58 năm nhìn lại ngày
1/11/1963 và suy nghĩ về ông Ngô Đình Diệm
Nguyễn
Hữu Liêm
Gửi tới BBC News Tiếng Việt từ San Jose, Hoa Kỳ
31 tháng 10 2021, 17:45 +07
https://www.bbc.com/vietnamese/forum-59110215
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/378A/production/_92081241_gettyimages-3065735.jpg
Ông Ngô Đình Diệm, tổng thống đầu tiên của Việt Nam
Cộng hòa, xuất hiện tại một hội chợ ở Sài Gòn năm 1957
Một ngày đầu tháng 11/1963, khi còn là một đứa trẻ
bảy tuổi ở vùng quê Quảng Trị, tôi còn nhớ đến chuyện ông nội tôi thông báo rằng
ông nghe tin là ông Diệm đã bị truất phế và bị giết.
Hôm sau đến trường, sắp hàng chào cờ, chúng
tôi không còn hát bài "Suy tôn Ngô Tổng thống" như mọi khi.
Cháu gái Tổng thống Diệm
kể lại năm 1963
Nhà Ngô thứ nhì nằm xuống
loạn lạc nổi lên
Tổng thống Diệm: Độc tài
hay nhân trị?
Thầy hiệu trưởng lên thông báo là ông Diệm và
bào đệ Ngô Đình Nhu đã bị đảo chánh. Và ông nói, "Chúng ta phải mang ơn Hội
Đồng Quân nhân Cách mạng (HĐQNCM)."
Cả sân trường im lặng. Chúng tôi ngơ ngác
không biết chi cả.
Về đến nhà, ông nội tôi gỡ ảnh ông Diệm trên
tường xuống và đốt cháy mấy tập sách ca ngợi "cụ Ngô".
Khi đến Chùa làng cuối tuần, cả khuông hội họp
lại trên chiếu trước bàn thờ Phật, các bô lão Phật tử cũng hoang mang. Hình như
họ có vẻ thương tiếc ông Diệm và không hiểu chuyện gì đã xẩy ra.
Sau đó khoảng mấy tháng, đầu năm 1964 thì phải,
ông Dương Văn Minh, với chức danh Chủ Tịch HĐQNCM ra thăm Quảng Trị. Ông được
tiếp đón long trọng tại sân trường thị xã ngay bên sông Thạch Hãn.
Tôi còn nhớ đến bài nói chuyện của ông Minh bắt
đầu bằng câu, "Bỏ cày, bỏ ruộng, bỏ làm ăn… để đến đây…" Xong buổi lễ,
ông bước xuống khán đài đi ra xe qua quảng trường lớn.
Tôi thấy cả đoàn quân nhân mang huy chương,
huy hiệu giành nhau chen lấn đi trước mặt ông Minh một cách hỗn độn, vô trật tự.
Tôi nhớ đến khuôn mặt ông Minh tỏ vẻ khó chịu, nhắm mắt lại.
Dù quân cảnh thổi còi can thiệp, nhưng tình trạng
càng thêm hỗn loạn. Quang cảnh ngày hôm đó như là một điềm cảnh báo tình thế miền
Nam trong thời gian sắp tới.
Từ viễn cảnh sử
tính
Ông Diệm nghe nói đã từng lập lại câu của vua
Pháp Louis XV, "Après moi, le déluge - Sau Ta là Hồng thủy!"
Có thể về mặt sử kiện của miền Nam suốt hơn 10
năm tiếp theo thì đúng là cả một đại họa. Có phải ông Diệm và chế độ của ông đã
tạo điều kiện cho cơn Hồng thủy đó?
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/05C8/production/_98508410_gettyimages-525184145.jpg
Tổng thống Dwight
Eisenhower và Ngoại trưởng John Foster Dulles đón Tổng thống VNCH Ngô Đình
Diệm tới Washington năm 1957
Nếu đứng nhìn lại thời gian biến động 58 năm
qua từ góc độ triết học, thì chúng ta thấy rằng lịch sử Việt Nam là cả một hành
trình cho năng lực tự ý thức của một khối dân tộc mà tất cả những hiện tượng
chính trị và quân sự, xã hội đều chỉ là hiện thân của một bản sắc cho năng ý
này.
Trên cơ bản cứu cánh Sử lý, thì miền Nam, dưới
hai chế độ Cộng hòa, dù là trong một giai thời kỳ ấu trĩ và đang phát triển,
cũng đã cống hiến ít nhiều cho khả thể tiến hoá của năng lực tự ý thức cho một
cái Ta dân tộc đang bước qua thời niên thiếu.
Chế độ chính trị của phe Quốc gia, là của một
cái Ta tân tòng, khai sinh bởi hiện đại tính Âu châu, trong dư lực của Dự án
Khai sáng - the Enlightenment Project - từ Tây phương mà người Pháp và Mỹ mang
đến.
Đây là một thời quán mà ý thức cá nhân bắt đầu
nảy sinh từ những phạm trù khái niệm chính trị về tự do, công lý được nảy mầm
trong những đầu óc và trái tim còn non trẻ của người Việt.
Trong khoảng không gian vừa hé mở từ sự thoái
trào Thực dân, người Quốc gia miền Nam đại diện cho cái tàn dư - nhưng đầy hồn
nhiên - của nhà Nho, của tinh hoa Công giáo dân tộc, của nhà Phật đang chấn
hưng với thời đại.
Thêm vào đó là bản chất trong sáng, chân thật
của người miền Nam, nay được tiếp sức bởi tính sắc sảo, cần cù siêng năng của
người Bắc di cư, và cá tánh của người miền Trung quyết liệt.
Tất cả đã đồng quy làm nên một Sài Gòn đầy hy
vọng - một hòn ngọc cho một cái Ta ưu tú của dân tộc, kết tụ được cái Lành, cái
Trong, và cái Thiện cho đại thể tính luân thường của Thời đại.
Ngô Đình Diệm so với
Hồ Chí Minh: Hai vị thầy tu
Tuy nhiên, với tất cả duyên lành từ dư lực Thực
dân, và bản tánh nhân bản của con người vùng đất phì nhiêu, phép lạ Sài Gòn đã
bị làm sai nhịp bước Sử tính bởi chế độ Ngô Đình Diệm.
Khi nhìn lại năng động Sử lý của giai đoạn hậu
thực dân, giữa hai cá nhân mang gánh nặng đại thể tính cho hai thể chế, thì Hồ
Chí Minh và Ngô Đình Diệm là hai khuôn mặt chính trị mang cùng một cái Ta nhà
Nho đang đi vào chung cuộc Thời vận.
Về cuộc đời cá nhân, cả hai đều mang nhân cách
tu sĩ.
Hồ Chí Minh là một nhà Nho thuần thành; Ngô
Đình Diệm là một kết hợp của Nho giáo và Công giáo. Hồ Chí Minh là chiến sĩ
Marxist cho lý tưởng độc lập; Ngô Đình Diệm là tín đồ Công giáo trong tâm lý của
một nhà quân tử Nho giáo mang mệnh lệnh tối cao từ cõi khác. Hồ Chí Minh tự coi
mình là chân lý, là lịch sử, là dân tộc; Ngô Đình Diệm tự cho mình là tín nhân
(trustee) cho một khối linh hồn dân tộc cần phải được cứu rỗi. Hồ Chí Minh cai
trị bằng sức mạnh tổ chức và ý hệ độc đoán, cực đoan; Ngô Đình Diệm thì chỉ có
chính ông và gia đình là linh hồn và là tài xế cho cỗ xe đại thể của phe Quốc
gia đang chống lại đế chế Cộng sản. Hồ Chí Minh mang ý chí lịch sử từ chủ quan
Đảng trị; Ngô Đình Diệm mang đức tin thừa hành của một Thời Quán mà đạo đức cá
nhân là tất cả.
Hồ Chí Minh và Ngô Đình Diệm là hai bi kịch
cùng một bản sắc: Cả hai đều chỉ cho mình là chân lý và chỉ có Ta là hiện thân
của giá trị dân tộc và thời thế.
Trớ trêu thay, bi kịch của Việt Nam lúc đó là
một bi kịch mở rộng của hai vị thầy tu khi cả hai ôm chặt lấy cái đuôi của cái
Ta phong kiến Khổng Mạnh cộng thêm với gia vị Marxism và đạo Chúa.
Về con người Ngô
Đình Diệm
Cá nhân họ Ngô là một nhà chính trị thanh
liêm, một con người chính trực, hết lòng với lý tưởng quốc gia trong niềm tin
Công giáo mang bản sắc nhà Nho.
Nói như Vũ Tài Lục thì Ngô Đình Diệm không những
tin rằng ông mang sứ mệnh Thiên Chúa để dẫn dắt dân tộc miền Nam - ông còn tin
rằng Chúa cũng tin như ông vậy.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/16EFC/production/_98584939_gettyimages-847894794.jpg
Tháng 10/1955: Tổng
thống Ngô Đình Diệm nhận lời chúc mừng từ Cao ủy Pháp Henri Hoppenot
Đức tin thuần khiết và khiếm thị ấy đã trói buộc
ông vào một thể chế gia đình trị trong một Thời tính khi mà cái ta nhân sĩ miền
Nam đang khai mở về ý thức cá thể và tự do chính trị.
Cái khổ của ông Diệm là ông không ý thức được
rằng chính ông và guồng máy lãnh đạo đang bị coi như là một chế độ độc tài.
Một đằng thì phía Cộng sản đang tìm mọi cách
khai thác khuyết điểm của một nền dân chủ non nớt, để huỷ hoại mầm móng tự do
cá thể ở miền Nam; bên ông Diệm thì tự mình đánh mất biện minh tính duy nhất,
đó là tự do, dân chủ mở rộng, để chống lại đe dọa Cộng sản.
Ông Diệm là một chính trị gia mang ý chí đạo đức
truyền thống - nhưng là một nhà lãnh đạo thiển cận và ù lì.
Ngô Đình Diệm vẫn cứng nhắc ôm cái Ta nhà Nho
với đức tin đạo Chúa, để rồi đã đi chậm một bước so với cái Ta dân chủ đang lớn
nhanh và mạnh về phía người Quốc gia.
Ngoài việc đàn áp bất công các đảng phái phe
quốc gia, thêm vào đó là những chính sách vụng về, thất nhân tâm đối với quần
chúng Phật giáo, không nắm vững nguy cơ nội bộ, cũng như từ người Mỹ lăm le chủ
động chính trị miền Nam, cuối cùng ngọn lửa tự thiêu của Hòa thượng Thích Quảng
Đức đã đốt cháy chế độ Ngô Đình Diệm như là một cây đuốc cuối cùng cho năng ý tự
do.
Khi người Mỹ nhúng
tay
Bi kịch Sử tính của Việt Nam lại gia tăng cường
độ khi năng lực đế quốc của Hoa Kỳ bước vào vũng lầy Việt Nam trong một chiến
lược chống Cộng toàn cầu mới.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/3A64/production/_98584941_gettyimages-3227092.jpg
Giờ cầu nguyện của
Thủy quân lục chiến Mỹ trên bãi biển gần Đà Nẵng
Khác với Thực dân Pháp, người Mỹ vào Việt Nam
không mang tham vọng cai trị hay nô lệ hóa dân tộc.
Cái Ta của người Mỹ mang dòng máu Đế quốc mới
này chỉ mang trong mình niềm hãnh tiến của chủ nghĩa dân chủ tự do trên bình diện
cá thể.
Người Mỹ nghĩ rằng họ là ngọn đuốc mới cho
năng lực chân lý thời đại, và phe Cộng sản do Liên Xô và Trung Cộng lãnh đạo là
mối nguy toàn cầu cần phải được ngăn chận. Việt Nam là một tiền đồn mà người Mỹ
phải dấn thân đem sinh mạng vào cho cuộc chiến sinh tử mới cho lý tưởng tự do.
Cái Ta của người Mỹ vừa trong sáng, chân thực,
vừa ngạo mạn vừa ngu dốt. Khi đối diện với cái Ta dân tộc của nàng Kiều - nay
là Chế Lan Viên qua Hồ Chí Minh - người Mỹ vẫn muốn giải quyết chuyện Việt Nam
như là một trận chiến nơi mà đen/trắng, phải/trái đã được phân định rõ ràng
trên một lằn ranh cố định.
Nhưng cái Ta của dân tộc Việt thì phức tạp và
nhạy cảm hơn nhiều. Cá nhân ông Diệm là một hiện thân của cái Ta dân tộc phức tạp
đó. Dù ít nhiều là một tác phẩm chính trị của Mỹ, nhưng Diệm lại bực tức và tự
ái với Mỹ vì Mỹ không biết tôn trọng một nhà Nho đang tự coi mình là một vị
thiên tử cuối cùng cho đất nước.
Hình ảnh của một Henry Cabot Lodge, Jr. cao lớn
chắp tay sau lưng ngạo mạn nhìn xuống một Tổng thống Ngô Đình Diệm thấp lùn
trong dinh Độc lập năm 1963 đã nói lên tất cả những gì sẽ phải xảy ra giữa hai
cái Ta, giữa một tên Đế quốc thô bạo và một nhà Nho nhiều tự ái.
Cuối cùng chính Ngô Đình Diệm lại bị sát hại bởi
những đệ tử thân tín và đàn em của ông từ tín hiệu đèn xanh của người Mỹ.
Cái chết của Ngô Đình Diệm và chế độ của ông tạo
nên một khoảng trống chính trị và biện minh cho miền Nam.
Từ trong khoảng trống đó, Mặt trận Giải phóng
Miền Nam của Đảng Cộng sản do Lê Duẩn cầm tay lái càng gia tăng điền vào khoảng
trống cho ý chí của một cái Ta dân tộc đang đứng trước ngã ba đường lịch sử.
Khi quân đội Mỹ xâm lăng Đà Nẵng vào tháng
3/1965, bản chất thô bạo và sống sượng của đoàn quân Đế quốc nhân danh lý tưởng
chống Cộng đã làm cho ngọn lửa chính nghĩa của phe Hồ Chí Minh càng thêm rực rỡ
và sáng nóng.
Những trận oanh tạc miền Bắc, những sư đoàn
binh lính Mỹ tham chiến ở miền Nam là những gáo xăng dầu đổ vào lửa ý chí quyết
chiến của Hồ Chí Minh, Lê Duẩn, của Quân đội Nhân dân, và Mặt trận Giải phóng
Miền Nam. Sự can thiệp quân sự của Mỹ chỉ kéo dài tuổi thọ của miền Nam được 10
năm, 1965-1975.
Biện chứng tự ý thức của dân tộc Việt trong 10
năm máu lửa đó đã được đốt cháy trên các trận tuyến của máu xương và thân mạng.
Cuối cùng thì chủ nhân ông mới là người Mỹ
cũng phải công nhận rằng họ không thể chiến thắng tên nô lệ cũ của người Pháp.
Từ đó, Đảng của Hồ Chí Minh trở thành chủ nhân ông duy nhất của dân tộc Việt
Nam cho đến hôm nay.
Cuộc chiến Quốc gia/Cộng sản, hay Việt/Mỹ, dù
được đánh giá ra sao, hay với tên gọi nào, tất cả cũng chỉ là biểu dấu của một
dân tộc đang buớc qua giai thời niên thiếu, chưa trưởng thành.
Trong giới sử học Tây Âu có câu nói, "Quốc
gia nào cũng cần có một vài cuộc nội chiến Hoa Hồng (trong lịch sử Anh quốc) War
of the Rose." Quốc gia dân tộc nào cũng phải trưởng thành theo thời đại,
tự phân thể, cắt ly với quá khứ, dù với bao tang thương đau đớn, để bước vào
tương lai, theo định mệnh tự ý thức cho mình. Máu xương bao giờ cũng là nhiên
liệu cho năng lực tự ý thức. Đó là bi kịch lịch sử không thể tránh khỏi.
Nền Cộng hòa đệ Nhất - như người miền Nam vẫn
gọi - mà ông Ngô Đình Diệm có công thiết lập nên, đã là một khúc quanh sử lý đầy
thử thách, vốn mang nhiều ưu điểm trộn lẫn với những khiếm khuyết của một khối
dân tộc đang cố gắng chuyển mình thức dậy.
Hôm nay, gần sáu thập niên đi qua, khi nhìn lại
nền Đệ Nhất Cộng hòa và ông Ngô Đình Diệm, ta phải biết rộng lượng và công bằng
- cũng như là nghiêm chỉnh khách quan - để đánh giá từ góc độ triết sử trên chiều
dài sử tính dân tộc - hơn là đắm chìm vào những tranh cãi bất tận đầy xúc động
về những tiểu tiết sử ký.
---------------
Nguyễn
Hữu Liêm, tiến sĩ triết học, là tác giả của một số sách về triết học, trong đó
có "Sử Tính và Ý Thức: Một triết học cho sử Việt" (2016) mà bài này
trích lại một phần.
***
TIN LIÊN QUAN
Cháu gái Tổng thống Diệm
kể lại năm 1963
27 tháng 11 năm 2017
.
Nhà Ngô thứ nhì nằm xuống
loạn lạc nổi lên
2 tháng 11 năm 2017.
.
Tháng 11/1963: dòng họ Ngô
Đình và Kennedy
1 tháng 11 năm 2017
.
Tổng thống Ngô Đình Diệm:
Độc tài hay nhân trị?
3 tháng 11 năm 2016
No comments:
Post a Comment