thì khí đốt vẫn có tác dụng mạnh nhất trong ngắn hạn, để biểu dương sự
thịnh nộ của mình. Nhưng trong dài hạn lại làm Thổ Nhĩ Kỳ đa diện hóa nguồn
cung cấp và Nga lại mất khách. Cách ngôn: Thưa đồng chí lãnh đạo, con dao kinh
tế có hai lưỡi, rất dễ đứt tay mình.
Huống hồ,
nước Thổ lại có Âu Châu và một món hàng khác. Là dân tỵ nạn...
Cả thế
giới đang nói tới làn sóng di dân làm Âu Châu thất điên bát đảo. Đấy là lúc Cộng
Hòa Thổ Nhĩ Kỳ có thể đảm nhiệm vai trò soát vé canh cửa cho Âu Châu.
Vì kinh
tế cũng là chính trị và cả địa dư, Thổ là quốc gia nửa Âu, nửa Á, nửa Trung
Đông và sau Thế Chiến II thì đã là thành viên của Minh Ước NATO và là một trong
các nước sáng lập Hội Đồng Âu Châu từ năm 1949. Qua năm 1987, Thổ tiếp tục hội
nhập vào Âu Châu rồi xin vào Liên Hiệp Âu Châu mà bị Liên Âu từ chối: Chưa đủ
“Âu tính” trong lãnh vực nhân quyền. Đấy là bối cảnh ngoại giao chính trị của một
cường quốc Hồi Giáo nằm giữa những tranh chấp lớn của Nga, Âu và Hồi Giáo.
Bây giờ
Âu Châu lâm nạn vì dân tỵ nạn và lật đật nhìn lại xứ Thổ với con mắt khác! Sau
có hai ngày chuẩn bị, hôm Chủ Nhật 29 vừa qua, đôi bên nói chuyện “xóa bài làm
lại.”
Lãnh đạo
Liên Âu vừa gặp thủ tướng Thổ tại Bruxelles và đạt thỏa thuận về dự án viện trợ
ba tỷ Euro (khoảng ba tỷ 200 triệu đô la) cho Thổ. Đổi lại, Chính Quyền Ankara
sẽ chăm sóc trên hai triệu nạn dân Syria đang tạm cư tại Thổ. Cho họ sống đàng
hoàng tử tế hơn để họ khỏi gõ cửa Âu Châu.
Khi vụ
khủng hoảng manh nha từ hai năm trước thì ngân khoản ba tỷ này được đề nghị cho
hai năm mà xứ Thổ cứ nghễnh ngãng: “Ba tỷ một năm?”
Bây giờ,
vì tình hình nguy khốn, Âu Châu có thể rộng lượng hơn, như lời tuyên bố của Tổng
Thống Pháp Francois Hollande: Tới đâu hay đó! Kèm theo gói quà ba tỷ là lời hứa:
Công dân Thổ có thể vào khu vực Schengen mà khỏi cần chiếu khán trong một năm,
nếu Ankara chịu khó cho tuần duyên và cảnh sát biên phòng thanh lọc nạn dân để
ngừa khủng bố xâm nhập vào Âu Châu.
Khi
lãnh đạo ở trên đã đồng ý về nét lớn, giới kinh tế ở dưới mới gãi đầu. Làm sao
cải thiện đời sống cho hai triệu hai trăm ngàn người đang trong cảnh màn trời
chiếu đất của mấy trại tỵ nạn ngoài kia? Lương thực, thuốc men hay bệnh xá, trường
học, lớp dạy nghề? Hội nhập người Hồi Giáo Á Rập vào xứ Thổ? Khó quá! Mà lỡ
thành công thì Thổ sẽ là khối nam châm thu hút nạn dân từ xứ khác, nhiều lắm -
như Iraq hay Afghamistan!
Sau khi
bị chối từ vào Liên Âu, lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ lui về sức mạnh tinh thần của Hồi
Giáo, là chủ trương của Tổng Thống Recep Tayyip Erdoan, khiến Thổ càng bị kết
án là độc tài và chà đạp nhân quyền. Tức là càng xa rời lý tưởng Âu Châu. Bây
giờ, khi quân khủng bố Hồi giáo triệt để thực hiện lý tưởng đó, là tự do ra vào
Âu Châu để phát huy Thánh Chiến Jihad, nạn vi phạm nhân quyền của Thổ lại được
“tương đối hóa.”
Là người
thúc đẩy giải pháp Âu-Thổ vào tuần qua, Thủ Tướng Đức Angela Merkel đã đổi giọng:
“Nếu chúng ta là đối tác chiến lược thì nên thẳng thắn bàn thảo về các vấn đề cấp
bách của mình.” Cấp bách nhất là cần Thổ canh cửa, với hy vọng là sẽ có ngày bước
qua ngưỡng cửa mà là thành viên của Liên Âu từ trong nhìn ra.
Không mấy
ai tin vào viễn ảnh đó, nhưng cận cảnh vẫn là nạn dân. Và nếu Nga làm quá thì sẽ
càng giúp Thổ Nhĩ Kỳ bước vào Âu Châu. Chuyện này mà chẳng hấp dẫn hơn vụ Hoa Kỳ
tăng lãi suất hay Âu Châu tiếp tục bơm tiền sao?
----------------------
Nga công
bố ảnh vệ tinh cáo buộc Thổ Nhĩ Kỳ buôn dầu của Daech (RFI 3/12/2015)
Khẩu chiến Nga -
Thổ : Putin đã dữ, Erdogan chẳng vừa (RFI
3/12/2015)
No comments:
Post a Comment