TS Trần Tiễn Khanh, AMI Environmental, USA
Bài tham luận này
được trình bày tại Hội nghị Vesak Liên hiệp quốc từ 27-30 tháng 5 2015 tại
Bangkok, Thái Lan. Bản tuyên cáo Bangkok (Bangkok Declaration) của Hội nghị đã
nêu lên vấn đề Mekong và đã yêu cầu các nước trong cộng đồng ASEAN và các nước
láng giềng hợp tác để giải quyết tình trạng khẩn cấp của sông Mekong và hệ sinh
thái. Vấn đề Mekong cũng sẽ được đưa vào nghị trình của Đại hội đồng LHQ.
Dẫn
nhập
Bắt nguồn từ cao nguyên Tây Tạng, sông Cửu Long dài
4500 km và sông dài thứ 12 trên thế giới, chảy qua sáu quốc gia bao gồm Trung
Quốc, Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam. Theo dòng chảy, sông được
gọi là sông Lan Thương ở Trung Quốc, Mekong ở Myanmar, Lào và Thái Lan, và cuối
cùng là sông Cửu Long vì chảy ra biển qua chín cửa sông ở miền nam Việt Nam.
Đúng như tên gọi của nó (Mekong có nghĩa là Sông Mẹ trong tiếng Lào), sông
Mekong là nguồn sống của hơn 65 triệu dân, đa số ở các nước hạ nguồn Lào, Thái
Lan, Campuchia và Việt Nam. Phần lớn các cư dân là Phật tử theo cả ba truyền thống
Phật giáo: Nam Truyền ở Myanmar, Thái Lan, Lào và Campuchia; Bắc Truyền ở Trung
Quốc và Việt Nam; và Kim Cương thừa ở Tây Tạng. Do đó, Mekong được gọi là
"dòng sông Phật giáo". Hầu hết cư dân dọc theo con sông là ngư dân
nghèo sống nhờ vào đánh bắt cá, hay là nông dân nghèo sử dụng nước sông và phù
sa để trồng lúa. Họ cũng dùng con sông làm phương tiện giao thông và buôn bán.
Trong hai thập niên tới, số lượng cư dân này dự kiến sẽ tăng đến hơn 100 triệu.
Đời sống của họ liên tục bị đe dọa bởi lũ lụt, nạn phá rừng, ô nhiễm cũng như
các dự án phát triển. Hiện nay mối đe dọa lớn nhất đối với sinh kế của họ là
các đập thủy điện khổng lồ được xây dựng hoặc lên kế hoạch ở tỉnh Vân Nam và
các đập nhỏ hơn ở Lào và trên hạ lưu sông Mekong. Ngoài ra, Trung Quốc đã phá
các thác ghềnh và mở rộng dòng sông để các tàu bè lớn có thể đi lại, kể cả các
tàu vận chuyển dầu. Các dự án phát triển gây ra hậu quả kinh tế và môi trường
nghiêm trọng ở các nước thuộc lưu vực sông. Tất cả những tác động môi trường sẽ
được trở nên tồi tệ hơn bởi sự hâm nóng toàn cầu trong những năm tới (Khanh
Tran, 2014). Với các dự án thủy điện, các nước ở thượng nguồn đã không được xem
xét đến lợi ích và mối quan tâm của các nước hạ nguồn. Đây có thể là nguyên
nhân dẫn đến xung đột, khủng hoảng chính trị và thậm chí chiến tranh trong một
tương lai gần. Ngay cả sự tồn tại của dòng sông cũng có thể bị đe dọa nghiêm trọng
trong vài thập kỷ tới. Các phần còn lại sẽ thảo luận về các đập và tác động môi
trường, và một giải pháp dựa trên giáo lý Phật giáo để đảm bảo sự phát triển
hòa bình và bền vững các nguồn tài nguyên của sông Mekong
Khai
thác dòng sông
Trong hai mươi năm qua có một chương trình khai thác
thủy điện trên sông Mekong (Richard Cronin, 2010; Scott Pearse-Smith, 2012).
Tính đến năm 2014, có 26 đập thủy điện trên dòng chính, 14 đập trên sông Lan
Thương (tên của thượng nguồn Sông Mekong ở tỉnh Vân Nam của Trung Quốc) và 12 đập
trên hạ nguồn Mekong. Trung Quốc đã xây dựng một chuỗi đập lớn trên sông Lan
Thương, bắt đầu với Manwan vào năm 1993 với sản lượng điện 1500 MW. Đập
Dachaoshan được hoàn thành vào tháng 12 năm 2002 với công suất 1350 MW, chiều
cao của một tòa nhà 30 tầng và một hồ chứa nước dài 88 km. Tiếp theo là đập Tiểu
Loan, với công suất 4200 MW và một hồ chứa nước dài 169 km và một chi phí là 4
tỷ USD. Đập này cao nhất thế giới, với chiều cao 300 m tương đương với một tòa
nhà 100 tầng. Lớn nhất và đắt giá nhất (khoảng 10 tỷ USD) trên sông Mekong cho
đến nay là đập Nuozhadu, được hoàn thành vào năm 2014 với chiều cao 261 m, một
hồ chứa dài 226 km và công suất 5850 MW. Ít nhất tám đập lớn khác cũng đang được
lên kế hoạch ở Trung Quốc.
Bắt đầu từ năm 2006, các công ty đến từ Thái Lan,
Malaysia và Trung Quốc đã tiến hành nghiên cứu khả thi của 12 đập ở hạ nguồn
sông Mekong. Trong số những con đập này, Xayaburi được coi là con đập dòng
chính đầu tiên nằm tại Lào và bên ngoài biên giới Trung Quốc. Với công suất
1260 MW và tổng chi phí đầu tư lên tới 3,5 tỷ USD, được tài trợ bởi bốn ngân
hàng lớn của Thái Lan và công ty xây dựng có trụ sở tại Bangkok, Ch. Karnchang.
Tháng 10 năm 2013, chính phủ Lào đã thông báo cho Ủy ban Sông Mekong (Mekong
River Commission, MRC) quyết định xây dựng đập dòng chính thứ hai có tên là Don
Sahong. Đập này nằm gần thác Khone trong khu vực của tỉnh Champasak Siphadone ở
Nam Lào, chỉ cách biên giới Lào-Campuchia hai km. Công suất chỉ có 260 MW, với
chiều cao 30m và chiều rộng 100m. Đập sẽ chặn kênh Hou Sahong là kênh chính cho
các loài cá di cư quanh năm giữa Campuchia, Lào và Thái Lan. Kênh này đặc biệt
quan trọng trong mùa khô khi hầu hết các kênh khác không còn hoạt động do mực
nước thấp. Sự gián đoạn di cư của các loài cá qua các kênh quan trọng này dẫn đến
sự hủy diệt của sinh hoạt thiết yếu và thủy sản trong lưu vực sông Mekong. Mặc
các cuộc biểu tình dữ dội và đông đảo, chính phủ Lào vẫn có ý định theo đuổi việc
xây dựng đập. Ủy ban sông Mekong (MRC) gần đây đã thông báo một cuộc họp tham vấn
cộng đồng trong khu vực cho các bên quan tâm về dự án thủy điện Don Sahong xảy
ra vào ngày 12 tháng 12 2014 tại Pakse, Lào (MRC, 2014).
Năm 1866, một nhóm thám hiểm Pháp gồm có Doudart de
Lagrée và Francis Garnier đã đi thuyền ngược dòng sông Mekong. Các người Pháp
này đã bị ngừng lại bởi những tảng đá ngầm dưới nước và ghềnh ở Thượng Lào.
Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã hoàn thành việc nạo vét sông và xóa những
tảng đá dưới nước và tạo một ghềnh dài 300 km, từ biên giới Miến Điện-Trung Quốc
sang Lào, thuận lợi cho việc đi lại bằng thuyền lớn. Tàu thuyền lớn hơn 100 tấn
có thể đi từ cảng Simao ở Vân Nam đến các cảng khác ở các nước láng giềng. Cần
phải lưu ý đặc biệt là những tàu vận tải dầu vì sự cố tràn dầu có thể nhanh
chóng tàn phá toàn bộ hệ sinh thái sông Mekong (MRC, 2012).
Tác
động môi trường
Trung Quốc và Lào đã nói rằng tất cả các dự án phát
triển thủy điện và giao thông trên mang lại lợi ích lớn cho các nước hạ nguồn.
Họ cũng đã khẳng định rằng bất kỳ tác động sinh thái và môi trường, nếu có, đã
được giảm thiểu. Các đập sẽ giảm bớt lũ lụt trong mùa mưa và nạn hạn hán trong
mùa khô. Mở rộng dòng sông thành một kênh vận chuyển sẽ tăng cường thương mại
giữa Trung Quốc và các nước láng giềng và mang lại sự thịnh vượng cho tất cả.
Các dự án phát triển thường được tiến hành trong vòng bí mật và rất ít chi tiết
được phổ biến. Các công ty xây dựng đập thường xuyên giảm thiểu hoặc giấu kín tất
cả các tác động xấu đến môi trường.
Trái với những tuyên bố của các công ty xây dựng, đập
thủy điện gây ra thảm họa kinh tế và môi trường nghiêm trọng, ảnh hưởng đến đờisống
của hàng triệu người ở các nước hạ nguồn. Lũ sông Cửu Long xảy ra hàng năm từ
tháng sáu đến tháng mười với hàng trăm người bị thiệt mạng. Hầu hết các nạn
nhân lũ lụt là trẻ em chết đuối do thiếu sự giám sát của người lớn tuổi trong
gia đình. Có những dấu hiệu cho rằng các con đập ở Vân Nam đã tăng cường độ lũ.
Khi các hồ chứa nước đã đầy, các con đập phải xả nước dư thừa và làm tăng thêm
mức lũ ở hạ lưu Cửu Long. Số nạn nhân lũ lụt, thiệt hại mùa màng và nhà cửa đã
tăng ở Campuchia, Thái Lan và các nơi khác.
Trong mùa khô, mực nước sông Mekong xuống thấp vì chỉ
có các băng tuyết ở Tây Tạng và Vân Nam là nguồn nước chính. Tỷ lệ dòng chảy
trung bình giảm từ 50000 m3/s trong mùa mưa xuống còn 2000 m3/s trong mùa khô.
Mùa khô thường kéo dài từ tháng mười đến tháng năm. Nếu các đập ở thượng nguồn
không tháo nước vì nhu cầu nước của các hồ chứa, hậu quả nghiêm trọng có thể xảy
ra ở hạ lưu. Các nước hạ nguồn sẽ bị ảnh hưởng bởi sự nhập mặn và ruộng lúa ở
nhiều nơi sẽ bị phế bỏ vì nước mặn hay thiếu nước để trồng trọt.
Ngoài việc thay đổi mực nước và chu kỳ tự nhiên của
sông Cửu Long, các hồ chứa nước ở các đập giữ lại phù sa. Thiếu nước và phù sa
sẽ làm ruộng đồng ở hạ nguồn ít màu mỡ. Sản xuất lúa gạo sẽ giảm mạnh, đặc biệt
là ở vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) của Việt Nam. Trong mười năm đầu hoạt
động đập Manwan Dam được ước tính đã giữ lại khoảng 35% của tổng số phù sa. Lượng
phù sa có thể giảm đến 50% vì các đập thủy điện. Điều này sẽ giảm lượng sản xuất
gạo ở vùng ĐBSCL là vùng sản xuất lúa gạo chính của Việt Nam. ĐBSCL chiếm 50% tổng
sản lượng gạo hàng năm (28 triệu tấn) và 90% lượng gạo xuất khẩu (7 triệu tấn).
ĐBSCL cũng chiếm 60% lượng tôm cá xuất khẩu từ Việt Nam. Điều này sẽ ảnh hưởng
đến hàng triệu người dân ở hạ lưu sông Mekong và các nơi khác, kể cả những nơi
xa như châu Phi do lượng xuất khẩu gạo và tôm cá bị suy giảm.
Trong khi ruộng đồng ở hạ nguồn thiếu phù sa, các đập
ở Vân Nam được bồi lấp. Độ phù sa trôi vào đập Manwan đã tăng gấp đôi so với ước
tính ban đầu. Một trong những lý do mà Trung Quốc dùng để biện hộ việc xây đập
Xiaowan là đập này ở thượng nguồn đập Manwan và, do đó, có thể làm giảm lượng
phù sa trôi vào đập Manwan. Tuy nhiên, Xiaowan và các đập khác sẽ bị lấp đầy bởi
phù sa trong vài thập kỷ tới. Các hồ chứa nước sẽ trở thành những vùng đất
hoang rộng lớn và vô dụng! Trung bình, thời gian hữu dụng của các đập sẽ bị rút
ngắn xuống còn khoảng 20 năm, so với ước tính ban đầu là 70 năm.
Với 1245 loài cá, sông Mekong là con sông nhiều cá
thứ hai trên thế giới, chỉsau sông Amazon ở Nam Mỹ. Trong số này có các loài
quý hiếm như cá tra khổng lồ nặng tới 300 kg và cá heo sông. Mỗi năm có khoảng
hai triệu tấn được đánh bắt ở các nước hạ nguồn. Hồ Tonle Sap ở Campuchia cũng
sản xuất được 400000 tấn. Các đập thủy điện ở hạ nguồn sông Mekong tuy nhỏ về sản
lượng điện so với các đập của Trung Quốc, nhưng tác động sinh thái của chúng thậm
chí có thể lớn hơn. Vùng Thác Khone, nơi con đập Don Sahong sẽ được xây dựng với
công suất nhỏ 260 MW, được xem như là điểm quan trọng của toàn bộ hệ sinh thái
của lưu vực sông Mekong. Ngay dưới chân Thác Khone, ta có thể tìm thấy rất nhiều
loài cá nước ngọt, không chỉ nhiều nhất ở Đông Nam Á mà còn trên toàn thế giới.
Nhiều chuyên gia thủy sản kết luận rằng đập sẽ có tác động nghiêm trọng đến các
loài cá di cư vì đó là kênh duy nhất vào mùa khô, và quanh năm là một kênh di
cư quan trọng (Ian G. Baird, 2011). Đặc biệt là sự sống còn của loài cá heo
Irrawaddy vì chỉ còn 85 con được biết là tồn tại ở đoạn sông này.
Các đập Vân Nam và hạ nguồn Mekong thay đổi mực nước,
nhiệt độ và chu kỳ nước sông Mekong. Tất cả những thay đổi này ảnh hưởng xấu đến
sự sinh sản và phát triển của các loài cá. Nạo vét sông cũng làm cho nước sông
chảy nhanh hơn và gây xói lở bờ sông. Đá ngầm là nơi sinh sản của cá đã bị phá
hủy. Một số loài cá sẽ biến mất vì không thể thích ứng với những thay đổi bất
thường. Ngư dân ở nhiều nơi dọc sông Cửu Long đã phàn nàn rằng lượng cá đã giảm
nhiều trong những năm gần đây. Đây là một tác động có ảnh hưởng nghiêm trọng đến
đời sống và sức khỏe của hàng triệu người ở Campuchia, Lào và Việt Nam vì tôm
cá là nguồn chất đạm chính của họ.
Trung Quốc ban đầu nói rằng các đập ở thượng nguồn
Mekong cung cấp năng lượng và mang lại thịnh vượng kinh tế cho tỉnh Vân Nam là
một khu vực tương đối nghèo. Trái ngược với tuyên bố ban đầu này, năng lượng điện
được tạo ra bởi những con đập này được sử dụng bởi các thành phố lớn và các
ngành công nghiệp ở miền Đông TQ. Tương tự như vậy, điện từ các đập ở Lào sẽ được
bán cho Thái Lan. Ngoài ảnh hưởng sinh thái nghiêm trọng nêu trên, đập và hồ chứa
còn có thể gây ra động đất. Chúng cũng thải ra một lượng lớn khí nhà kính gây
ra hiện tượng hâm nóng toàn cầu, chủ yếu là methane từ phân hủy thảm thực vật
và đất (International Rivers, 2007). Khí methane mạnh hơn carbon dioxide (CO2)
khoảng 25 lần. Theo các nghiên cứu khoa học, ví dụ Viện Nghiên Cứu Amazon ở
Brazil (INPA), nhà máy thủy điện có tác động hâm nóng toàn cầu lớn hơn nhà máy
điện đốt than cho mỗi kwh! Với chi phí khoảng 10 tỷ USD, đập Nuozhadu chỉ thay
thế 9 triệu tấn than đốt mỗi năm, một lượng nhỏ so với 3 tỷ tấn than dùng ở
Trung Quốc trong năm 2010. Ngay cả đập nhỏ Xayaburi được ước tính trị giá khoảng
3.5 tỷ USD, một khoản đầu tư to lớn cho nền kinh tế nhỏ của Lào (2013 GDP là 11
tỷ USD). Như vậy, trái với niềm tin thông thường, thủy điện rất tốn kém và
không được xem là năng lượng sạch! Phát hiện quan trọng này phù hợp với một
nghiên cứu hoàn thành vào tháng 11 năm 2000 của Ủy ban Thế giới về Đập (WCD,
2000). Nghiên cứu này đã phát hiện rằng hầu hết các dự án đập lớn trên thế giới
đã không dẫn đến bất kỳ lợi ích kinh tế khi so sánh với chi phí xây dựng, tái định
cư cho người dân và tác động xấu đến môi trường. Vào tháng bảy năm 2012, Ngoại
trưởng Mỹ Hillary Clinton đã kêu gọi ngưng xây đập Xayaburi (Hillary Clinton,
2012). Bà còn tuyên bố rằng Mỹ đã bị nhiều sai phạm trong các dự án thủy điện
và kêu gọi các quốc gia dọc dòng Mekong nên học hỏi kinh nghiệm của Mỹ. Mỹ có
thể tài trợ các nghiên cứu khoa học về tác động của các đập được đề xuất. Bà
nói rằng "Chúng tôi đã học được một số bài học đắt giá về những gì sẽ xảy
ra khi thực hiện các quyết định về cơ sở hạ tầng và tôi nghĩ rằng tất cả chúng
tôi có thể góp phần vào việc giúp đỡ các quốc gia trong khu vực Mekong tránh những
sai lầm mà chúng tôi và những nước khác đã phạm phải."
Một
giải pháp Phật giáo
Bắt đầu từ nguồn ở Tây Tạng, các nước và các dân tộc
dọc theo sông Cửu Long chủ yếu là theo Phật giáo. Các cư dân theo ba truyền thống
lớn của Phật giáo: Nam truyền ở Campuchia, Lào, Myanmar và Thái Lan; Bắc truyền
ở Trung Quốc và Việt Nam; và Kim Cương thừa ở Tây Tạng. Mặc dù có một số khác
biệt, tất cả các truyền thống đều dựa trên các giáo lý Phật Giáo căn bản:
• Tứ Diệu Đế,
• Bát Chánh Đạo,
• Ba độc,
• Trung Đạo,
• Lý Duyên Khởi,
• Năm Giới,
• Nhân Quả và
• Đạo đức Phật giáo (bất bạo động , lòng nhân ái, từ
bi, hỷ xả)
Ba độc, chủ yếu là tham lam và ngu dốt, là những
nguyên nhân cơ bản của các cuộc khủng hoảng môi trường và các xung đột trên
sông Mekong. Tham lam lợi nhuận và các lợi ích kinh tế khác đã thúc đẩy việc
xây dựng các đập thủy điện. Đối với các đập ở Lào, lợi nhuận là động lực duy nhất
vì điện sẽ được bán cho Thái Lan và các khoản nợ lớn cần thiết cho việc xây dựng
các đập thủy điện là những đầu tư to lớn trong một nền kinh tế nhỏ như Lào. Lợi
nhuận từ những đầu tư này cũng không chắc chắn vì suy thoái kinh tế trong những
năm gần đây đã làm suy giảm nhu cầu điện. Sự thiếu hiểu biết hoặc sân si khiến
chúng ta xem nhẹ sự vô thường, lợi dụng tài nguyên thiên nhiên và lờ đi các tác
động môi trường nghiêm trọng. Trong ba thập kỷ qua, Trung Quốc đã áp dụng chính
sách phát triển kinh tế bằng mọi giá và họ đã nhận ra rằng chính sách không
khôn ngoan này đã ô nhiễm nghiêm trọng không khí, nước và môi trường. Các đập
thủy điện có thể cung cấp một số lợi ích kinh tế ngắn hạn cho nền kinh tế địa
phương (ví dụ, công việc xây dựng, đầu tư lớn) nhưng không thấm gì so với những
đau khổ lâu dài của hàng ngàn người đã phải tái định cư (ví dụ, 43000 người phải
tái định cư để xây dựng đập Nuozhadu) và hàng triệu ngư dân và nông dân nghèo,
càng trở nên nghèo hơn do sản lượng thu hoạch giảm. Các đập này đã tạo ra nhiều
đau khổ, đặc biệt là ở các nước hạ nguồn.
Trong khi các nước thượng nguồn được tất cả các lợi
ích, các nước hạ nguồn phải chịu nhiều đau khổ, nếu không phải tất cả, do các
tác động môi trường, các cuộc xung đột và thậm chí các cuộc chiến tranh cũng có
thể xảy ra. Những cuộc xung đột Mekong có thể được giải quyết bằng cách áp dụng
lý duyên khởi. Cho dù thượng hay hạ nguồn, chúng ta phải nhận ra rằng chúng ta
đang sống trong một thế giới liên kết và phụ thuộc lẫn nhau; hành động của bất
cứ ai, dù nhỏ, sẽ ảnh hưởng đến mọi người khác và ngay cả trái Đất này. Trong
những năm gần đây, các giá trị đạo đức Phật giáo như lòng từ bi và lòng nhân ái
cũng đã được đề xuất như là giải pháp cho sự hâm nóng toàn cầu và các khủng hoảng
môi trường khác (Khanh Tran, 2014). Những đức hạnh này, cùng với hỷ xả, là những
phẩm chất cơ bản của một vị Bồ-tát phát nguyện giải thoát tất cả chúng sinh khỏi
đau khổ. Chúng sinh bao gồm không chỉ con người mà còn động vật, chẳng hạn như
loài cá tra và cá heo sông khổng lồ đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng, và
môi trường nói chung.
Các cuộc xung đột giữa các quốc gia thượng nguồn và
hạ nguồn nhắc nhở chúng ta đến tranh chấp về quyền sử dụng nước sông Rohini giữa
bộ tộc Sakya và tộc Koliya trong thời Đức Phật còn tại thế. Đức Phật đã can thiệp
vào cuộc tranh chấp này phát sinh từ sự nghi ngờ của sự phân bố không đều của
nước sông. Ngài đã giải quyết một cách hòa bình bằng cách hỏi các bên liên quan
rằng những mạng người bị mất do chiến tranh có giá trị hơn nước sông hay không?
Do đó Đức Phật đã dạy: "Này các vua, quan chỉ huy, binh sĩ tại sao các nguời
muốn chiến đấu và giết lẫn nhau, cho một vấn đề nhỏ như phân phối nước. Nếu Ta
không đến ngày hôm nay, các ngươi có thể làm sông Rohini đẩm máu. Các nguơi đã
hành động một cách không thích hợp. Các nguơi sống trong thù hận. Tất cả các
ngươi đã chìm sâu trong năm loại hận thù. Hãy nhìn vào Ta. Ta sống không hận
thù. Cả hai bên cuộc chiến sống với lòng ác. Vì vậy, đừng ghét nhau. Sống như
những người yêu hoà bình. Thù hận sẽ không giúp các ngươi đạt được gì cả. Hãy mở
lòng từ bi và tử tế với mọi người" (nguồn http://enews.buddhistdoor.com/en/news/d/28739).
Chiến
lược phát triển thủy điện bền vững
Như đã đề cập ở trên, các nước thượng lưu thường giảm
thiểu các tác động môi trường của các đập và phần lớn bỏ qua những lợi ích và mối
quan tâm của các nước hạ nguồn. Do đó, truyền thông rộng rãi và hợp tác giữa
các quốc gia cần thiết cho sự phát triển bền vững. Một đánh giá khách quan của
các dự án đòi hỏi một đánh giá toàn diện về môi trường (Environmental
Assessment, EA) công khai và trình bày chính xác các chi phí và lợi ích cũng
như tác động môi trường. Đánh giá môi trường này cần phải xem xét đầu vào từ tất
cả các bên liên quan, từ các công ty xây dựng đập đến các nông dân và ngư dân
và các nước hạ nguồn. Nó phải được thực hiện một cách minh bạch và khách quan bởi
các chuyên gia tư vấn độc lập, không thiên vị và nổi tiếng về chuyên môn của họ.
Tác động môi trường của các dự án đập được đề xuất tại tất cả các cấp (địa
phương, quốc gia và xuyên biên giới), chi phí và lợi ích của nó, các biện pháp
giảm thiểu và lựa chọn thay thế dự án cần được phân tích đầy đủ trong EA. Tất cả
bốn nước hạ nguồn (Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam) là thành viên của Ủy hội
sông Mekong (MRC), trong khi hai nước thượng nguồn (Trung Quốc và Myanmar) đã từ
chối tham gia nhưng thường xuyên gửi các quan sát viên. Theo Hiệp định Mekong
1995, dự án phát triển phải tuân theo các thủ tục của MRC bằng Thông báo, Tham
vấn, và Hiệp định. Theo thỏa thuận này, nước chủ nhà của dự án phải thông báo
và tham khảo ý kiến chính phủ của các thành viên khác. Do đó, tất cả các nước,
kể cả Trung Quốc và Myanmar, nên nghiêm tuân theo phương thức của MRC này. Điều
này sẽ giảm thiểu sự nghi ngờ giữa các quốc gia và nghiêm túc xem xét các lợi
ích và mối quan tâm của tất cả các bên. MRC cũng cần có quyền lực để có thể chủ
động tham gia giải quyết các xung đột.
Chiến
lược thay thế cho phát triển điện lực bền vững
Các đập thủy điện không có hiệu quả khi chi phí xây
dựng và tác động môi trường được xem xét. Trái ngược với niềm tin phổ biến,
chúng cũng không phải là một nguồn năng lượng sạch, vì tạo ra một lượng đáng kể
các khí nhà kính. Như vậy, một cách phát triển bền vững là dùng các nguồn năng
lượng tái tạo, thực sự sạch như năng lượng gió và năng lượng mặt trời. Những
nguồn năng lượng sạch và tái tạo không phải chịu những tác động môi trường
nghiêm trọng của các đập thủy điện. Với số lượng lớn nhất thế giới các loại khí
nhà kính, Trung Quốc gần đây đã cam kết giảm phát thải vào năm 2030 bằng cách
dùng ít than đá và nhiều năng lượng tái tạo hơn. Vì điện bởi các con đập hạ lưu
sông Mekong chủ yếu là xuất khẩu sang Thái Lan và Việt Nam cũng như lượng điện
cung cấp cho các quốc gia này là khá khiêm tốn (7000 MW cho Thái Lan và 5000 MW
cho Việt Nam vào năm 2020), việc triển khai năng lượng tái tạo ở hạ nguồn sông
Cửu Long cũng có thể là một lựa chọn khả thi và bền vững. Với chi phí giảm
nhanh chóng, năng lượng gió và mặt trời có thể cạnh tranh với thủy điện. Thay
vì xây dựng đập Don Sahong với công suất chỉ có 260 MW, nhà máy năng lượng mặt
trời hay gió với sản lượng điện tương tự chắc chắn sẽ ít tốn kém hơn. Một
nghiên cứu bởi Ngân hàng Thế giới (World Bank) đã cho biết các ngọn núi của miền
Trung và Nam Việt Nam, Trung Lào và miền trung và miền tây Thái Lan là những địa
điểm tốt cho năng lượng gió (Ngân hàng Thế giới, 2001). Hơn nữa, nhà máy điện
gió và năng lượng mặt trời không đòi hỏi những vùng đất rộng lớn và tái định cư
của hàng ngàn người dân địa phương. Chúng cũng không gây ảnh hưởng bất lợi về
thủy sản cũng như sản xuất lúa gạo ở các nước hạ nguồn.
Chiến
lược thay thế cho phát triển kinh tế bền vững
Phát triển kinh tế thường được trích dẫn là một lý
do chính cho việc xây dựng các đập thủy điện. Đây là những quan tâm chính đáng
vì các đập thường được xây ở những vùng nghèo và kém mở mang. Gần đây chúng tôi
đã đề xuất công nghiệp nhẹ như một cách chiến lược bền vững cho phát triển kinh
tế ở các nước có thu nhập thấp (Hinh Đinh et al., 2014). Dựa trên các nghiên cứu
bởi các chuyên gia của Ngân hàng Thế giới, công nghiệp nhẹ như dệt may, làm đồ
nội thất và làm đồ gỗ đã tạo nên các phép lạ kinh tế ở Trung Quốc, Hàn Quốc và
Đài Loan. Nó có khả năng tạo ra hàng ngàn việc làm một cách nhanh chóng mà
không cần đầu tư số vốn lớn và ít tác động môi trường. Không giống như các công
việc tạm do xây dựng đập, việc làm của công nghiệp nhẹ lâu dài hơn và có thể cứu
hàng triệu người lao động có tay nghề thấp ra khỏi đói nghèo. Các việc làm này
thích hợp cho các nước có thu nhập thấp như Campuchia và Lào.
Vai
trò đặc biệt của Tăng già
Vì các nước và các dân tộc dọc theo sông Cửu Long đa
số là Phật tử, Tăng đoàn có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc chuyển đổi
việc xây dựng các đập qua năng lượng sạch, tái tạo cũng như công nghiệp sản xuất
nhẹ. Ở những nước Nam truyền (Campuchia, Lào, Myanmar và Thái Lan), Tăng đoàn
có ảnh hưởng rất lớn trong xã hội. Tăng đoàn có thể sử dụng ảnh hưởng của mình
để hướng dẫn các chính phủ trong việc áp dụng các chính sách đúng đắn. Quan trọng
hơn, họ có thể giáo dục các tín đồ và công chúng nói chung về chi phí và tác động
môi trường của các đập, và những lợi ích của năng lượng sạch, tái tạo và công
nghiệp nhẹ. Tất cả các Phật sự này sẽ cho quả báo tốt vì, theo một câu nói nổi
tiếng ở Việt Nam, "cứu một mạng người hơn xây bảy cảnh phù đồ"!
Kết
luận
Các đập thủy điện, ở Vân Nam và hạ nguồn sông Cửu
Long, gây ra thảm họa xã hội, kinh tế và môi trường, ngay cả ở trong nước và ở
các nước hạ nguồn, đặc biệt là Campuchia và Việt Nam. Sự sống còn của các quốc
gia này cũng như đời sống của hơn 65 triệu người đang bị đe dọa. Hầu hết các dự
án đập đã không mang lại lợi ích kinh tế đáng kể khi so sánh với chi phí khổng
lồ và các tác động xấu đến môi trường. Các nước thượng nguồn cần phải nhận ra rằng
sông Cửu Long không chỉ cho họ mà còn cho những người sống ở hạ lưu. Giáo lý Phật
giáo như lý duyên khởi đòi hỏi sự hiểu biết lẫn nhau, hợp tác toàn diện, tôn trọng
lợi ích và mối quan tâm của người khác. Từ bi bao gồm cả con người và động vật,
đặc biệt là các loài cá đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng. Tất cả các nước,
trong đó có thượng nguồn Trung Quốc và Myanmar, phải hoàn toàn hợp tác và tuân
thủ đúng các thủ tục của Ủy ban sông Mekong. Một thay thế khả thi và bền vững đối
với các đập là năng lượng mặt trời và gió. Công nghệ nhẹ cũng đã được đề xuất
như là chiến lược khả thi để phát triển kinh tế. Các nước và các dân tộc dọc
theo sông Cửu Long đa số là Phật tử, Tăng đoàn có thể đóng một vai trò quan trọng
trong việc tác động các chính sách của chính phủ, giáo dục công chúng về các
chi phí và tác động môi trường của các đập và lợi ích của năng lượng sạch và
tái tạo. Những nỗ lực này có thể giảm thiểu xung đột trong tương lai, các thảm
họa kinh tế và môi trường và dòng sông Phật giáo sẽ tránh được một cái chết khủng
khiếp trong một tương lai rất gần!
THAM
KHẢO
Hillary Rodham Clinton, 2012. Phát biểu tại Friends
of Lower Mekong Ministerial, Lần thứ hai, Phnom Penh, Campuchia, ngày 13 tháng
7, 2012. http://www.state.gov/secretary/20092013clinton/rm/2012/07/194957.htm
Hinh T. Đinh, Van Thai và Khanh T. Tran, 2014. Các mục
tiêu MDGs và sản xuất nhẹ: Chiến lược phát triển kinh tế ở các nước có thu nhập
thấp. Trình bày tại Hội nghị của Liên Hợp Quốc Vesak (UNDV), Chùa Bái Đính, Việt
Nam. http://daophatngaynay.com/vn/files/sach/vesak2014/ws2_11_en__The_Mdgs_And_Light_Manu
facturing_695605757.pdf
Ian Baird G.,
2011. Đập Don Sahong: Tác động tiềm năng di cư của cá trong khu vực, sinh kế và
sức khỏe con người. Nghiên cứu Châu Á, Tập 43, số 2, 2011. http://polisproject.org/PDFs/Baird%202009_Don%20Sahong.pdf
Sông ngòi Quốc tế, 2007. Phát thải khí nhà kính từ
các đập thủy điện. http://www.internationalrivers.org/resources/greenhouse-gas-emissions-from-dams-faq-4064
Khanh Tran T., 2014. Vận động bỏ than đá: Một phong
trào phi chính phủ để chận đứng hâm nóng toàn cầu. Trình bày tại Hội nghị Liên
Hợp Quốc Vesak (UNDV), Chùa Bái Đính, Việt Nam.
http://daophatngaynay.com/vn/files/sach/vesak2014/ws2_10_en__Beyond_coal_campaign_8772
71545.pdf
Ủy ban sông Mekong, năm 2014. Hội nghị Tư vấn về dự
án Don Sahong. http://www.mrcmekong.org/news-and-events/news/mrc-will-hold-regional-public-consultationon-don-sahong-hydropower-project/
Ủy ban sông Mekong, 2012. Vận chuyển, xử lý và lưu
trữ hàng hóa nguy hiểm dọc theo sông Cửu Long - Tập 1: Phân tích rủi ro. http://www.mrcmekong.org/assets/Publications/basinreports/NAP-Risk-Analysis-Vol-I-Full-report.pdf
Richard Cronin và Timothy Hamlin, 2010. Mekong: Đập
thủy điện , an ninh con người và ổn định khu vực. The Henry L. Stimson Center,
Washington, DC. http://www.stimson.org/images/uploads/research-pdfs/Mekong_Tipping_Point-Complete.pdf
Scott WD Pearse-Smith, 2012. Phát triển thủy điện hạ
lưu sông Mekong và trao đổi giữa các ngành truyền thống và hiện đại: 'bỏ cái
cũ, lấy cái mới'. Tạp Chí Châu Á-Thái Bình Dương, Tập 10, Số 23, số 1, tháng 4,
2012. http://www.japanfocus.org/site/make_pdf/3760
Ngân hàng Thế giới, Chương trình Năng Lượng Châu Á,
2001. Năng lượng gió của khu vực Đông Nam Á. http://siteresources.worldbank.org/EXTEAPASTAE/Resources/wind_atlas_ch1-
6.pdf
Ủy ban Thế giới về Đập, 2000. Đập và phát triển: Một
khuôn khổ mới để quyết định . http://www.unep.org/dams/WCD/report/WCD_DAMS%20report.pdf
No comments:
Post a Comment