Bill Gates, Gatenotes
Lê
Duy Nam chuyển ngữ, CTV
Phía Trước
Posted on Feb 28, 2015
Một công trình nghiên cứu dày 700 trang về kinh tế học
được dịch từ tiếng Pháp thì quả không phải là một cuốn sách dễ đọc, cho dù đối
với một người chăm đọc sách như tôi. Nhưng tháng 7 vừa qua, tôi thực sự thấy bị
cuốn hút bởi cuốn sách Tư bản trong thế kỷ 21 của Piketty sau khi đọc một số
tóm tắt và nhận xét cũng như chia sẻ từ bạn bè.
Tôi mừng là tôi đã làm điều đó. Tôi cũng xin khuyên
bạn nên đọc nó, hoặc ít nhất là nên đọc một bản tóm tắt tốt như bản tóm tắt của
The Economist ở đây. Piketty đã rất thoải mái khi đồng ý nói chuyện với
tôi về cuốn sách của anh qua Skype tháng trước. Tôi đã nói với anh ấy rằng tôi
đồng ý với những luận điểm quan trọng nhất của anh ấy và tôi hi vọng cuốn sách
này sẽ lôi kéo nhiều bộ óc thông minh vào nghiên cứu của cải cũng như bất công
thu nhập bởi vì nếu chúng ta hiểu càng nhiều về nguyên nhân và cách giải quyết
chúng thì càng tốt. Tôi cũng rằng tôi nghi ngại một số điểm trong phân tích của
anh ấy mà tôi sẽ chia sẻ với các bạn ngay sau đây.
Tôi đồng ý rằng:
·
Bất công ở mức cao là một vấn đề – nó sẽ làm ảnh hưởng
tới động lực kinh tế, làm lung chuyển sự dân chủ vào tay những kẻ mạnh, và làm
lui bại lý tưởng rằng mọi người được sinh ră đều bình đẳng.
·
Chủ nghĩa tư bản không tự chữa trị để tiến tới một sự
công bằng hơn, tức là việc tập trung của cải có thể có hiệu ứng snowball (cục
tuyết lăn càng ngày càng lớn dần) nếu để nó tự tung tự tác.
·
Chính phủ có thể đóng vai trò xây dựng trong việc
ngăn cản thiên hướng hiệu ứng cục tuyết lăn nếu và khi họ muốn làm như vậy.
Để làm cho rõ, khi tôi nói bất công ở mức cao là một
vấn đề, tôi không muốn ám chỉ rằng thế giới đang trở nên tội tệ hơn. Thực ra,
nhờ sự vươn lên của giai cấp trung lưu ở Trung Quốc, Mexico, Columbia, Brazil
và Thái Lan, toàn thế giới đang ngày càng trở nên quân bình, và xu hướng toàn
toàn cầu tích cực này có vẻ sẽ còn tiếp diễn.
Nhưng sự bất công cực đoan thì không nên bỏ qua hay
tệ hơn, được tung hô như là dấu hiệu cho một nên kinh tế hoạt động tốt và một
xã hội khỏe mạnh. Một vài mức độ bất công được đưa vào tư bản. Như Piketty đã lập
luận, đó là căn bệnh vốn có của hệ thống. Câu hỏi đó là, mức độ bất công như thế
nào thì có thể chấp nhận được? Và khi nào bất công bắt đầu gây hại nhiều hơn có
lợi? Đó là những câu hỏi mà chúng ta nên thảo luận một cách rộng rãi, và Piketty
đã làm một điều tuyệt vời khi đi tiên phong thảo luận các vấn đề này một cách
nghiêm túc.
Tuy nhiên, cuốn sách của Piketty có một số lỗi
nghiêm trọng mà tôi mong anh ấy cũng như những nhà kinh tế học khác sẽ giải quyết
chúng trong những năm tới đây.
Từ tất cả những dữ liệu và chiều hướng thay đổi lịch
sử, Piketty đã không đưa ra được bức tranh toàn cảnh về việc của cải được tạo
ra như thế nào và nó suy đồi như thế nào. Cuốn sách chỉ đơn thuần xoay quanh bất
đẳng thức: r>g, trong đó r là tốc độ lãi nhuận trung bình và g là tốc độ
tăng trưởng kinh tế quốc gia. Giải thích một cách đơn giản thì bất đẳng thức
trên có nghĩa là khi tỉ lệ lãi nhuận sinh ra từ tư bản lớn hơn tỉ lệ lao động
mang lại thì càng ngày khoảng cách giàu nghèo sẽ càng ngày càng lớn, những người
có nhiều tư bản sẽ càng giàu hơn những người chỉ dựa vào lao động. Bất đẳng thức
trên theo Piketty tự nói đóng một vai trò cốt lõi trong các lập luận của anh vì
nó biểu hiện, Piketty viết, “động lực cơ bản cho sự đa dạng” và “tóm lược trọn
bộ logic của các kết luận của tôi.”
Các nhà kinh tế học khác đã tập hợp một lượng lớn dữ
liệu lịch sử và đặt ra câu hỏi về giá trị của bất đẳng thức r>g nhằm tìm hiểu
xem liệu rằng khi có r>g thì bất công sẽ tăng lên hay giảm đi. Tôi không phải
là chuyên gia trong câu hỏi này. Nhưng điều tôi biết đó là bất đẳng thức của
Piketty, r>g, không phân biệt được một cách đầy đủ những điểm khác biệt giữa
các loại tư bản khác nhau với tác dụng xã hội khác nhau.
Hãy thử tượng tượng có ba loại người giàu. Một người
chỉ đầu tư tiền của ông ta vào phát triển việc kinh doanh của ông ta. Và ta có
một bà luôn dùng phần lớn tiền của mình cho việc từ thiện. Một người thứ ba thì
chỉ có tiêu tiền thôi, phần lớn tiền của ông ta được tiêu dùng vào mua du thuyền
hoặc máy bay. Khi mà chúng ta dễ thấy một điều đó là cả ba người này đều đóng
góp vào bất công, tôi dám tranh luận rằng hai người đầu mang lại nhiều giá trị
cho xã hội hơn là người thứ ba. Tôi đã kỳ vọng rằng Piketty đã làm rõ sự phân
biệt này bởi vì nó sẽ mang tới những ứng dụng chính sách quan trọng mà tôi sẽ
trình bày dưới đây.
Quan trọng hơn, tôi tin rằng phân tích của Piketty về
bất đẳng thức r>g không giải thích được những lực lượng mãnh mẽ đối trọng với
sự tập trung của cải từ thế hệ này sang thế hệ tiếp theo. Tôi hoàn toàn đồng ý
rằng chúng ta không muốn sống trong một xã hội quý tộc, một xã hội nơi những
gia đình giàu có sẽ càng giàu có thêm chỉ bằng việc ăn chơi hưởng lạc nhưng vẫn
có, theo Piketty đặt tên, “thu nhập lợi tức”- tức là những đồng tiền sinh ra bằng
việc cho người khác sử dụng tiền, đất hay bất cứ của cải nào khác đó. Nhưng tôi
không nghĩ Hoa Kỳ có tí tẹo nào giống với xã hội quý tộc này.
Hãy nhìn vào danh dách của Forbe về 400 người giàu
nhất Hoa Kỳ. Một nửa số họ là những doanh nhân tiên phong bằng lao động vất vả
và may mắn. Đối lập lại với giả thuyết lợi tức của Piketty, tôi không hề thấy bất
cứ một ai trong danh sách đó có tổ tiên mua đất vào những năm 1780 và chỉ việc
kiếm tiền nhờ cho thuê cả. Ở Hoa Kỳ, kiếm tiền kiểu đó biến mất lâu rồi- vì
tính bất ổn, lạm phát, thuế, làm từ thiện và chi tiêu.
Bạn có thể thấy một cơ chế của cải biến chất trong lịch
sử của các ngành công nghiệp thành công. Trong khoảng đầu của thế kỷ 20, Henry
Ford và một số nhỏ các nhà doanh nghiệp khác đã rất thành công trong ngành công
nghiệp chế tạo ô tô. Họ sở hữu một lượng lớn các công ty sản xuất ô tô với lợi
thế khổng lồ và lợi nhuận khủng khiếp. Những doanh nhân thành công này là những
dị nhân. Rất nhiều người khác, những người giàu có sống bằng lợi tức đã đầu tư
tiền bạc của gia đình vào ngành công nghiệp ô tô nhưng đã thất bại, đầu tư của
họ bốc hơi vào khoảng 1910 tới 1940 khi ngành công nghiệp ô tô tụt dốc từ 224
nhà máy xuống còn 21. Rõ ràng của cải đã không chuyển về hướng những người chỉ
sống bằng lợi tức mà thường thì ngược lại, nó chuyển vào những người lao động
thực sự. Tôi đã thấy một dấu hiệu tương tự trong công nghệ và những lĩnh vực
khác.
Piketty đúng khi nó rằng có những nhân tố có thể dẫn
đến hiệu ứng cục tuyết lăn (ví dụ con cái của gia đình giàu có thường có cơ hội
tiếp cận vào mạng lưới cho phép họ có được những cơ hội thực tập, công việc tốt
v.v.). Tuy nhiên, có những nhân tố khác đóng góp vào sự biến chất của của cải,
và Tư bản không phải là nguyên nhân duy nhất.
Tôi cũng thất vọng khi Piketty tập trung mạnh mẽ vào
dữ liệu về của cải và thu nhập khi hoàn toàn bỏ qua chi tiêu. Dữ liệu về
chi tiêu thể hiện sản phẩm và dịch vụ mà con người mua – bao gồm lương thực, quần
áo, nhà ở, học hành và sức khỏe – và có thể giúp chúng ta hiểu sâu hơn cách sống
của con người. Đặc biệt trong xã hội giàu có, ống kính nhìn qua thu nhập không
hề cho bạn cảm nhận cần phải giải quyết cái gì.
Rất nhiều lý do tại sao dữ liệu thu nhập có thể dẫn
tới hiểu nhầm theo nhiều cách. Ví dụ, một sinh viên y học không hề có thu nhập
và rất nhiều sinh viên vay tiền đi học có thể nhìn vào bảng thống kê chính thức
theo cách họ đang ở trong tình trạng nguy cấp nhưng họ hoàn toàn vẫn có thể có
thu nhập rất cao trong tương lai. Một ví dụ cực đoan khác: một vài người giàu
có không làm việc rõ ràng sẽ bị xếp vào gia đình nghèo đói khó khăn khi họ
không bán, trữ hay nhận bất kỳ dạng thu nhập nào.
Tôi nói điều này lên không phải muốn chúng ta bỏ qua
dữ liệu thu nhập và của cải. Tôi muốn nói rằng dữ liệu chi tiêu cũng quan trọng
không kém nhằm hiểu được phúc lợi con người. Chí ít khi có mặt nó, nó có thể
mang tới một bức tranh khác, sáng sủa hơn bức tranh Piketty vẽ ra. Tựu trung,
tôi muốn nhìn thấy những nghiên cứu được rút ra từ dữ liệu về của cải, thu nhập
và cả chi tiêu nữa.
Cho dù chúng ta chưa có được bức tranh toàn cảnh hôm
nay, chúng ta chắc chắn biết đầy đủ về những thử thách mà chúng ta có thể hành
động.
Giải pháp ưu thích của Piketty đó là sử dụng thuế
lũy tiến hàng năm, thay vì thuế thu nhập. Anh ấy lập luận rằng loại thuế này sẽ
“cho phép ngăn chặn vòng xoáy bất quân bình vô tận và đồng thời duy trì cạnh
tranh cũng như động lực cho tích lũy nguyên thủy.”
Tôi đồng ý rằng thuế không nên thu bằng việc đánh
vào lao động. Rõ ràng nó rất vô lý khi thuế ở Hoa Kỳ bị đánh rất mạnh vào lao động,
mạnh hơn hẳn so với đánh vào tư bản. Nó còn vô lý hơn nữa trong các năm tới
đây, khi người máy và các loại tự động hóa sẽ thay thế con người ở nhiều kỹ
năng.
Nhưng thay vì đánh thuế lũy tiến vào tư bản,
như Piketty mong muốn, tôi nghĩa rằng chúng ta nên đánh thuế lũy tiến vào chi
tiêu. Hãy nghĩ về ba loại người mà tôi đã miêu tả ở trên: một người đầu tư
vào kinh doanh, một người là nhà từ thiện, và một người sống sang chảnh. Tất
nhiên sang chảnh cũng không có vấn đề gì nhưng tôi nghĩ anh ta nên trả thuế nhiều
hơn người khác. Như Piketty đã chỉ ra khi chúng tôi trò chuyện với nhau, rất
khó đo đạc chi tiêu (ví dụ liệu có nên tính toán khoản ủng hộ mang tính chính
trị?). Nhưng mà thế thì gần như tất cả mọi loại hệ thống thuế, thậm chí cả thuế
vào của cải, cũng đều có những thách thức tương tự.
Như Piketty, tôi rất ủng hộ thuế bất động sản. Để những
đứa trẻ thừa kế được chi tiêu tiền bạc không hợp lý dựa vào may mắn sinh đẻ thì
rõ ràng không phải là một cách thông minh hay công bằng trong việc phân phối
nguồn lực. Như Warren Buffett hay ví dụ, điều này giống như “chọn ra các đội
trong Olympic 2020 bằng việc lấy các đứa con đầu của các vận động viên dành huy
chương vàng trong Olympic 2000.” Tôi tin rằng chúng ta nên duy trì thuế bất động
sản và đầu tư vào việc thúc đẩy giáo dục và nghiên cứu – cách tốt nhất để củng
cố sức mạnh đất nước ta trong tương lai.
Từ thiện cũng là một phần quan trọng trong các
phương án. Thật đáng tiếc khi Piketty đã không dành đủ thời gian cho nó. Hơn một
thế kỷ trước đây, Andrew Carnegie đã đơn thương độc mã kêu gọi những người giàu
có trong hàng ngũ của ông ấy làm từ thiện. Hôm nay, rất rất nhiều người giàu có
đang làm điều đó. Làm từ thiện tốt không chỉ đơn thuần giúp ích cho xã hội, nó
còn làm giảm của cải nguồn gốc quý tộc. Melinda và tôi tin tưởng mạnh mẽ rằng của
cải nguồn gốc quý tộc là rất xấu cho cả xã hội và con cái chúng ta. Chúng ta muốn
con cái chúng ta được tự khẳng định mình trên thế giới. Chúng có những lợi thế
nhưng chính chúng, chứ không phải cha mẹ chúng, sẽ phải tự tạo ra cuộc sống
cũng như sự nghiệp của chúng.
Cuộc tranh cãi về của cãi và bất công đã sinh ra nhiều
tranh luận nảy lửa bất phân thắng bại giữa nhiều bên. Tôi không có một phương
án diệu kỳ cho nó. Nhưng tôi biết chắc rằng, dù có nhiều lỗi, công trình của
Piketty sẽ đóng góp không ít ánh sáng về đề tài của cải và bất công. Và tôi
mong sẽ có những nghiên cứu mang tới nhiều ánh sáng hơn nữa lên chủ đề quan trọng
này.
©
2007-2015 Bản tiếng Việt TẠP CHÍ PHÍA TRƯỚC – www.phiatruoc.info
No comments:
Post a Comment