Xã luận
tờ The Globe and Mail (Canada) ngày 7 tháng
1 năm 2015
Phạm
Nguyên Trường dịch
10
Tháng Một, 2015
Ngôn luận tự do sẽ chẳng
có nhiều tác dụng nếu nó có nghĩa là chỉ nói những điều mọi người đều đồng ý.
Ngôn luận tự do cũng sẽ chẳng có nhiều tác dụng nếu nó bị giới hạn nhằm tránh
làm cho người ta tức giận. Ngôn luận tự do là quyền tự do dân chủ căn bản của
xã hội vì xã hội có tự do ngôn luận và tự do tư tưởng là xã hội được cai trị bởi
lí trí chứ không phải là bị cai trị bời đức tin, bất đồng được giải quyết bằng
lí lẽ chứ không phải bằng bạo lực. Đấy là xã hội, nơi tư tưởng có thể thay đổi
và thái độ có thể tiến hóa một cách tự nguyện. Còn xã hội không có tự do ngôn
luận thì ngược lại, đấy là xã hội, nơi tư tưởng của bạn đã được người ta quyết
định thay cho bạn từ trước rồi.
Cuộc
tấn công hôm thứ tư, 7 tháng 1, vào tòa soạn tạp chí Charlie Hebdo, ở
Paris, là cuộc tấn công trực tiếp vào chế độ dân chủ và tư tưởng về ngôn luận tự
do. Những kẻ tấn công muốn rằng xã hội phải hiểu rõ điều đó. Nói cho cùng, đấy
chính là lí do tồn tại của họ.
Nền
tảng của tờ tạp chí này là châm biếm chính trị. Các tác giả của nó chế giễu các
chính khách, các nhân vật nổi tiếng và các nhà lãnh đạo chính phủ, họ biến những
tính toán và những bước đi sai lầm thành trò cười. Họ cũng thường xuyên chế nhạo
các tôn giáo lớn trên thế giới. Bất kì khán giả nào của chương trình The
Daily Show hay Colbert Report cũng đều có thể khẳng định rằng châm
biếm có thể là một trong những hình thức có sức thuyết phục nhất của ngôn luận.
Nói cho cùng, một lời nhạo báng chính xác có thể phơi bày ra hết gan ruột của một
tư tưởng nhảm nhí. Bạn cười khi nghe một câu chuyện khôi hài, nhưng đấy có thể
không phải là bạn công nhận cái khôi hài của nó mà là công nhận tính chân thực
của nó.
Xã
hội phương Tây hiện đại, sản phẩm của thời đại Khai sáng, được xây dựng trên ý
tưởng cho rằng trong khi mỗi người chúng ta đều có thể tự chọn lấy tôn giáo cho
riêng mình, thì trong lĩnh vực công cộng, mọi tư tưởng và đức tin đều có thể được
đem ra thảo luận và tranh luận. Nhưng những kẻ được vũ trang bằng súng
Kalashnikov chứ không phải bằng lí lẽ và tấn công các họa sĩ biếm họa, những
người cầm bút và biên tập viên của Charlie Hebdo tin vào một mô hình xã
hội khác: xã hội với những quy tắc mà lí trí của con người không thể thách thức.
Họ có trong đầu cái thế giới với một loạt những niềm tin cơ bản đơn giản là
không thể được đem ra thảo luận, nếu không muốn chết.
Đáp
lại, người dân trên toàn thế giới đã cùng nhau hô vang mấy từ: “Je Suis
Charlie” – Tôi là Charlie. Và theo một nghĩa nào đó, tất cả chúng ta đều là
Charlie. Xã hội nào cũng cần những người như các họa sĩ trào phúng ở tạp chí Charlie
Hebdo.
Không,
không có nhiều người muốn dùng hết ngày này sang tháng khác để chế giễu các
nhân vật chính trị và tôn giáo, tìm những lời dối trá trong những tuyên bố của
họ, chế nhạo những người có quyền lực và những người thèm khát quyền lực. Rất
ít người trong chúng ta muốn sống trong thế giới mà ai và lúc nào cũng tìm cách
trở thành Charlie. Nhưng nếu một số người đôi khi không muốn đóng vai của
Charlie và không có quyền tự do lựa chọn khi nào, tại sao và họ sẽ làm việc đó
như thế nào thì nền văn minh của chúng ta và tất cả các quyền tự do của nó sẽ
trở thành bất khả thi. Họ có thể thể hiện tư tưởng của mình trên sách báo, trên
các phương tiện truyền thông xã hội, tại nơi thờ phượng hay thậm chí là chỉ là
giữa những bạn bè với nhau, nhưng nếu không được quyền thách thức hiện trạng
thì cũng không có chế độ dân chủ.
Cần
phải nói rằng những kẻ thực hiện cuộc tấn công hôm thứ tư không phải là đại diện
của đa số trong cộng đồng Hồi giáo. Chúng là những mẩu thịt thừa, mặc dù chúng
hy vọng rằng thông qua sức mạnh của chủ nghĩa khủng bố chúng sẽ để trở thành
dòng chủ lưu. Hình ảnh ghi được cho thấy rằng vừa tấn công chúng vừa hô:
“Allahu Akbar”, nhưng chúng sử dụng sai cụm từ. Thật khó có thể chấp nhận được
rằng một người nào đó nói rằng Chúa là vĩ đại lại có thể coi cuộc sống con người,
được làm ra theo hình ảnh của Ngài, rẻ như vậy.
Nhà
văn Salman Rushdie, người đã phải trốn tránh suốt nhiều năm ròng, hôm qua đã
nói: “Tôi ủng hộ Charlie Hebdo, tất cả chúng ta đều phải làm như thế, để bảo vệ
nghệ thuật châm biếm, châm biếm luôn luôn là một động lực của tự do và chống lại
chế độ độc tài, gian dối và ngu dốt. ‘Tôn trọng tôn giáo’ đã trở thành một cụm
từ có nghĩa là ‘sợ hãi của tôn giáo’. Tôn giáo, tương tự như tất cả những ý tưởng
khác, xứng đáng bị chỉ trích, châm biếm, và, vâng, không cần tôn trọng mà chẳng
việc gì phải sợ”.
Đối
với một số người, dường như ông Rushdie đã đi quá xa. Dân chủ không đòi hỏi coi
thường tôn giáo; trên thực tế, ý tưởng về các quyền tự do dân sự có nghĩa là phải
tôn trọng sự lựa chọn tôn giáo của mỗi người. Nhưng lĩnh vực công cộng lại là
chuyện khác. Nếu không được phép phê phán tất cả các loại tư tưởng, trong đó có
tư tưởng tôn giáo thì cũng không thể có xã hội dân chủ, duy lí, hiện đại, như
ta đang thấy hiện nay. Đấy là nguyên lí quan trọng nhất của nó.
Tờ
bìa số ra gần đây nhất của Charlie Hebdo là hình nhà văn Michel
Houellebecq. Cuốn tiểu thuyết mới ra gần đây của ông, Submission (Khuất phục),
là văn châm biếm phản-không-tưởng về nước Pháp trong tương lai, lúc đó đã trở
thành nền chính trị thần quyền. Trong cuộc phỏng vấn được công bố trong tuần
này, ông Houellebecq nói rằng những tư tưởng “đạt đến chiều cao của thời kỳ
Khai sáng, và dẫn đến cuộc Cách mạng Pháp, đang chết dần. Sẽ chẳng còn gì, chỉ
là một chú thích trong lịch sử nhân loại mà thôi”. Ông nói xã hội hiện đại, thế
tục là đã “chết”.
Nỗi
sợ của ông phản ánh hi vọng của những kẻ đã tấn công Paris, tấn công nước Pháp,
tấn công chế độ dân chủ và thời hiện đại vào hôm thứ Tư. Nhưng cả ông Michel
Houellebecq lẫn những kẻ tấn công đều đã lầm. Ước muốn tự do của con người
mạnh hơn điều đó.
No comments:
Post a Comment