"... Nếu đọc thật kỹ sách Trần Văn Thạch
(1905-1945) - Cây bút chống bạo quyền áp bức, chúng ta sẽ ngạc nhiên hơn nữa,
là ít nhất thời Pháp thuộc, những người bất đồng chính kiến có quyền tỏ bày ý
kiến, có quyền tranh đấu bất bạo động, có quyền viết báo, có quyền xuất bản
sách báo, có quyền diễn thuyết, tức có quyền tự do ngôn luận. Chẳng những thế,
những người bất đồng chính kiến còn có quyền ứng cử, tức có quyền tự do chính
trị. Đó là chưa kể những quyền tự do khác mà các bài báo của Trần Văn Thạch
cũng đề cập đến, như quyền tự do giáo dục, không theo một chủ nghĩa nào, tự do
du học; tự do cư trú (không cần có hộ khẩu); tự do mưu sinh; tự do tôn giáo.
Đáng chú ý là dưới thời Pháp thuộc, có hai tôn giáo được thành lập mà không cần
xin phép, nhưng vẫn được tự do truyền đạo và hành đạo là đạo Cao Đài và Phật
Giáo Hòa Hảo, trong khi ngày nay, hai tôn giáo nầy bị truy bức gắt gao tàn
bạo..."
*
Sau hai hòa ước Nhâm Tuất (5-6-1862) và Giáp
Tuất (15-3-1874), Nam Kỳ trở thành thuộc địa của Pháp. Pháp bãi bỏ giáo dục
và thi cử Hán học, mở trường dạy chữ Pháp, theo chương trình Pháp, phổ biến văn
hóa Pháp. Từ đó, người Việt ở Nam Kỳ chuyển qua học chữ Pháp, làm quen với văn
hóa Tây phương. Cũng từ đó, nhiều thanh niên bắt đầu qua Pháp du học.
Xin chú ý đây là thời kỳ phát triển của chủ nghĩa
cộng sản (CS) sau khi Marx và Engels tung ra bản The Communist Manifesto (Tuyên
ngôn cộng sản) năm 1848. Tiếp theo là một loạt biến cố: Đệ nhất Quốc tế thành
lập năm 1864; Đệ nhị Quốc tế thành lập năm 1889, cách mạng CS thành công ở Nga
năm 1917 và đảng CS Pháp được thành lập năm 1922. Các trào lưu nầy ảnh hưởng
nhiều đến sinh viên du học.
Đợt du học đầu tiên từ Nam Kỳ có thể chia thành hai
nhóm: nhóm nhà giàu và nhóm trung lưu với nhà nghèo. Nhóm nhà giàu qua Pháp
hoặc ăn chơi, hưởng thụ, hoặc học những ngành nghề để trở về tiếp tục bảo vệ và
phát triển cơ nghiệp sẵn có của cha ông, từ đó hình thành năm 1923 đảng Lập
Hiến (Parti Constitutionaliste), hợp tác với Pháp, nhưng cũng đưa ra một số đòi
hỏi cải cách cho tự do dân chủ.
Nhóm trung lưu và nhà nghèo phải chăm học, học giỏi
mới được du học. Ngoài những người chỉ lo học để trở về phụ giúp gia đình, thì
những sinh viên cấp tiến và thiên tả, qua Pháp vừa học, vừa hoạt động tranh đấu
cho đất nước Việt Nam. Ngay tại Pháp, nhóm sinh viên nầy cũng chia thành hai:
Nhóm thứ nhứt gia nhập đảng Cộng Sản Pháp và theo Đệ tam Quốc tế Cộng sản do
đảng CS Liên Xô chỉ huy. Nhóm thứ hai tuy cấp tiến thiên tả, nhưng không theo
chủ nghĩa nào, hoặc chịu ảnh hưởng của tư tưởng Trotsky, được gọi là nhóm Đệ
tứ. Cần chú ý là Đệ Tam QTCS nằm trong hệ thống đảng CS do Liên Xô lãnh đạo,
hoạt động theo lệnh đảng. Đệ tứ QTCS chỉ là một phong trào chính trị, cấp tiến,
thiên tả và theo tư tưởng Trotsky, không thuộc đảng phái nào.
Riêng Trần Văn Thạch, ông đậu tú tài Pháp hạng ưu ở
Sài Gòn năm 1925, du học Pháp năm 1926. Tại Pháp, bên cạnh việc học, ông còn
hoạt động chính trị chống chính sách cai trị của Pháp tại Đông Dương, nên ông
bị viên quyền toàn quyền Đông Dương ở Hà Nội là Maurice Antoine Monguillot đề
nghị với chính phủ Pháp trục xuất về nước năm 1928, nhưng nhờ Hội Bảo vệ Nhân
quyền và Dân quyền Pháp can thiệp, ông được ở lại Pháp tiếp tục việc học.
Trần Văn Thạch tốt nghiệp cử nhân giáo khoa Văn
chương Đại học Sorbone (Paris) ngày 2-11-1929, và về nước đầu năm 1930, (Trần
Mỹ Châu và Phan Thị Trọng Tuyến, sđd. tr. 61), trước khi xảy ra cuộc
biểu tình trước điện Élysée (văn phòng tổng thống Pháp) ngày 22-5-1930, để phản
đối nhà cầm quyền Pháp ở Đông Dương đàn áp dã man cuộc tổng khởi nghĩa của Việt
Nam Quốc Dân Đảng
Sau cuộc biểu tình nầy, chính phủ Pháp trục xuất 19
nhà hoạt động chính trị ra khỏi nước Pháp, trong đó có nhiều nhân vật thuộc
nhóm Đệ tam Quốc tế và Đệ tứ Quốc tế. Điểm đặc biệt là sau khi về nước năm
1930, các ông không tham gia chính quyền Pháp, không làm quan cho Pháp, mà hành
nghề tư nhân tự mưu sinh, nhất là dạy học ở các tư thục.
Sau khi an cư, ổn định cuộc sống, từ 1933 hai nhóm
Đệ tam và Đệ tứ công khai liên kết tranh đấu, mở những cuộc diễn thuyết, và
xuất báo La Lutte bằng Pháp văn, vì báo tiếng Pháp xin phép dễ ở thuộc
địa Nam Kỳ. Báo La Lutte có mục đích tranh đấu đòi hỏi độc lập cho đất
nước và bảo vệ quyền lợi của giới thợ thuyền, ra số đầu ngày 24-4-1933. Xuất
bản được bốn số thì báo tự đình bản ngày 2-6-1933 sau cuộc bầu cử Hội đồng
thành phố ngày 7-5-1933. Trong cuộc bầu cử nầy, Nguyễn Văn Tạo và Trần Văn
Thạch đác cử vẻ vang. Tuy nhiên, thực dân Pháp đã tìm cách loại hai ông ra khỏi
Hội đồng ngày 12-8-1933.
Các nhà tranh đấu tiếp tục hoạt động và tái bản báo La
Lutte ngày 4-10-1934. Ngày nầy cũng là ngày chính thức ra mắt mặt trận
thống nhứt “La Lutte” (Tranh đấu) giữa hai nhóm Đệ tam và Đệ tứ. Đây là
sự kết hợp duy nhứt giữa Đệ tam và Đệ tứ trong phong trào cộng sản trên thế
giới. Tháng 5-1935, trong cuộc bầu cử Hội đồng thành phố Sài Gòn, các ông Tạ
Thu Thâu, Trần Văn Thạch và Nguyễn Văn Tạo, Dương Bạch Mai trong nhóm La Lutte
lại đắc cử, nhưng Pháp cũng kiếm cách loại bỏ. Chỉ Trần Văn Thạch đủ điều kiện,
còn ở lại Hội đồng nầy. Do vậy, ông có cơ hội chứng kiến, theo dõi và chống lại
những bất công xã hội, can thiệp giúp đỡ dân nghèo và lên tiếng trên báo chí.
Trên tờ La Lutte, ngoài những bài viết về
chính trị thời sự, Trần Văn Thạch phụ trách mục thường xuyên “Petits clous”
(Những cây đinh nhỏ), là “mục như câu chuyện hằng ngày trên các nhật báo bay
giờ, mục châm biếm chỉ trích chánh sách cai trị... thật là cay chua, mà tế nhị
với một bút pháp tinh vi, nhẹ nhàng mà nhức nhối cho những kẻ nào bị Thạch châm
biếm, nhức nhối khó chịu như bị đinh đóng vào người.” (Bà Phương Lan, Nhà
cách mạng Tạ Thu Thâu 1906-1945, Sài Gòn, Nxb. Khai Trí, 1973, tr. 223.)
Sự hợp tác Tam-Tứ ở Sài Gòn chưa được bao lâu thì
vào đầu 1937, tại Liên Xô, Stalin ra lệnh tiêu diệt những người theo xu hướng
Trotsky. Đảng CS Pháp, nhận chỉ thị của Stalin, liền khuyến cáo nhóm CS Đệ tam
Việt Nam phải chấm dứt hợp tác với nhóm CS Đệ tứ Việt Nam. Như thế là cuộc hợp
tác CS Tam-Tứ ở Việt Nam chấm dứt và chính thức tan rã ngày 15-6-1937. (Trần Mỹ
Châu và Phan Thị Trọng Tuyến, sđd. tr. 77.) Chỉ còn một mình nhóm Đệ tứ điều
khiển báo La Lutte.
Theo chủ trương của lãnh đạo Liên Xô, năm 1939, từ
Trung Hoa, Nguyễn Ái Quốc (Hồ Chí Minh), với bí danh là P. C. Lin, ra lệnh cho
đảng Cộng sản Đông Dương (CSĐD) tiêu diệt nhóm Đệ tứ. Ở Nam Kỳ, nhóm Đệ tứ càng
bị nhóm Đệ tam chỉ trích gay gắt hơn khi Tạ Thu Thâu, Phan Văn Hùm đắc cử chính
thức và Trần Văn Thạch đắc cử dự khuyết vào Hội đồng Quản hạt Nam Kỳ (còn gọi
là Hội đồng thuộc địa) tháng 4-1939; trong khi Nguyễn Văn Tạo và nhóm Đệ tam
thất bại nặng. Tuy nhiên thực dân Pháp không thừa nhận các kết quả nầy.
Khi thế chiến thứ hai bùng nổ ở Âu Châu ngày
3-9-1939, Pháp bắt những người mà Pháp cho là nguy hiểm tại Việt Nam. Trần Văn
Thạch, Nguyễn An Ninh bị bắt năm 1939. Tạ Thu Thâu, Phan Văn Hùm, Nguyễn Văn
Tạo, Dương Bạch Mai bị bắt năm 1940 và đều bị đày đi Côn Lôn, từ 3 đến 5 năm.
Mãn hạn tù Côn Lôn từ 1943, các ông trở về đất liền, nhưng đều bị biệt xứ và
quản thúc tại gia. Trần Văn Thạch ở Cần Thơ, Phan Văn Hùm ở Tân Uyên (Bình
Dương)...
Trong khi đó, từ năm 1940, tình hình chính trị Việt
Nam càng trở nên phức tạp với sự xuất hiện của quân đội Nhật Bản. Nhật vẫn để
Pháp cai trị nhưng luôn luôn áp lực nhà cầm quyền Pháp. Đầu 1945, khi bắt đầu
thất bại, chuẩn bị rút quân về nước, Nhật đảo chánh Pháp ngày 9-3-1945. Chẳng
bao lâu sau, ngày 14-8-1945, Nhật hoàng tuyên bố đầu hàng Đồng minh. Quân Nhật
ở Đông Dương buông súng. Mặt trận Việt Minh (VM) do đảng Cộng Sản Đông Dương
chỉ huy, nhanh tay cướp chính quyền.
Nắm được quyền lực, VM thi hành triệt để chủ trương
giết tiềm lực trên toàn quốc, tức là giết tất cả những ai có khả năng, dù có
đảng phái hay không đảng phái, mà không theo cộng sản. Tại Nam Kỳ, VM bắt giết
hết các nhà hoạt động chính trị, kể cả các nhân vật trong nhóm Đệ tứ. Riêng
Trần Văn Thạch bị giết ngày 23-10-1945 tại Bến Súc, Thủ Dầu Một. (Trần Mỹ Châu,
sđd. tr. 123.)
Ngoài quyển Le Français correct xuất bản năm
1932, Trần Văn Thạch còn để lại rất nhiều bài báo mà ngày nay chúng ta gọi là
tạp ghi bằng Pháp văn trên tờ La Lutte. Những bài báo nầy được con gái
của ông là bà Trần Mỹ Châu sưu tầm trong các văn khố ở Pháp và ở Sài Gòn, gom
góp trở lại khá đầy đủ, và do nữ văn sĩ Phan Thị Trọng Tuyến phiên dịch qua
tiếng Việt, in thành sách Trần Văn Thạch (1905-1945) - Cây bút chống bạo
quyền áp bức mà quý vị đang có trong tay.
Sách gồm hai phần. Phần đầu là biên niên sử về Trần
Văn Thạch với hai bài viết của hai người con của ông, là bà Trần Mỹ Châu và ông
Trần Văn Tự. Là người trong gia đình, tác giả đã đưa ra một số chi tiết lịch sử
mới về Trần Văn Thạch mà các tài liệu trước đây không được rõ ràng chính xác.
Những chi tiết nầy tuy không lớn lao, nhưng rất cần thiết để đính chánh một số
sự kiện lịch sử.
Ví dụ, tác giả xác định khi còn ở Patis tuy thiên tả
nhưng Trần Văn Thạch chưa phải là Đệ tứ Quốc tế. Khi về nước và hoạt động với
các nhân vật Đệ tứ, ông mới nghiên về Đệ tứ. Tác giả cũng xác định Trần Văn
Thạch về nước đầu năm 1930, trước khi xảy ra cuộc biểu tình trước điện Élysée
ngày 22-5-1930. Điều nầy hoàn toàn khác với các tài liệu về trước. Quan trọng
nhất là nhờ tài liệu gia đình, tác giả xác định Trần Văn Thạch bị giết ngày
23-10-1945 tại Bến Súc, Thủ Dầu Một. Trước đây, các tài liệu đều cho rằng Trần
Văn Thạch và những người Đệ tứ bị Việt Minh đưa ra Phan Thiết giết tại sông
Lòng Sông.
Phần thứ hai là các bài tạp ghi của Trần Văn Thạch
trên tờ La Lutte, tranh đấu chống bạo quyền, bênh vực dân nghèo, chống
lại những bất công xã hội hoặc châm chọc chế độ Pháp thuộc. Những bài báo nầy
vẽ lại bức tranh xã hội thời Pháp thuộc một cách sinh động bằng những việc
thật, người thật, thời gian cụ thể. Càng đọc, chúng ta sẽ càng thú vị ở chỗ là
chúng ta sẽ rất ngạc nhiên là xã hội thời Pháp thuộc không khác gì xã hội hiện
nay ở trong nước. Hai chế độ thuộc vào hai thời đại khác nhau, hai giai đoạn
lịch sử khác nhau, hai nhà cầm quyền khác nhau, lại chẳng có gì khác nhau; cũng
quan liêu, cũng thối nát, cũng bất công, cũng bóc lột, cũng đàn áp như nhau.
Nguyên do vì hai chế độ nầy đều là hai chế độ thực dân. Một bên là thực dân
ngoại lai, một bên là thực dân nội địa hay tự thực dân
(auto-colonisation).
Tuy nhiên nếu đọc thật kỹ sách Trần Văn Thạch
(1905-1945) - Cây bút chống bạo quyền áp bức, chúng ta sẽ ngạc nhiên hơn
nữa, là ít nhất thời Pháp thuộc, những người bất đồng chính kiến có quyền tỏ
bày ý kiến, có quyền tranh đấu bất bạo động, có quyền viết báo, có quyền xuất
bản sách báo, có quyền diễn thuyết, tức có quyền tự do ngôn luận. Chẳng những
thế, những người bất đồng chính kiến còn có quyền ứng cử, tức có quyền tự do
chính trị. Đó là chưa kể những quyền tự do khác mà các bài báo của Trần Văn
Thạch cũng đề cập đến, như quyền tự do giáo dục, không theo một chủ nghĩa nào,
tự do du học; tự do cư trú (không cần có hộ khẩu); tự do mưu sinh; tự do tôn
giáo. Đáng chú ý là dưới thời Pháp thuộc, có hai tôn giáo được thành lập mà
không cần xin phép, nhưng vẫn được tự do truyền đạo và hành đạo là đạo Cao Đài
và Phật Giáo Hòa Hảo, trong khi ngày nay, hai tôn giáo nầy bị truy bức gắt gao
tàn bạo.
Riêng Trần Văn Thạch, đề mục “Petits clous” châm
biếm, chống đối bạo quyền, chống áp bức bất công của Pháp, vẫn tự do đăng tải
thường xuyên trên báo La Lutte, và không bị tù vì những bài báo mình đã
viết. Ngày nay, chuyện nầy không thể xảy ra ở Việt Nam. Không có nhà văn hay
nhà báo nào viết bài chống CS mà không bị tù. Không có tờ báo giấy nào đăng bài
chống CS mà không bị đóng cửa. Vì vậy trong nước lại xuất hiện báo chui, là
những bài báo “chấm com” (như gmail.com, yahoo.com, blog, hay face-book). Chấm
com hiện nay là những cây đinh nhỏ tiếp nối truyền thống của Trần Văn Thạch.
Cuối cùng, trước khi chấm dứt, bài nầy xin ghi nhận
công phu sưu tầm, biên khảo và phiên dịch của hai tác giả Trần Mỹ Châu và Phan
Thị Trọng Tuyến. Sách Trần Văn Thạch (1905-1945) - Cây bút chống bạo quyền
áp bức là những tài liệu quý giá của nhà cách mạng Trần Văn Thạch, đính
chánh những sai lầm trước đây, giúp cho mọi người hiểu biết về xã hội và chính
trị thời Pháp thuộc, về đường lối tranh đấu bất bạo động dưới chế độ thực dân,
về những biến chuyển lịch sử một giai đoạn tuy ngắn ngủi nhưng đầy biến động
vào cuối thời Pháp thuộc. Xin hân hạnh giới thiệu sách Trần Văn Thạch
(1905-1945) - Cây bút chống bạo quyền áp bức đến quý vị độc giả khắp nơi.
Trình bày tại Hội Người Việt Toronto ngày 6-9-2014
(Toronto, 6-9-2014)
No comments:
Post a Comment