Hà Sĩ Phu
02/02/2015
(Nhân vụ Charlie Hebdo nghĩ về vũ khí phê phán)
1. Về vụ khủng bố tòa báo Châm biếm Charlie Hebdo
Sự cọ xát, phân định, và đấu tranh giữa các yếu tố
đúng-sai, tốt-xấu, thiện-ác, giữa nhân tính và thú tính, lạc hậu với văn minh…của
thế giới con người đã làm phát sinh một thứ “vũ khí” đặc biệt là “vũ khí phê
phán”, mà mức độ cực đoan tồi tệ nhất là “phê phán bằng vũ khí”. Phê
phán là đấu tranh với nhau dưới mọi hình thức, là hoạt động thiêng liêng để tiến
hóa chỉ loài người mới có, thiếu nó xã hội sẽ rơi vào tình trạng hỗn mang của
loài vật. Phê phán xuất hiện và tồn tại cùng với loài người và cũng dần dần văn
minh hóa cùng với loài người. Nhưng một hoạt động quan trọng và bao trùm như thế
tất nhiên không bao giờ đơn giản.
Hãy tạm gác ra ngoài sự “phê phán bằng bạo lực, bằng
vũ khí” là hình thức kém văn minh mà nhân loại đang phấn đấu để loại trừ
(nhưng nhân loại còn lâu mới đạt được ước vọng đó), sự phê phán hòa bình có thể
tạm gom lại dưới 3 hình thức tùy theo vị thế tương quan mà người phê phán tự
xác định trước đối phương:
- Phê phán chính
luận, vạch cái sai cái xấu của đối tác bằng ngôn ngữ trần thuật, ngôn ngữ
“chính thống” của đối thoại, trong đó người phê phán đặt đối tác, đối phương ngang
hàng với mình.
- Chửi theo đúng nghĩa đen là hình thức
phê phán thường là của giới bình dân bị trị, thấp cổ bé họng, tuy bề ngoài có vẻ
“ghê gớm” nhưng thực chất đây là vũ khí của kẻ yếu, tự thấy bất lực
trước tình hình, không tìm được một “cơ chế” chính thống nào để giành thắng lợi,
thôi thì không thành công cũng thỏa nỗi bực trong lòng một chút, bởi phương
pháp “chửi” ít khi giành được thắng lợi cụ thể. Ở phạm vi nhỏ thì đó là những
cuộc “chửi mất gà” nhưng ở tầm lớn chính là sự “chửi mất nước”- “chửi quốc hận”,
nên dân tộc nào chất chứa căm giận nhưng bất lực thì thường đưa vũ khí “chửi”
lên tầm quốc hồn quốc túy.
- Châm biếm, cười cợt mới là vũ khí phê phán
rất đặc biệt. Ở đây, sự khinh ghét hoặc căm giận lại chuyển dạng thành tiếng cười,
cười nhạo nhẹ nhàng hoặc sâu cay nhưng tê tái cho đối phương, bởi người phê
phán, dù mạnh hơn hay chưa mạnh hơn, nhưng đã đặt mình ở tư thế đứng trên
đối phương mà khuyến cáo, mà cười nhạo cho đối phương biết mà sửa,
dù sâu cay mấy thì vẫn ngầm một ý khoan dung, không thèm chấp kẻ dưới tầm.
Vì thế kẻ bị châm biếm sâu cay thường bị “ngấm đòn”, thấy bị nhục, bị đau hơn rất
nhiều . Trong 3 hình thức phê phán ôn hòa thì châm biếm gây cười có lẽ là lịch
sự và sang trọng hơn cả, nhưng khốn nỗi lịch sự và sang trọng chính là điều mà
kẻ bị phê phán không thể chịu được, bởi họ thấy kẻ phê phán đứng ở tầm trên mà
họ không cãi được.Vậy không nên ngạc nhiên khi thấy những tín đồ Hồi giáo cực
đoan lại căm thù tờ báo châm biếm Charlie Hebdo, chuyên gây cười cho thiên hạ đến
thế. Đối với kẻ bị phê phán bằng cách châm biếm thì ẩn sau lòng căm thù là tiềm
thức tự ái,vô vọng, tự ty. Tự thấy không thể ngang hàng đối chất, đối thoại, đối
biếm, nên chỉ còn cách “phê phán bằng vũ khí”, thứ vũ khí dao búa man rợ của thằng
khùng. Dù giết được bao nhiêu người nhưng sâu thẳm trong vô thức họ biết họ
thua, càng thua càng khùng càng tàn độc. Càng tàn độc càng thua, đó là cái vòng
tự kích không có lối ra của tình trạng văn hóa thấp kém trong cuộc đấu tranh và
đào thải.
Một điều khiến cho cục diện phê phán trở nên phức tạp
vì khi anh A phê phán-chê cười anh B là sai là xấu thì ngược anh B cũng có thể
làm như vậy với anh A. Có vẻ như vậy là thật giả bất phân, sẽ “hòa cả làng” ư?
Không đâu, trọng tài sẽ là sự thật, sự thật minh định bởi thời gian và quần
chúng nhân dân tự do. Nhân dân có thể mất tự do nên bị định hướng trong một
giai đoạn nào đấy nhưng không bao giờ mất tự do vô thời hạn.
Song cũng chưa cần đến thời gian và công chúng, sự
phân định có thể tức thời. Người mất gà thật mới có sức mạnh tự thân để làm cho
tiếng chửi có hồn để thuyết phục. Thủ phạm ăn cắp gà thì dù có tài lấp liếm bao
nhiêu cũng không sao có được sức mạnh ấy, họ chỉ có thể dùng những sức mạnh
khác để cầm cự, như dùng bạo lực hay quyền lực chẳng hạn.
Trở lại vụ Charlie Hebdo.
Bọn Hồi giáo cực đoan cũng châm biếm các họa sĩ Pháp
đi, rất công bằng, ai cấm? Nhưng châm biếm sao nổi? Họ không có sức mạnh của lẽ
phải để thốt nên lời châm biếm. Cho nên họ khùng, họ chỉ có thể dùng vũ khí cố
hữu của thằng khùng là bạo lực khủng bố. “Phê phán bằng bạo lực” là sự đồng quy
của hai thái cực, hoặc của bọn phi nghĩa cực đoan hoặc của chính nghĩa nhưng
đang còn hèn yếu, bế tắc chưa tìm ra cách.
Vì thế, tôi đứng hẳn về phía những người châm biếm,
mặc dù biết không phải sự phê phán bao giờ cũng đúng, sự phê phán cũng được quyền
sai như mọi thứ khác trên đời. Phải biết tôn trọng các Tôn giáo ư? Những hoạt động
khủng bố của các lực lượng Hồi giáo cực đoan đã có từ lâu, đã xảy ra trước sự
châm biếm của Charlie rất nhiều, ai mà chẳng biết? Sự châm biếm là lời cảnh báo
rất nhân đạo của nhân loại đối với loại Tôn giáo cực đoan. Những người Hồi giáo
không cực đoan dù oan uổng cũng phải liên đới chịu trách nhiệm trước bọn đồng đạo
cực đoan kia. Chừng nào những người Hồi giáo nhân ái chưa có tiếng nói chính thức
chối bỏ và có hành động trừng trị hữu hiệu đối với bọn đồng đạo cực đoan thì họ
phải chịu chung sự phê phán là đương nhiên. Cũng giống như chừng nào đảng Cộng
sản không có khả năng trừng trị bọn tham nhũng và bán nước từ trong đảng của
mình sinh ra thì chừng ấy chính ĐCS phải gánh lấy sự phê phán tội “tham nhũng
và bán nước” trước lịch sử, làm sao khác được?
Những kẻ bịt toàn thân trong tấm trùm đen, tay lăm
lăm cây dao nhọn, chuẩn bị cắt cổ, chọc tiết, phanh thây những con tin để đòi
tiền chuộc thì không được quyền nhân danh một con người, làm gì có quyền nhân
danh một tôn giáo? Và tôn giáo nào cho chúng được phép nhân danh thì cái gọi là
“tôn giáo” ấy hoàn toàn không còn chỗ đứng trong cộng đồng các tôn giáo của
nhân loại. Phê phán thứ quá khích đội lốt tôn giáo ấy hoàn toàn không phải là đả
kích tôn giáo, xin các nhà hảo tâm, đạo đức nhẹ dạ đừng lầm. Dùng hình thức
châm biếm để phê phán tính thú vật ấy là còn quá nhẹ nhàng và nhân ái đối với
chúng. Toàn nhân loại phải hiệp lực để đẩy lùi đại nạn thú tính ấy, để đẩy
chúng vào bóng đêm rừng rú của thời tiền sử, trả lại cho nhân loại sự yên bình,
chứ không thể vì chúng quá “mạnh”, quá ác hoặc quá tinh vi mà Chính nghĩa phải
rút lui rồi tự trách đồng đội của mình sao lại dại dột phê phán chúng, dù chỉ
phê phán bằng sự chê cười! Kẻ thù càng hung hãn xảo quyệt thì càng phải hiệp lực
để tìm bằng được cách trừng trị. Thế giới Nhân tính lại thua thế giới Thú tính
hay sao, nếu thế làm gì có Tiến hóa? Bênh vực hay tránh né bọn tà giáo cực đoan
không phải là tôn trọng tôn giáo mà là làm nhục danh hiệu tôn giáo, làm nhục
các tôn giáo chân chính.
Tóm
lại:
- Cười hay châm biếm gây cười là hình thức phê phán lịch
sự, văn minh, ở tầm cao hơn đối tượng được/bị châm biếm.
- Châm biếm là một động lực thúc đẩy tiến hóa, thúc
đẩy văn minh, nên châm biếm phải là một quyền trong nhân quyền, như một bộ phận
của tự do tư tưởng, tự do ngôn luận, tự do báo chí.
- Mỗi người có quyền thích hay không thích hình thức
châm biếm nhưng đã là quyền thì phải được pháp luật quốc tế và luật trong nước
bảo vệ, không ai được ngăn cản hay ngăn cấm.
- Cũng như mọi hình thức phê phán ôn hòa khác, châm
biếm có thể đúng cũng có thể sai nên tất nhiên ai cũng có quyền “phản châm biếm”.
Châm biếm khác với vu cáo, vu cáo thì đã có quy định rất cụ thể trong luật mà
nước nào cũng có.
Nói một cách dễ hiểu thì một người trong xã hội có
quyền “Cười” châm biếm và rất nên biết cười và gây cười để “giã từ những hư hỏng,
tệ đoan một cách vui vẻ”.
2.
Dân tộc tự phê phán.
-
Có nên viết về khuyết tật của người mình không?
Trong các quy mô phê phán thì sự phê phán các
tính cách của Dân tộc mình có một ý nghĩa vô cùng trọng đại, nó giúp cho sự
canh tân và phát triển toàn cục của một xã hội, một quốc gia. Biết ưu điểm của
Dân tộc để tự hào và biết nhược điểm để sửa chữa, cả hai mặt đều quan trọng,
nhưng khi người ta bằng lòng với quá khứ và hiện tại thì thường thiên về tự
hào, trái lại khi muốn có thay đổi cho hiện tại và tương lai thì tự nhiên sẽ xuất
hiện nhu cầu phải tự phê phán Dân tộc, giống như khi con người muốn chạy về
phía trước thì môi trường tự nhiên sinh sức cản và ta phải làm sao thắng được
các lực cản ấy. Ví dụ khi Hồ Chí Minh muốn vận động dân chúng làm cách mạng thì
năm 1926 trong một bài giảng ở Quảng Châu đã đề cập đến “hai nhược điểm lớn của
dân Việt là mất đoàn kết và …không biết hay biết rất ít về tình hình toàn cầu”,
ngoài ra “vấn đề lớn nhất ở làng bản Việt Nam là vấn đề sĩ diện và ngôi thứ”
(1). Muốn vận động dân chúng để cứu nước các cụ Phan Châu Trinh, Phan Bội Châu
cũng phải phê phán nhau và phê phán dân tộc quyết liệt. Từ khi chủ nghĩa Cộng sản
sụp đổ, trước nhu cầu phải đưa xã hội thoát khỏi một giai đoạn sai lầm nghiêm
trọng, nhu cầu tự phê phán những nhược điểm của người Việt mình lại một lần nữa
nổi lên, lôi cuốn nhiều tác giả với nhiều bài viết, trong đó nhà văn Vương Trí
Nhàn là một tác giả có nhiều đóng góp.
Từ sau năm 1975 bên cạnh xu hướng tự sướng, tự ca ngợi,
ngồi chễm trệ ở chốn bình yên mà nhấm nháp ly rượu chiến thắng thì nhà văn hóa
Cao Xuân Hạo đã kịp thời cảnh báo “Một nhà hiền triết cổ đại có nói rằng, một
trong những nhân tố quan trọng nhất khiến cho một dân tộc, một triều đại, một
nhà vua, một tướng lĩnh sa đọa nhanh nhất chính là một trận đại thắng lẫy lừng
khiến cho người ta có ảo giác là mình bất khả chiến bại, mình là tinh hoa của
nhân loại, mình là tuyệt đối hoàn hảo. Đó chính là dấu hiệu chắc chắn nhất của
sự suy đốn và đồi bại. Cho nên, sau một thắng lợi lớn, nguy cơ suy vong của
một dân tộc không những không mất đi, mà còn tăng gấp bội” (2) .
Trái với lời răn đã quen khi viết phê bình là phải “nghiêm túc, đúng mực, không quá lời, để đối tượng dễ tiếp thu”, GS Cao Xuân Hạo nói thẳng ra rằng phê phán Dân tộc là : “phải phóng tay phát động lòng dũng cảm của họ lên, dẹp lòng tự ái dân tộc đến tối đa”, có thể dùng “giọng điệu giễu cợt cay độc đến đâu chăng nữa”, “còn phải làm cho mỗi người Việt thấy xấu hổ những nhược điểm ấy một cách sâu xa”, “dù những lời chê bai của họ chỉ đúng với một thiểu số không đáng kể”.
Vậy đó, ý kiến GS Cao Xuân Hạo mà tôi tin chắc mỗi
người trí thức còn nặng lòng và còn “khổ tâm” với dân tộc mình đều phải đồng
tình, là những ý kiến quyết liệt, minh bạch và chính xác, nên đọc kỹ lại nhiều
lần.
3.
Nhưng tự phê phán Dân tộc mình lúc này coi chừng nguy hiểm.
Ở đây tôi xin phép được dẫn một ví dụ thiết thân vì
nghĩ rằng nó có tính điển hình: một phía đang “đắc ý” với Dân tộc để giữ yên, một
phía muốn “phê” Dân tộc để có đổi mới nên người ta ghét nhau đến mức quy kết
nhau đến tội “phản quốc”, tội nặng nhất trong luật hình sự.
Ấy là vào năm 2000. Sau khi thấy khối Cộng sản Đông
Âu đổ sụp, không ít người tin chắc chế độ CS Việt Nam cũng sắp đổ theo, từ đó rủ
nhau ký một kế hoạch hành động chuẩn bị cho sự đổ ấy, kế hoạch có tên “Kết ước
năm 2000”. Nhưng trong một cuộc phỏng vấn tôi đã quả quyết “CS Việt Nam không dễ
đổ như Đông Âu, đừng vội mừng” ( tôi nói y như giọng bênh vực Đảng của Ban
Tuyên giáo CS vậy). Hai ông Đỗ Mạnh Tri và Nguyễn Gia Kiểng ở Pháp viết thư hỏi
tôi đại ý “căn cứ vào đâu mà tôi có ý kiến ngược đời như vậy”, tức là cần phân
tích những đặc điểm riêng của Việt Nam. Tôi viết 2 bức thư trả lời (3), tuyên bố
không ký vào văn bản “Kết ước” đó và giải thích vì sao tôi không ký. Nếu chỉ có
thế thì chắc ĐCS đã “khen thưởng” tôi rồi. Nhưng khốn nỗi ở nội dung của lời giải
thích, trong đó có mấy ý nổi bật khiến cho chúng tôi, tôi và ông Mai Thái Lĩnh
(4) bị khởi tố tội “phản bội Tổ quốc”, cấm tự do đi lại và ngày hai buổi lên
làm việc hỏi cung với An ninh của Bộ Công an suốt 8 tháng trời!
Đại ý luận điểm của tôi về tính cách của Dân Việt
Nam và ĐCSVN như sau:
- Là thân phận bị mấy nghỉn năm cai trị bởi vua chúa
và kẻ thù khổng lồ phương Bắc nên đã hun đúc trong người VN tính khôn vặt, khôn
lỏi, không thể chống đối ra mặt nên phải giả vờ phục tùng để tồn tại, nhưng bên
trong phải tính toán sao cho có lợi nhất. Vì thế Dân với Đảng cùng giả vờ tôn
vinh nhau nhưng bên trong tìm cách vô hiệu hóa ngón đòn của nhau để giữ gìn hoặc
vun vén lợi ích riêng. Cặp hôn phối “mạt cưa mướp đắng” này cứ thích nghi với
nhau, còn sống được với nhau mấy chục năm nữa. Khi ĐCS nói “Đổi mới hay là chết”
là họ khiêm tốn quá đấy, cứ yên tâm, ở Việt Nam này CS không đổi mới tử tế gì
cũng chưa chết như Đông Âu đâu.
- Ở châu Âu nếu có tảng đá khổng lồ chắn ngang xa lộ
thì người ta hò nhau giải quyết tảng đá, nhưng người Việt Nam chẳng dại đối đầu
với tảng đá, mỗi anh đều khôn lỏi tìm đường hẻm để lách qua, cuối cùng ai cũng
đi qua nhưng tảng đá vẫn còn nguyên, mọi người gặp nhau đều khoái trí, phục
nhau là khôn.
- Ở VN sẽ chẳng có gì đổ hết, vì muốn đổ thì vật phải
có một hình dạng để đứng lên như cái chai, cái cốc. Việt Nam là một thể vô định
hình như một khối bùn nhão, không định hình thành một chủ nghĩa gì cả, chỉ vá
víu chắp nhặt hẩu lốn mỗi thứ một tí để tồn tại nên chẳng có hình thù gì để mà
“đổ”! Vả lại một dân tộc lạc hậu vẫn có thể “đi lên” theo đuôi nhân loại văn
minh theo kiểu ký sinh như con chấy con rận bám trên lưng con hổ thì cũng tung
hoành khắp nơi như con hổ đó thôi.
- Xã hội Việt Nam như một con đường làng chật hẹp,
đoàn người cứ phải đi sau Đảng như đi sau một con trâu mộng sừng nghênh ngang
nhọn hoắt, ai vượt lên thì nó húc chết, đành kiên trì đi sau nó một cách chậm
chạp, thỉnh thoảng nó lại ị cho một bãi… Xã hội Việt Nam như một đồng cỏ khô
nhưng một que diêm không thể làm bùng cháy vì đồng cỏ đã được Đảng phun chất chống
cháy rồi…
- Tất cả những đặc điểm ấy của người Việt Nam là do
truyền thống quý báu 4000 năm để lại cũng chỉ đúng một phần, phần lớn là nhờ Đảng
ta đã dày công đào tạo, dạy dỗ…
Đại lược là như thế, đã không ký vào văn bản chống Đảng,
lại bảo Đảng này còn lâu mới đổ, bênh Đảng hơn cả Ban Tuyên giáo nhưng chỉ vì
cái giọng cười cợt châm biếm, khinh bạc mà bị khởi tố đến tội phản quốc.
Nhưng chẳng hiểu sao sau 8 tháng hỏi cung, chúng tôi
chuẩn bị tinh thần ra tòa với cái án tù hai chục năm là nhẹ cho tội phản quốc,
thì đùng một cái có lệnh đình chỉ vụ án, thật là súyt chết! (nghe đồn chúng tôi
thoát chết vì trong Bộ Chính trị không nhất trí, từ đấy cứ thấy trong BCT có
mâu thuẫn với nhau là chúng tôi mừng lắm).
Nhưng chưa xong, vụ án bị đình chỉ, không ra tòa,
nhưng cái “tội” dám châm biếm cả “ý Đảng” lẫn “lòng Dân” thì không tha được.
Nguyễn Như Phong, phó biên tập của tờ An Ninh Thế giới viết một bài dài “Mặt thật
của một vài người mượn danh hiền sĩ” (5), cứ như báo An ninh có quyền thay mặt
quan tòa quy tội chúng tôi đủ điều, trong đó có một đoạn dài trích lời châm biếm
của HSP đối với thực trạng xã hội Việt Nam:
“Hà Sĩ Phu viết về nhân dân Việt Nam bằng ngôn từ
như thế này: Vô lý, nhân dân chết cả rồi sao? Chết cả rồi, bị tiêm thuốc chết cả
rồi. Số còn ngoắc ngoải thì không phải là nhân dân, hay nói cho công bằng thì họ
chỉ được là công dân loại hai, như dân thiểu số vùng cao. Đừng thấy đám đông
phóng xe máy, nghe máy bộ đàm, gõ máy vi tính, hát karaoke, báo cáo trên tivi về
thành tích biết làm giàu, lĩnh giải này giải khác mà tưởng nhân dân đang sống
mãnh liệt. Vẫn tưởng có cơm ăn áo mặc, vẫn ngày biết thêm một vài thứ văn minh
mà trước đây chưa từng được biết tới…vẫn được nước ngoài viện trợ, vẫn có khối
thứ để tự hào, vẫn thấy con hơn cha tưởng nhà có phước… Bao kẻ anh hùng đánh giặc
ngoại xâm lại trở nên hèn mạt và vô cùng nhỏ bé trước danh lợi, thần quyền và
thế quyền. Kẻ có dũng thì ngu dốt, kẻ có trí thì hèn, kẻ có trí có dũng thì láu
cá vị kỷ bất nhân…”
Và theo Nguyễn Như Phong thì một kẻ đã phê phán Dân
tộc mình như thế thì “phải trục xuất Hà Sĩ Phu ra khỏi Đà Lạt. Nhưng thưa bà
con, trục xuất đi đâu, liệu có quốc gia nào sẵn lòng nhận những người như vậy
không, còn trên đất này đâu chả là đất Việt và chỗ nào là chỗ mà ông ta yêu
quý? Trong vụ án này Hà Sĩ Phu đóng vai trò là người cầm đầu, hung hăng nhất
trong việc đòi xóa bỏ chế độ XHCN và sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam,
đòi từ bỏ chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, vận động các tổ chức quốc
tế, các chính phủ gây sức ép làm xâm hại đến độc lập, chủ quyền của Nhà nước Việt
Nam”.
Thực tình thì HSP mới chỉ làm mỗi một việc là phê
phán ôn hòa, nhưng cái giọng thì hay ví von, châm biếm: phê phán chủ nghĩa
Mác-Lê phi khoa học và độc đoán, phê phán những những nhược điểm của tính cách
dân Việt Nam đã tạo ra mảnh đất màu mỡ cho chủ nghĩa kia mọc rễ và nương náu,
chậm bị đào thải, chứ HSP đã làm được gì đâu mà đại tá công an Nguyễn Như Phong
đã quá phong tặng? Có người bạn đã thân ái nhận xét: “Cũng nội dung ấy nhưng
ông đừng ví von, châm biếm người ta mà cứ nghiên cứu, kiến nghị, góp ý như một
con dân trong hệ thống thì đâu đâu khiến ngưới ta phát khùng lên như thế? Thôi
rút kinh nghiệm!”. Vâng, nhưng bảo một người có máu châm biếm như Charlie
Hebdo đừng vẽ biếm họa nữa mà hãy viết một bài góp ý chân tình với Hồi giáo đi
thì cuộc đời đã chẳng còn là cuộc đời.
Lời
kết
Phê phán là một vũ khí mà Tạo hóa đã ban cho để Con
người biết dìu dắt nhau thoát khòi thế giới súc vật dã man và ngày càng biết sống
cho ra Con người. Vũ khí phê phán ôn hòa đang mở ra hy vọng để có thể chấm dứt
sự “phê phán bằng vũ khí”. Nhưng những hệ quyền lực chỉ biết chọn độc tài làm
phương thức sinh tồn thì họ rất ưa miệt thị người khác chứ không chấp nhận cho
người khác phê phán mình, nên họ không thể dùng vũ khí phê phán ôn hòa và công
bằng, mà cứ kiên trì con đường “phê phán bằng vũ khí”, từ dao búa và chất nổ, đến
trại giam, tù ngục, hay bạo lực côn đồ.
Châm biếm là một hình thức đặc biệt trong vũ khí phê
phán, người phê phán tự xác định mình đứng ở tầm cao hơn cái Ác, chọc để phát
ra tiếng cười, để nhân loại có thể giã từ những khuyết tật của mình một cách
vui vẻ.
Vì thế, con người văn minh rất cần biết và cần quen
với vũ khí châm biếm, biết cười nhạo những bất toàn của chính mình cũng như của
đồng bào, đồng loại.
H.S.P.
Chú
thích:
(1) GS Trần Quốc Vượng- Cần sửa đổi lề lối nghiên
cứu lý luận-Xưa và nay 20/2/2001
(2) GS Cao Xuân Hạo- Có nên viết về khuyết tật của
người mình không - http://www.chungta.com/co_nen_viet_ve_khuyet_tat_cua_minh_khong.html
http://diendan.nuocnga.net/showthread.php?p=43175
(10-11-2009)
(3) Hai bức thư HSP gửi NGK và ĐMT (http://www.hasiphu.com/vuanIII_20.html)
(4) Năm 2000 tôi vẫn bị khống chế lai rai nên chưa
có Internet, thư Email phải nhờ ông Mai Thái Lĩnh chuyển giúp.
(5) Báo An ninh thế giới, từ số 210. ra ngày
4/1/2001
Tác giả gửi BVN
Được đăng bởi bauxitevn vào lúc 01:38
No comments:
Post a Comment