Tác
phẩm 'She Weeps Each Time You're Born' của Quan
Barry
Phạm Nguyên
Trường dịch
Quan Barry đọc thơ
trong buổi giao lưu văn học Việt-Mỹ tại Hà Nội năm 2012.
Đây
là lời thú nhận của một người Mĩ: Tôi không thích những tiểu thuyết viết về lịch
sử diễn ra bên ngoài nước Mĩ. Tôi không thích đọc sách lịch sử và tôi cho rằng
phải là tác giả có tay nghề và hấp dẫn thì mới có thể làm cho tôi thích đồng thời
mê hoặc được tôi bằng vẻ đẹp của ngôn từ. Quan Barry nằm trong số những tác giả
như thế. Trong cuốn tiểu thuyết đầu tay nhan đề Cô khóc mỗi khi bạn được
sinh ra (She Weeps Each Time You're Born), nhà thơ sinh ra ở Sài Gòn
này đưa chúng ta đi qua suốt chiều dài của lịch sử Việt Nam hiện đại, bằng sự kết
hợp tài tình giữa văn hóa dân gian, chủ nghĩa hiện thực huyền ảo và những câu
chuyện về cuộc đấu tranh và gian khổ tưởng như được giật ra ngay từ lịch sử vậy.
Tác
phẩm này bao trùm ba thập niên đầy biến động, bắt đầu bằng việc chào đời khác
thường của một cô gái tên là Thỏ (Rabbit) bên bờ Sông Ma vào giai đoạn chiến
tranh khốc liệt nhất, “dưới ánh trăng tròn, có hình thỏ ngọc, ở độ sâu 6 foot
(1 foot = 0,3048m) dưới mặt đất, trong một cái hộp gỗ, bàn tay của mẹ lạnh như
băng, trên đầu là những con dơi đem lại may mắn[1] đang
bay trong bóng tối”. Năm 2001, khi câu chuyện kết thúc, cô bé đã trở thành một
huyền thoại sống - trong “phòng bạc trong đầu Thỏ”, cô nghe và hiểu được tiếng
nói của những người đã chết.
Và
Việt Nam đầy những người đã chết như thế, đầy xác người, đầy những bóng ma và
giọng nói của họ . Đó là “dân tộc của những người đã chết trong cuộc chiến
tranh kéo dài hơn một ngàn năm qua. Mặt họ bị chôn vùi trên khắp các con đường”.
Cuốn tiểu thuyết được bao quanh bởi dàn đồng ca của những người đã chết, mỗi
chương đều có đoạn giới thiệu một câu chuyện kỳ quái của họ. Họ mở ra truyền
thuyết đang được triển khai của Thỏ, mở ra văn hóa dân gian và tâm linh của Việt
Nam. Họ quan sát và chờ đợi: “Quá nhiều người trong chúng ta vẫn ngủ trên mặt đất
cho đến khi một người nào đó quyết định đã đến để sắp xếp lại chúng ra và đưa
chúng ta về nhà”.
Chết
chóc bao trùm tất cả các phần của cuốn tiểu thuyết, một tác phẩm được xây dựng
xung quanh những khoảnh khắc sinh động của cuộc đời Thỏ, trong những giờ phút cực
kì quan trọng trong lịch sử của Việt Nam. Sau chiến tranh, cô và gia đình chạy
trốn về phía nam (“người ta đổ xô về miền Nam, như thể chính cái từ miền Nam có
thể cứu được họ vậy”); họ cố gắng chạy trốn cùng với nhóm người tị nạn
Campuchia. Cô nghe được cả người sống lẫn người chết, và những câu chuyện khác
được thể hiện trong những trải nghiệm của cô - thời bà ngoại ở đồn điền cao su
khi Đông Dương vẫn còn là thuộc địa của Pháp, rồi những gian nan của một cựu tù
nhân đã từng bị giam trong trại cải tạo.
Khả
năng thiên phú của Thỏ tạo điều kiện để cô có thể mang lại sự an bình và quyết
tâm cho những người chết còn đang vật vờ: “Chỉ cần đơn giản là một người nào đó
nghe họ, công nhận họ, rồi họ có thể đi bất cứ nơi nào họ đang đi”. Sự công nhận
của cô là nhân ái và phi chính trị, và khi khả năng tâm linh của cô làm cho cô
trở thành nổi tiếng, cô trở thành mối đe dọa đối với những người chiến thắng ở
miền Bắc, những người muốn lờ đi những người đã chết ở miền Nam.
Đây
là cuốn tiểu thuyết đẹp và đầy ám ảnh, sức mạnh của nó được nhân lên bằng ngôn
ngữ bậc thầy của Barry. Đôi khi tưởng chừng như đang đọc một bài thơ (“vô số ngọn
lửa như thể một bầy trăng”, “tiếng đàn ong o o đều đều [như] một dòng điện tối");
đôi khi nó lại như xoáy vào lỗ tai, rõ ràng và ngắn gọn (“Không ai nói gì. Và
như thế, họ bắt đầu nghi ngờ nhau”). Cô sử dụng cả những câu thần bí ngắn và những
câu dài cả trang do người thứ hai viết, cả hai thủ thuật này tôi biết, tốt nhất
là nên thử ở nhà.
Với
tác phẩm Cô khóc mỗi khi bạn được sinh ra, Barry đã đóng góp phần
mình vào việc nhận dạng những người đã chết trên quê hương cô. Giống như Thỏ,
cô ghi tạc họ vào lịch sử và đảm bảo rằng họ sẽ không bị lãng quên. Họ đang được
tính đếm, câu chuyện của họ đang được kể qua giọng
nói của cô. Chúng ta chỉ có mỗi nhiệm vụ là lắng nghe.
Nguyên
bản tiếng Anh:
Quan
Barry's 'She Weeps' listens to the stories of Vietnam's dead
[1] Nguyên
văn bats of good fortune – nghĩa là những con dơi mang lại may mắn (theo quan
niệm của người Trung Quốc – ND.
No comments:
Post a Comment