02/03/2017
Sau Thế chiến thứ hai, Hoa Kỳ mặc nhiên đảm nhiệm
vai trò cường quốc lãnh đạo khối dân chủ và sau khi Liên Xô sụp đổ năm 1991 thì
Mỹ trở thành cường quốc số Một thế giới. Vai trò đầu tàu và lãnh đạo của nước Mỹ,
dù muốn hay không, tất cả các nước còn lại đều phải thừa nhận.
70 năm sau, với sự đắc cử của Tổng thống Donald
Trump và với chính sách "nước Mỹ trên hết" (America First) thì vai
trò đầu tàu và dẫn dắt thế giới của Mỹ có vẻ kết thúc, ít nhất là trong lĩnh vực
kinh tế ?
"Toàn cầu hóa" và "tự do thương mại"
đã đem lại nhiều lợi ích và phồn vinh cho nhiều quốc gia trên thế giới. Chưa
bao giờ dòng chảy của hàng hóa, tiền bạc, kỹ thuật và kể cả con người được khơi
thông một cách rộng mở như vậy. Nhiều dân tộc đã thay đổi số phận và chổ đứng của
mình trên thế giới chỉ trong vòng vài chục năm qua.
Đất nước thay đổi ngoạn mục nhất trong thời đại toàn
cầu hóa không ai khác đó là Trung Quốc. Từ một đất nước nghèo nàn và lạc hậu, Trung
Quốc đã "lột xác" trở thành cường quốc kinh tế thứ hai thế giới, chỉ
sau Hoa Kỳ. GDP của Trung Quốc năm 2015 đạt mức 11.400 tỉ USD (Mỹ 18.000 tỉ
USD) (1).
Donald Trump sau khi đắc cử tổng thống Mỹ tuyên bố sẽ
đem các công ty Mỹ trở về nước, hủy bỏ lập tức Hiệp định Thương mại xuyên Thái
Bình Dương (TPP) và sẽ xét lại tất cả các hiệp định kinh tế giữa Mỹ với các nước
và các khu vực. Mỹ sẽ khôi phục hệ thống bảo hộ mậu dịch, đánh thuế cao các mặt
hàng nhập khẩu, nhất là từ Trung Quốc và các nước mà Mỹ bị thâm thủng mậu dịch
thường xuyên (trong đó có Việt Nam với 30 tỉ USD mỗi năm). Như vậy có nghĩa là
Hoa Kỳ sẽ rút lui khỏi tiến trình toàn cầu hóa và tự do Thương mại.
Trong khi đó, Trung Quốc thì ngược lại. Lần đầu tiên
xuất hiện tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới Davos (17/1/2017), Chủ tịch Tập Cận
Bình đã lên tiếng mạnh mẽ bảo vệ toàn cầu hóa và tự do Thương mại. Ông Tập nói
: "Cho dù quý vị có thích hay không, kinh tế thế giới là đại dương
bao la mà không ai có thể thoát ra khỏi. Bất kỳ nỗ lực nào nhằm cắt đứt dòng chảy
của vốn, của công nghệ, của sản phẩm, của các ngành công nghiệp và của người
dân giữa các nền kinh tế, đều không khả thi". Tập Cận Bình cũng
nhân dịp đã chỉ trích Tổng thống Donald Trump và chính sách bảo hộ mậu dịch của
ông (2).
Trung Quốc đang có tham vọng thay thế Mỹ trong vai
trò đầu tàu thương mại và kinh tế quốc tế ?
Ngoài việc hàng hóa Trung Quốc tràn ngập thế giới
trong thời gian qua, có thêm hai sự kiện mới cần lưu ý đó là :
- Trung Quốc đã đầu tư 50 tỉ USD cho Ngân hàng Đầu
tư Cơ sở Hạ tầng Châu Á (AIIB) vào tháng 10 năm 2014.
- Cũng trong năm 2014, Trung Quốc lên kế hoạch xây dựng
dự án "Một vành đai, một con đường" (One Belt, One Road, gọi tắt là
OBOR), hay "Nhất đới, nhất lộ". Một vành đai kinh tế theo Con đường
tơ lụa lịch sử trên bộ (Silk Road Economic Belt - SREB) kết nối Á – Âu và một
Con đường tơ lụa trên biển thế kỷ 21 (Maritime Silk Road - MSR). Trung Quốc chi
40 tỉ USD cho quĩ "Con đường Tơ lụa" này. Dự án bao gồm 65 quốc gia của
3 lục địa Á , Âu và Phi với tổng dân số là 4,4 tỷ người (tức hơn phân nửa dân số
toàn cầu), với 30% GDP thế giới và nhu cầu đầu tư cơ sở hạ tầng trị giá 5.000 tỷ
USD (3).
Cũng nên biết xây dựng, nhất là xây dựng cơ sở hạ tầng,
liên quan mật thiết đến sự phát triển toàn bộ sinh hoạt kinh tế của bất cứ quốc
gia nào. Nói theo người Pháp, nếu ngành xây dựng phát triển thì tất cả mọi
ngành nghề khác đều phát triển theo. Trung Quốc nằm trong diện đó. Với những số
tiền thu được do xuất khẩu sản phẩm rẻ sang của quốc gia khác, chính quyền
Trung Quốc đã đầu tư vào xây dựng đường sá, sân bay, cầu cảng, nhiều đô thị mới
và hiện đại mọc lên như nấm và đã làm thay đổi hoàn toàn diện mạo của Trung Quốc
trong thời gian qua.
Sau cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới năm 2008,
Trung Quốc vẫn giữ được mức tăng trưởng cao hơn những quốc gia phát triển khác
nhờ vào đầu tư công cộng, nhất là đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng. Kết quả của
chính sách đầu tư không dự phòng những hệ lụy tiêu cực sẽ xảy ra sau đó là nhiều
thành phố vừa xây dựng xong không có người ở, nhiều đại lộ thênh thang không có
xe chạy. Trung Quốc đã đầu tư quá nhiều vào các thiết bị xây dựng cơ sở hạ tầng
dẫn đến khủng hoảng thừa.
Vấn đề là Trung Quốc không thể tiếp tục bỏ tiền ra
xây dựng những thành phố mới rồi bỏ hoang, Ban lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc
buộc phải tìm ra một giải pháp cho cuộc khủng hoảng thừa này, đó là xuất khẩu
những trang thiết bị và công nghệ xây dựng đó sang của quốc gia kém phát triển
hơn. Tuy nhiên, như đã trình bày ở trên, xây dựng hạ tầng cơ sở là một chiến lược
quan trọng của bất cứ quốc gia nào, Bắc Kinh đã đưa ra một giải pháp đôi bên
cùng có lợi, gọi là win-win, theo đó Trung Quốc xây dựng tặng không những xa lộ,
phi trường, hải cảng, bù lại Trung Quốc giữ độc quyền khai thác tài nguyên
khoáng sản hay lâm sản của một số quốc gia Châu Phi và Châu Á. Sau một thời
gian hợp tác, những quốc gia nhận viện trợ nhận thấy rằng họ quá thiệt thòi vì
không người dân nào được hưởng lợi qua những công trình xây dựng đại qui mô đó.
Các công ty Trung Quốc chỉ sử dụng công nhân Trung Quốc, người dân địa phương
chẳng học hỏi được gì và cũng chẳng được tuyển dụng vào làm việc ở cấp cao. Từ
đó không quốc gia nào còn mặn mà với chính sách đầu tư win win của Trung Quốc nữa,
và cũng chẳng muốn để những công ty Trung Quốc khai thác tài nguyên đất nước của
họ nữa. Chính thế mà Trung Quốc phải thành lập Ngân hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng
Châu Á (AIIB). Điều này có nghĩa là Trung Quốc sẽ cho các nước vay tiền, nhưng
phải để cho những công ty Trung Quốc xây dựng hạ tầng cơ sở hạ tầng.
Miếng bánh Trung Quốc đưa ra dù có hấp dẫn bao nhiêu
nhưng không mấy quốc gia "thiết tha" ngoài một số nước nghèo và kém
phát triển như Philippines hay Việt Nam. Trong cuộc chơi mới này, biết rằng kỹ
thuật xây dựng của mình lạc hậu, không tiên tiến và còn gây ô nhiễm môi trường,
giới đầu tư Trung Quốc bèn đi cửa hậu, nghĩa là mua chuộc, móc ngoặc và hối lộ
những cấp lãnh đạo địa phương để trúng thầu xây cất, rồi từ đó moi tiền ngược lại.
Một bài học cho Việt Nam là dự án đường sắt trên cao Cát Linh-Hà Đông. Dự án
này đã bị chậm trễ gần chục năm và đội giá gấp đôi (4).
Trung Quốc cũng đang xây dựng nhiều cơ sở hạ tầng
cho các nước Châu Phi nhưng khả năng trả nợ của các quốc gia này rất thấp. Như
vậy có thể thấy được kế hoạch xuất khẩu kỹ nghệ xây dựng cơ sở hạ tầng của
Trung Quốc ra nước ngoài không dễ thành công.
Quay lại với kế hoạch "Một vành đai, một con đường"
chúng ta cùng phân tích xem tính khả thi của nó đến đâu. Sự tăng trưởng
"thần kỳ" của Trung Quốc trong suốt 40 năm qua dựa hoàn toàn vào việc
xuất khẩu hàng hóa ra thế giới với giá rẻ. Sự phát triển kinh tế phụ thuộc vào
xuất khẩu và ngoại thương của Trung Quốc đã bộc lộ những hạn chế như hủy hoại
môi trường, tập trung tài sản vào một số khu vực và một số người, khiến hố ngăn
cách giàu nghèo càng sâu thêm, gây bất ổn xã hội và có thể dẫn đến bạo loạn…
Quan trọng hơn tất cả, mô hình kinh tế phụ thuộc vào xuất khẩu là thiếu bền vững
và rủi ro cao do phụ thuộc vào bên ngoài. (Tài liệu Khai Sáng kỷ Nguyên Thứ Hai
đã phân tích rõ về vấn đề này).
Cái phao cấp cứu của Trung Quốc là hai đầu tàu
thương mại và kinh tế thế giới trong suốt thời gian qua là Mỹ và Châu Âu (EU).
Tất nhiên là như vậy, vì hai khối này giàu nhất nên đã mua và tiêu thụ hàng hóa
nhiều nhất thế giới. Mỹ và EU luôn bị thâm thủng mậu dịch với các nước đang phát
triển, mà chủ yếu vẫn là với Trung Quốc.
Hệ quả của sự bất cân đối này là Mỹ và EU, hai động
cơ chính cho sự phát triển thương mại quốc tế, sẽ bằng mọi cách tái cân bằng lại
cán cân mậu dịch với các nước khác. Điều này có nghĩa là Mỹ và EU sẽ mua hàng
ít hơn và tìm cách tự sản xuất ngay tại quốc gia của mình. Từ đó nảy sinh quan
niệm bảo hộ mậu dịch và khái niệm này sẽ chỉ gia tăng chứ không giảm xuống. Một
"cuộc chiến thương mại" giữa Mỹ - Trung Quốc là điều khó tránh khỏi
và trong cuộc chiến này thì người thua thiệt chỉ có thể là Trung Quốc. Một thời
kỳ khó khăn cho thế giới (nhất là về kinh tế) đang đến. Một khu chợ sẽ sầm uất
và nhộn nhịp khi người mua nhiều hơn người bán, ngược lại khu chợ sẽ đìu hiu
khi người bán nhiều hơn người mua. Trung Quốc là người bán hàng chứ không phải
người mua hàng vì thế Trung Quốc không thể là động cơ cho nền kinh tế và thương
mại toàn cầu.
Như vậy, việc Trung Quốc hứa hẹn tung ra một khối lượng
tiền khổng lồ với những dự án hoành tráng và mời mọc khắp thế giới không chứng
minh cho việc Trung Quốc đang trỗi dậy và việc Trung Quốc hô hào mở cửa với thế
giới, cổ vũ cho Toàn cầu hóa… cũng chỉ là "để tự vệ" giống như nước
Nga của Putin, khi can thiệp quân sự vào Syria (5).
Nếu Trung Quốc muốn trở thành đầu tàu của nền kinh tế
thế giới thì bắt buộc phải phát triển thị trường nội địa. Trong thực tế, Trung
Quốc có vẻ đang cố gắng làm việc này bằng cách tăng lương cho người dân nhằm
tăng sức mua cho thị trường. Tuy nhiên để người dân chi tiêu nhiều hơn thì còn
phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác như sự tôn trọng tự do cá nhân, hoàn thiện hệ
thống pháp luật, chống tham nhũng và các nhóm lợi ích, bảo đảm hệ thống an sinh
xã hội, bảo vệ môi trường… và nhất là để người dân yên tâm và tin tưởng mở rộng
sản xuất và mạnh tay chi tiêu. Nếu không, người dân Trung Quốc sẽ tiếp tục dành
dụm tiền bạc để đề phòng lúc ốm đau hay thất nghiệp chứ không tiêu xài như tại
những quốc gia phát triển khác.
Để chống ô nhiễm, hủy hoại môi trường và phát triển
thị trường nội địa thì Trung Quốc cần thay đổi cơ cấu nền kinh tế, từ chổ phụ
thuộc vào xuất khẩu hàng hóa giá rẻ sang nền kinh tế kỹ thuật cao. Muốn thế thì
chính quyền Trung Quốc phải mở rộng tự do cho người dân, bởi vì các ý kiến và
sáng kiến cũng như sự mạo hiểm chấp nhận rủi ro để tạo ra lợi nhuận và kết quả
cao… chỉ có thể có được với những con người tự do trong một xã hội tự do. Hay
nói cách khác, Trung Quốc phải dân chủ hóa đất nước. Và đây là điều mà Trung Quốc,
cụ thể là Tập Cận Bình không có ý định thực hiện. Các chiến dịch thanh trừng khốc
liệt trong nội bộ Trung Quốc thời gian qua cộng với sự trấn áp các tiếng nói
đòi dân chủ từ dân chúng dưới sự lãnh đạo của Tập Cận Bình nói lên một điều rằng
ban lãnh đạo đang tìm mọi cách củng cố lại sự độc tài, bảo thủ và toàn trị
trong đảng.
Tham vọng thay thế Mỹ để trở thành đầu tàu cho nền
kinh tế và thương mại quốc tế chỉ là một giấc mơ, như Tập Cận Bình chủ xướng
'"Giấc mơ Trung Hoa". Giấc mơ này hiện nay đang khá xa vời vì Trung
Quốc không phải là một nước dân chủ.
Nói tàm lại, sự cổ vũ cho toàn cầu hóa và mở cửa ra
thế giới mà Tập Cận Bình kêu gọi không phải là sự trỗi dậy tất yếu của một cường
quốc đang lên mà chỉ là hành động gồng mình để tự vệ trước làn sóng dân chủ
đang trào dâng mãnh liệt và ước mơ có một cuộc sống bình thường như những quốc
gia ot khác.
Việt
Hoàng
(02/03/2017)
Ghi
chú :
(5) http://www.thongluan-rdp.org/di-n-dan/item/847-n-c-nga-c-a-putin-s-di-v-dau-d-i-th-i-donald-trump
No comments:
Post a Comment