40
năm thành lập Giáo hội Phật giáo Việt Nam: 4 vấn đề giáo hội không muốn nhắc đến
THÁI
THANH - LUẬT KHOA
29/08/2021
Những phần lịch sử
bị lãng quên của Phật giáo Việt Nam.
Đoàn Phật giáo diễu hành trong lễ kỷ niệm 30/4 và
1/5 năm 1985 tại TP. Hồ Chí Minh. Ảnh: Tim Page/ CORBIS.
*
Sau ngày 30/4/1975, tương lai mà các nhà sư miền
Nam mong đợi đã không đến. Sự tự do ở miền Nam trở thành một trong những vấn đề
của Bắc Việt. Các tổ chức, hiệp hội, phong trào, giáo hội, v.v. đều là mối đe dọa
đối với miền Bắc vì mối nghi ngờ họ có thể dính líu với CIA – Cơ quan Tình báo
Trung ương Mỹ.
Trong số những người bị nghi ngờ đó có cả các
nhà sư của khối Ấn Quang, những người đã góp phần lật đổ chế độ Ngô Đình Diệm
vào năm 1963 rồi tái lập một giáo hội có thanh thế lớn ở miền Nam – Giáo hội Phật
giáo Việt Nam Thống nhất.
Năm 1977, ba nhà sư của khối Ấn Quang bị
đưa đi thẩm tra, nhưng chỉ có hai người bước ra khỏi nhà giam. Đó là Thượng
tọa Thích Quảng Độ và Thượng tọa Thích Huyền Quang. Người còn lại, Thượng tọa
Thích Thiện Minh, đã chết trong trại giam vào tháng 10/1978. [1]
Theo Hòa thượng Thích Đôn Hậu, trước khi thành
viên của Viện Hóa Đạo của giáo hội đến chứng kiến, thi thể của Thượng tọa Thiện
Minh đã được đưa vào quan tài chỉ để lộ mỗi gương mặt. Các nhà sư cũng
không được phép mang thi thể ông về an táng. [2]
Tháng 11 tới đây, Giáo hội Phật giáo Việt Nam
(GHPGVN) kỷ niệm 40 năm thành lập. Sau đây là bốn vấn đề có thể bạn chưa biết
và có lẽ giáo hội cũng không muốn nhắc đến.
1. Quan điểm thật
sự của Hòa thượng Thích Đôn Hậu về việc thống nhất Phật giáo năm 1981 không được
nói rõ
Nếu đọc các bài viết về kỷ niệm 40 năm thành lập
GHPGVN, bạn sẽ cảm giác như tất cả các nhà sư đều đồng lòng thống nhất Phật
giáo vào năm 1981. Bài viết Tiến trình vận động thống nhất Phật giáo Việt Nam đăng
vào tháng 5/2021 là một ví dụ. [3]
Bài viết ghi: “HT. Thích Đôn Hậu phát biểu:
‘Thực hiện đại đoàn kết là việc cần thiết đối với Phật giáo cũng như đối với
dân tộc. Nguyện vọng của tôi trước sau như một là cần thực hiện thống nhất Phật
giáo’.” Tiếp theo: “Toàn thể buổi họp đồng tâm suy cử Đại lão HT. Thích Đức Nhuận
và HT. Thích Đôn Hậu, chứng minh buổi họp”. Kết quả là Ban Vận động Thống nhất
Phật giáo Việt Nam được thành lập vào ngày 13/2/1980.
Với thông tin như vậy, bạn sẽ nghĩ rằng Hòa
thượng Đôn Hậu hết lòng ủng hộ việc thống nhất Phật giáo vào năm 1981 để lập ra
GHPGVN như ngày nay. Tuy nhiên, đó chỉ là một nửa sự thật.
Theo ông Đỗ Trung Hiếu (Mười Anh), người từng
là cán bộ Ban Tôn giáo TP. Hồ Chí Minh và có vai trò quan trọng trong việc
thành lập GHPGVN, Hòa thượng Đôn Hậu đã rời khỏi cuộc họp đó trong buổi sáng và
không tham gia nữa do bất đồng quan điểm về việc thống nhất Phật giáo. Chi tiết
này được ông kể lại trong cuốn sách “Thống nhất Phật giáo Việt Nam”, do nhà xuất bản Quê Mẹ phát
hành năm 1995. [4]
Theo tài liệu này, “quan điểm trước sau như một”
của Hòa thượng Đôn Hậu là Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất (GHPGVNTN) ở
miền Nam và Hội Phật giáo Thống nhất ở miền Bắc hợp lại thành một, hàng giáo phẩm,
tăng ni, Phật tử tự quyết định mọi việc. [5]
Quan điểm này không được chính quyền và các
nhà sư ủng hộ nhà nước đồng ý, do lo ngại giáo hội nếu được thống nhất theo
cách này sẽ tuột khỏi sự kiểm soát của đảng.
Trong lá thư gửi Hòa thượng Thích Trí Thủ, Chủ tịch Hội đồng Trị
sự GHPGVN vừa nhậm chức khi ấy, Hòa thượng Đôn Hậu viết: “… khi Ban vận động thống
nhất Phật giáo Việt Nam ra đời, tuy quý vị có ghi tên tôi vào Ban vận động…
nhưng tôi đã không có sự cộng tác gì với Ban vận động cả, kể cả cuộc Đại hội thống
nhất Phật Giáo Việt Nam vừa qua tôi đã vắng mặt. Thế nhưng, qua báo chí và các
văn kiện Đại hội phổ biến, lại thấy có tên tôi trong Ban Thường trực Hội đồng
chứng minh với chức vụ Phó Pháp chủ kiêm Giám Luật”. [6]
Hòa thượng Thích Đôn Hậu. Ảnh: Phật học Đời sống.
Vì sao sự hiện diện của Hòa thượng Đôn Hậu lại
quan trọng đến mức giáo hội không muốn tiết lộ quan điểm bất đồng của ông và phải
đưa bằng được tên ông vào Hội đồng chứng minh?
Theo hiến chương năm 1964, GHPGVNTN có hai viện:
Viện Tăng thống và dưới viện này là Viện Hóa Đạo.
Từ năm 1979, Hòa thượng Thích Đôn Hậu là tăng thống của GHPGVNTN. Với chức vụ này, ông trở thành người
lãnh đạo giáo hội. [7]
Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất là tổ
chức Phật giáo có ảnh hưởng lớn nhất ở miền Nam, không thể thống nhất Phật giáo
sau năm 1975 mà không có sự đồng thuận của họ. Trong khi Hòa thượng Thích Trí
Thủ, Viện trưởng Viện Hóa Đạo đã đồng ý tham gia theo chủ trương, việc còn lại
là dàn xếp sự hiện diện của Hòa thượng Thích Đôn Hậu sao cho có vẻ như hai viện
của giáo hội đều tán đồng thống nhất Phật giáo vào năm 1981, dù thực tế không
đúng như vậy.
Có thể thấy, GHPGVN ngày nay được thành lập
không dựa trên sự tán thành của tất cả thành viên cấp cao của GHPGVNTN, đặc biệt
là Hòa thượng Đôn Hậu, Tăng thống của giáo hội.
2. Quần chúng Phật
tử không còn là trung tâm của giáo hội trong Hiến chương 1981
Quần chúng Phật tử là thành phần quan trọng của
Phật giáo miền Nam. Nếu các nhà sư là gốc rễ của một cái cây thì Phật tử là những
cành, lá của cây. Các cuộc tranh đấu trước năm 1975 của Phật giáo sẽ không thể
thành công mà không có quần chúng Phật tử dũng cảm đứng bên cạnh các nhà sư.
Tổ chức quần chúng Phật tử là hoạt động được
coi trọng trước năm 1975.
Hiến chương 1964 của GHPGVNTN thừa nhận tín đồ Phật tử
là một thành phần của giáo hội trong một chương riêng. [8]
Theo hiến chương, Viện Hóa Đạo được tổ chức
thành sáu tổng vụ, trong đó có Tổng vụ Thanh niên. Tổng vụ này bao gồm các vụ:
Gia đình Phật tử, Sinh viên Phật tử, Học sinh Phật tử, Thanh niên Phật tử. Ở mỗi
tỉnh có một đặc ủy thanh niên. Tổng vụ Thanh niên do Hòa thượng Thiện Minh –
người chết trong trại giam được nhắc đến ở đầu bài viết này – coi sóc.
Đơn vị cơ sở của giáo hội là xã hoặc phường, với
ban đại diện được quy định cụ thể.
Thượng tọa Thích Quảng Độ (góc trái) cùng các tăng
ni, Phật tử xô xát với cảnh sát ở Sài Gòn để phản đối chính sách đàn áp của
chính quyền Việt Nam Cộng hòa. Các lãnh đạo Phật giáo đã yêu cầu chính quyền
tôn trọng giáo kỳ Phật giáo, đối xử công bằng, tôn trọng tự do truyền đạo và
hành đạo, ngừng đàn áp Phật tử và bồi thường cho những người thiệt mạng. Ảnh:
HORST FAAS/ AP.
Đến năm
1981, Hiến chương của GHPGVN không có một chương riêng về
tín đồ. [9] Về tổ chức quần chúng, giáo hội chỉ còn lại một chức danh là trưởng
ban Hướng dẫn Phật tử thuộc Hội đồng trị sự, không còn các chức danh phụ trách
cụ thể về gia đình, sinh viên, học sinh, và thanh niên.
GHPGVN chỉ
tổ chức các ban trị sự cấp tỉnh. Ở cấp huyện và xã có thể không có ban đại diện.
Đáng chú ý nhất là đơn vị cơ sở của giáo hội đã thu hẹp hết mức, chuyển từ xã,
phường thành các “Tự, Viện, Tịnh xá, Tịnh thất, Niệm Phật đường”.
Theo ông Đỗ
Trung Hiếu, việc thay đổi đơn vị cơ sở của giáo hội cho thấy giáo hội đã lấy
chùa làm trung tâm, thay vì quần chúng Phật tử như trước đó. [10]
Sau 40 năm
thành lập GHPGVN, số tín đồ Phật giáo theo
Tổng Điều tra về Dân số và Nhà ở năm 2019 chỉ còn 4,6 triệu người, giảm
hơn 30% so với năm 2009, trở thành tôn giáo có số tín đồ đông thứ hai tại Việt
Nam, sau Công giáo. [11]
3. Cờ Phật giáo bị loại bỏ trong Hiến chương
GHPGVN trong 26 năm
Có một điều
vô cùng bất thường trong Hội nghị Đại biểu Thống nhất Phật giáo năm 1981 là
không một lá cờ Phật giáo nào được treo, thay vào đó là cờ đỏ sao vàng và tượng
Chủ tịch Hồ Chí Minh.
https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2021/08/image-78.jpeg
Hội nghị Đại biểu Thống nhất Phật giáo
Việt Nam được tổ chức tại chùa Quán Sứ, Hà Nội từ ngày 4 đến ngày 7/11/1981. Ảnh:
Giáo hội Phật giáo Việt Nam.
Cờ Phật
giáo được Hòa thượng Thích Tố Liên treo lần đầu tiên tại chùa Quán Sứ vào năm
1951, và rồi trong ba mươi năm sau đó, cũng tại ngôi chùa này, các nhà sư tham
gia hội nghị thống nhất Phật giáo lại để lá cờ tuột khỏi hiến chương của giáo hội.
Trong 40
năm thành lập, GHPGVN có đến 26 năm (1981 – 2007) không đưa được giáo kỳ – một
trong những biểu tượng thiêng liêng nhất của Phật giáo Việt Nam và Phật giáo quốc
tế – vào trong hiến chương của mình. [12]
Cờ Phật
giáo không đơn giản là một mảnh vải năm màu. Dưới lá cờ này, các nhà sư và Phật
tử đã tranh đấu quyết liệt, đánh đổi bằng nhiều tánh mạng để bảo vệ cho quyền tự
do tôn giáo, gầy dựng thanh thế của Phật giáo ở miền Nam và trên trường quốc tế.
Cũng chính
vì để giữ lấy giáo kỳ mà nhiều tăng, ni đã tự thiêu để phản đối chế độ mới cấm
treo cờ Phật giáo sau năm 1975, điển hình như vụ
tự thiêu của 12 tăng, ni chùa Dược Sư, tỉnh Cần Thơ vào tháng 11/1975.
[13]
Cờ Phật giáo được treo cùng cờ Mặt trận Dân tộc Giải
phóng miền Nam Việt Nam vào ngày 1/5/1975 tại khu Chợ Lớn, Sài Gòn. Sau đó,
chính quyền đã cấm treo cờ Phật giáo. Ảnh: Herve GLOAGUEN/ Gamma-Rapho via
Getty Images.
4. Phủ nhận sự tồn
tại của Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất
Lời nói đầu trong Hiến chương năm 1981 của GHPGVN tuyên bố “Giáo hội Phật
giáo Việt Nam là tổ chức Phật giáo duy nhất đại diện cho Phật giáo Việt Nam về
mọi mặt quan hệ ở trong nước và ngoài nước”. [14]
Trong khi đó, Hòa thượng Đôn Hậu đã tuyên bố
ông vẫn lãnh đạo GHPGVNTN. Từ đây, các nhà sư đã chia ra thành hai phe. Nhà sư
hợp pháp theo GHPGVN khoác lên mình chiếc áo mới hợp thời hơn, đồng thời đẩy những
nhà sư từng tranh đấu với họ trước năm 1975 trở thành các nhà sư bất hợp pháp.
Hơn ba tháng sau khi GHPGVN ra đời, Công an
thành phố Hồ Chí Minh đã ra lệnh trục xuất Thượng tọa Quảng Độ và Thượng tọa Huyền
Quang ra khỏi thành phố vào ngày 25/2/1982. [15] Năm tháng sau, Ấn Quang Tự, trụ
sở của GHPGVNTN bị cưỡng chiếm. Trong năm ngày, toàn bộ tài liệu của giáo hội đã bị đốt bỏ. [16]
Năm 1997, GHPGVN sửa đổi hiến chương với lời nói đầu ghi: “Giáo hội Phật giáo Việt Nam là tổ chức
Giáo hội duy nhất của Tăng, Ni, Phật tử Việt Nam”. [17]
Sau khi Hòa thượng Đôn Hậu qua đời vào tháng
4/1992, Hòa thượng Huyền Quang nhậm chức tăng thống, tiếp tục lãnh đạo GHPGVNTN
cho đến năm 2008. Chức tăng thống sau đó được Hòa thượng Thích Quảng Độ đảm nhận
cho đến năm 2020. Hiện nay, Hòa thượng Thích Tuệ Sỹ đảm trách Xử lý Viện Tăng Thống của GHPGVNTN. [18]
Trong khi GHPGVN được phép xây dựng những ngôi
chùa cao lớn, GHPGVNTN chật vật với việc duy trì các hoạt động và chịu đựng các
hành động đe dọa của chính quyền.
Hòa thượng Thích Huyền Việt, người điều hành
Văn phòng 2 Viện Hóa đạo của GHPGVNTN tại Texas, Mỹ (đề phòng văn phòng trong nước
không hoạt động được), nói với VOA rằng dù hàng giáo phẩm của giáo hội trong
nước còn ít người nhưng “từ tăng, ni cho đến Phật tử vẫn còn hàng hàng lớp lớp”.
[19]
Cập
nhật (30/8/2021, 14:52): Bài viết sửa lại đúng tên Hòa thượng Thích Huyền
Quang. Do sơ suất, bản gốc viết nhầm thành Thích Huyền Trang. Xin cáo lỗi cùng
bạn đọc.
*
Chú thích :
1. Trần Phương. (2021, March 1). Hòa
thượng Thích Quảng Độ: Một đời tranh đấu. Luật Khoa.
https://www.luatkhoa.org/2020/03/hoa-thuong-thich-quang-do-mot-doi-tranh-dau/
2. RFA. (2015, April 27). Cuộc
đàn áp quy mô Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất sau 30/4.
https://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/scale-of-a-crackdown-yl-04272015154522.html
3. Giáo hội Phật giáo Việt Nam. (2021,
May 15). Tiến trình vận động thống nhất Phật giáo Việt Nam.
4. Đỗ Trung Hiếu. (1995). Thống
nhất Phật giáo Việt Nam, trang 29. Quê Mẹ.
https://pttpgqt.org/wp-content/uploads/2013/12/Thong-nhat-Phat-giao_Do-Trung-Hieu.pdf
5. Xem [4], trang 13, 14.
6. Hòa Thượng Thích Đôn Hậu. (1981,
November 28). Thư gửi Hòa thượng Thích Trí Thủ, Trưởng ban vận động thống
nhất Phật Giáo Việt nam. Tu Viện Quảng Đức.
https://www.tuvienquangduc.com.au/Danhnhanvn/htdonhau/05thugoihttrithu.html
7. Tu viện Quảng Đức. (2010). Tiểu
sử Hòa thượng Thích Đôn Hậu.
https://www.tuvienquangduc.com.au/Danhnhanvn/htdonhau/02nienbieu.html
8. Nam Thanh. (1964). Cuộc tranh
đấu lịch sử của Phật giáo Việt Nam. Viện Hóa Đạo, Giáo hội Phật giáo Việt
Nam Thống nhất.
http://thuvienhoasen.org/images/file/DsjMXp1G0QgQAFAw/cuocdautranhlichsu-pgvn.pdf
9. Giáo hội Phật giáo Việt Nam.
(2012). Hiến chương Giáo hội Phật giáo Việt Nam (Đại hội I).
https://phatgiao.org.vn/hien-chuong-giao-hoi-phat-giao-viet-nam-dai-hoi-i-d9066.html
10. Xem [4], trang 44.
11. Luật Khoa. (2021, February
18). Thống kê số tín đồ Phật giáo: Nhà nước nói giảm, giáo hội hụt hẫng.
https://www.luatkhoa.org/2021/02/thong-ke-so-tin-do-phat-giao-nha-nuoc-noi-giam-giao-hoi-hut-hang/
12. Ban Dân vận, Tỉnh ủy Tuyên Quang.
(2021). Đôi nét về đạo Phật và Giáo hội Phật giáo Việt Nam. Web
Archive.
13. Luật Khoa. (2020, March 8). Phật
giáo miền Nam sau 30/4/1975: Khi các nhà sư vỡ mộng.
https://www.luatkhoa.org/2020/03/mien-nam-sau-30-4-1975-khi-cac-nha-su-vo-mong/
14. Xem [9]
15. Luật Khoa. (2020, March 1). Hòa
thượng Thích Quảng Độ: Một đời tranh đấu.
https://www.luatkhoa.org/2020/03/hoa-thuong-thich-quang-do-mot-doi-tranh-dau/
16. Xem [2]
17. Giáo hội Phật giáo Việt Nam.
(2012b). Hiến chương Giáo hội Phật giáo Việt Nam, tu chỉnh năm 1997.
https://phatgiao.org.vn/hien-chuong-giao-hoi-phat-giao-viet-nam-d9937.html#
18. SBS. (2020, April 29). HT
Thích Tuệ Sỹ phụng thừa di huấn của Đức Cố Đệ Ngũ Tăng Thống lãnh đạo Giáo Hội
Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất.
https://www.sbs.com.au/yourlanguage/audiotrack/tuong-lai-vien-tang-thong-ghpgvntn
19. VOA. (2020, July 21). Giáo hội
Phật giáo Việt Nam Thống nhất tìm cách duy trì hoạt động.
No comments:
Post a Comment