Chủ
thuyết “Không Thể Tiên Đoán” có thể chỉ là trò vô chiêu
Có
thật ông Donald Trump có chính sách ngoại giao?
Ngay trong thời gian chuyển tiếp chờ nắm quyền Hành
Pháp, Tổng Thống (TT) Trump đã làm nhiều màn ngoạn mục: phá lệ ngoại giao của
Hoa Kỳ đối với Trung Cộng bằng việc nói chuyện với TT Đài Loan; lên án Trung Cộng
(TC) về việc bắt giữ hải cụ lặn ngầm không người lái (underwater drone) do thám
trên biển Đông, đồng thời không lâu sau lại gởi tin qua tweet kêu TC “cứ giữ lấy”;
đứng về phía TT Putin của Nga sau khi TT Obama trừng phạt nước này vì đã can
thiệp vào cuộc bầu cử TT tại Mỹ.
Ráp lại hết những phần về chính sách ngoại giao của
Trump, người ta không thể bị cáo buộc cho việc không nhìn ra sách lược lớn về đối
ngoại của ông ta.
Có thể Trump là một tay có óc thực tế, cũng có thể
Trump muốn tháo gỡ Trật Tự Thế Giới mà Hoa Kỳ đã tiến hành. Và cũng có thể ông
ta thuần túy là một tay mặc cả.
Dù phương cách nào, có một điều có thể cho là hợp với
hành động và lời nói của Trump là ông ta thích làm cho chính sách ngoại giao của
Hoa Kỳ càng khó tiên đoán chừng nào tốt chừng nấy. Như Trump đã cô đọng chính
sách ngoại giao của mình trong lần nói chuyện vào tháng Tư năm 2015: “Chúng
ta phải làm cho người khác khó tiên đoán”. Gọi đó là chủ thuyết Không
Thể Tiên Đoán cũng được.
Donald Trump tin rằng Hoa Kỳ nên theo đuổi chính
sách ngoại giao của tay đánh bạc, tháo bỏ tinh thần khả đoán của chính sách ngoại
giao của Hoa Kỳ, mà cho tới nay tính chất này đã giúp cho thế giới có phần nào
ít xáo trộn. Như là một tay đánh bạc thượng thừa, chủ thuyết Khó Tiên Đoán sẽ
cho ông ta đòn bẩy để thương lượng bất cứ việc gì trong bất cứ lúc nào.
Ý tưởng thoạt nhìn có vẻ như trào phúng, nhưng rốt
ráo, thì sắc mặt của tay đánh bạc nhà nghề chính là điều quan trọng để thắng
canh bạc, khi hắn ngó xuống đối thủ.
Nhưmg chính sách ngoại giao không phải là canh bạc tại
sòng bài Trump. Có điều là những gì chủ thuyết Không Thể Tiên Đoán đang làm lại
chính là đánh bạc với an ninh quốc gia - làm lung lay những người bạn đồng
minh, làm mất thế cân bằng trong tương quan với kẻ thù và kềm hãm những bàn cãi
của công chúng trên đất nước Hoa Kỳ.
Trong nhiều thập niên, vai trò lãnh đạo của Hoa Kỳ đặt
trên mối liên hệ chồng chéo của tinh thần đồng minh và hợp tác, mối liên hệ này
giúp tạo dựng sự ổn định nhờ vào sự khả đoán trong thế giới. Yếu tố hòa bình và
thịnh vượng trong bang giao quốc tế dựa vào sự đồng thuận giữa các quốc gia -
như liên minh về an ninh, thỏa thuận thương mại hay những lãnh vực khác - và khả
năng của các quốc gia tin tưởng rằng các đối tác cũng theo đuổi cam kết thực hiện
chính sách rõ ràng, khả đoán.
Thí dụ, việc biết được các thành viên trong Tổ chức
Thương mại Quốc tế có thể bị trừng phạt kinh tế khi vi phạm điều lệ giao thương
sẽ giúp giữ cho sân chơi kinh tế thế giới không bị lún vào các chuỗi chiến
tranh thương mại. Việc biết được các quốc gia sẽ phản ứng quyết liệt sự vi phạm
tới biên giới chủ quyền quốc gia - như việc Iraq xâm lăng Kuwait hay Nga xâm lấn
Ukraine - giúp cho hòa bình được gìn giữ.
Trong khi những điều lệ ấy dù không luôn được tuân
thủ, nhưng chúng cũng giúp ngăn cản triển vọng của những kẻ chơi xấu.
Khi áp dụng mánh lới không thể tiên đoán trong chính
sách ngoại giao, ông Trump tin rằng nó sẽ giúp cho Hoa Kỳ chơi tay trên khi
giao hảo với các quốc gia trên thế giới. Ông ta xem những thỏa thuận quốc tế,
và mối liên minh như sự gò bó hoạt động của Mỹ hơn là lực tăng cho sự lãnh đạo
của Hoa Kỳ. Ông ta hành động như là Hoa Kỳ có thể thâu đạt điều mình muốn bằng
cách chơi riêng của mình, bất kể sẽ có vấn đề gì. Sách lược này dựa vào cách thế
để cả bạn lẫn thù không thể biết nước cờ của Hoa Kỳ trước tình huống được đặt
ra. Có lần Trump nói rõ: “Tôi không muốn họ bắt mạch được tôi”.
Đó là nỗi kinh sợ cho nước nào trên thế giới còn
trông cậy vào sự lãnh đạo của Hoa Kỳ trong việc truy tìm sự an bình và thịnh vượng
toàn cầu.
Năm 1962, nguyên Ngoại Trưởng Dean Acheson đã được
phái đi trấn an TT Charles de Gaulle của Pháp về cuộc đối đầu phi đạn do Nga đặt
trên đất Cuba nhằm kêu gọi sự hỗ trợ từ Pháp. Khi TT Pháp được trưng dẫn bằng
chứng để xác định lời kêu gọi, ông bày tỏ sự hỗ trợ và cho biết ông tin tưởng
vào Hoa Kỳ. Cung cách của ông Trump chắc chắn sẽ hủy hoại niềm tin vào Hoa Kỳ về
lâu về dài.
Chính sách ngoại giao khó lường của Trump sẽ dấy lên
câu hỏi về hành động của Hoa Kỳ đối với các nước đồng minh từ Âu sang Á. Khi được
hỏi về mối liên minh với Nhật và Nam Hàn, ông Trump cho biết: “đã tới
thời điểm mà chúng ta không thể nào làm vậy được nữa”. Và khi được hỏi
về NATO, câu trả lời mang tính nhạo báng của ông cho thấy ông nghĩ rằng Hoa Kỳ
đã làm quá nhiều cho đồng minh: “Chúng tôi bảo bọc mọi nước. Nếu không
tin, hãy đến nước Mỹ này, chúng tôi sẽ bảo bọc quí vị”.
Mối nguy ở đây có nhiều lớp. Việc cắt đứt mối liên hệ
đồng minh của Mỹ sẽ khuyến khích các nước thù nghịch làm phép thử với các mối
liên minh, làm yếu đi sự ổn định đã có ở những nơi như Châu Âu và Châu Á, nơi
mà Nga và Trung Cộng đang làm các nước lân bang lo lắng. Trong khi Trump tin rằng
ông ta sẽ moi thêm tiền từ các nước đồng minh của Mỹ bằng phương cách khơi gợi
dịch vụ bảo kê hơn là tình đồng minh, thì các nước đồng minh ấy cũng biết rõ rằng
mình có thể tìm mối giao hão tốt hơn từ nước khác. Rõ ràng ông Trump cũng thấy
yên ổn với việc ấy, như chứng cớ ông muốn các nước như Nhật, Nam Hàn tự thủ đắt
lấy vũ khí nguyên tử.
Hậu quả của tình hình này có thể là cú giáng vào lợi
ích an ninh quốc gia của Hoa kỳ. Hậu quả mất quân bình do sự thiếu vắng đồng
minh của Hoa Kỳ trong khu vực Đông Bắc Á như việc làm yếu đi việc ngăn chặn Bắc
Hàn, tạo sự va chạm khó tránh khỏi giữa Nhật và TC, và tạo sự phân nhánh kinh tế
từ xung đột khu vực, sẽ gây ra tai họa. Trong khi đó khối NATO với sự vắng mặt
một đồng minh Hoa Kỳ đáng tin cậy trong bối cảnh nước Nga hung hăng, nước Anh
thoát Liên minh châu Âu, khủng hoảng về tỵ nạn, và sự trỗi dậy của khuynh hướng
cực hữu trong chính trường châu Âu, sẽ là cọng rơm làm gãy lưng Châu Âu.
Nền kinh tế toàn cầu cũng sẽ gặp rủi ro tương tự.
Donald Trump luôn phô trương kinh nghiệm thương trường như là một nguồn tài sản
giả dụng cho phép ông ta đạt được thắng lợi trong các cuộc thương lượng từ hiệp
ước liên minh đến thỏa thuận thương mại. Nhưng giao dịch làm ăn mua bán không
phải là chính trị toàn cầu. Sự hăm he của ông Trump trong việc dùng thương mại
như cây roi trong các cuộc thương lượng có thể tạo tác động đáng lo lên nền
kinh tế toàn cầu. Những thỏa thuận thương mại đáp ứng tính dự đoán, dựa vào đó,
việc kinh doanh, người tiêu thụ, và chính phủ có thể định đoạt chỗ nào để đầu
tư. Ý muốn tước bỏ sự cam kết thương mại từ vị TT Mỹ rốt cuộc làm thị trường và
đối tác lo sợ, họ sợ cho sự không đáng tin cậy của Hoa Kỳ. Cuối cùng, chuyện ấy
sẽ làm tổn hại danh tiếng Hoa Kỳ trong sổ tay về quốc gia này.
Và
chủ thuyết Không Thể Tiên Đoán tác dụng thế nào trong việc đối đầu với các nước
thù nghịch?
Nhiều điều đã được nói đến khi gắn kết ý muốn ứng dụng
sự bất khả đoán của ông Trump với “Lý thuyết kẻ điên” của TT
Richard Nixon. Năm 1968, ông Nixon nói với cố vấn H.R. Halderman của ông ta rắng: “Tôi
muốn Bắc Việt phải hiểu rằng tôi đang ở đỉnh điểm mà tôi có thể làm bằng mọi
cách để chấm dứt chiến tranh”. Sau đó, năm 1969, để cho phù hợp với lý
thuyết Kẻ điên, ông Nixon đã nâng tầm mức ứng chiến trong quân đội (có thể sử dụng
vũ khi nguyên tử - chú thích của người dịch) qua ý đồ mà nhiều nhà phân tích
cho là nhằm làm điên đảo mấy lãnh đạo Liên Xô và Bắc Việt.
Trong khi một vài mức độ của sự bất khả đoán trở nên
cần thiết khi đối đầu với các nước thù nghịch, nhưng sự mờ ám cao độ có thể làm
mất cân bằng. Cho tới nay những phát biểu của ông Trump về chính sách chưa tới
mức để người ta nghi vấn ông sẽ làm tới đâu, nhưng chúng khiến mọi người tự hỏi
căn bản chính sách của ông ta là gì. Thí dụ, ông Trump đã tỏ nhiều dấu hiệu
khác nhau về việc làm thế nào để ngăn chặn sự khẳng định chủ quyền trên biển
Đông. Trong một cuộc phỏng vấn do báo Washington Post thực hiện, ông Trump nói; “Tôi
không nghĩ là chúng ta sẽ phát động cuộc Thế Chiến III đối với mấy chuyện mà họ
(TC) làm”, trong khi, trong một cuộc phỏng vấn khác của tờ New York Times,
ông nói: “Xem coi, tôi có phải đánh không? Có loại câu hỏi mà tôi không
muốn trả lời”.
Cái lối mà ông Trump thọc ngoáy vào vấn đề Đài Loan
vào cuối năm 2016 là một thí dụ chính xác về sự nguy hiểm của sự khó tiên đoán.
Trong khi ông Trump không tỏ ra như phớt lờ sự chuyển đổi chính sách mà ông ta
biểu lộ qua cuộc điện đàm với TT Đài Loan, ông ta lại tạo thêm mối nguy của sự
dịch chuyển chính sách này khi được hỏi về chính sách Một Trung Quốc từ lâu được
áp dụng trong mối tương quan Mỹ-Trung. Ông Trump và đội ngũ của ông lại vận dụng
việc này như đòn bẩy với TC, nhưng không chắc là TC sẽ can dự vào trò chơi có
dính dáng với vấn đề chủ quyền như chuyện Đài Loan và biển Đông.
Có vẻ như các nước thù địch không chừng sẽ diễn dịch
chính sách ngoại giao không thể tiên liệu có tính mềm dẻo, dễ lèo lái và vô
nguyên tắc, đó là điều họ có thể lợi dụng hơn là thứ để họ sợ. Việc ấy làm hủy
hoại nền tảng của sự ngăn chặn - điều mà nhiều quốc gia tỏ rõ để bảo vệ lợi ích
quốc gia. Thí dụ, trong nhiều thập niên, nước Nga biết rõ một điều là nếu họ muốn
xâm lăng một nước đồng minh thuộc khối NATO, lập tức Hoa Kỳ sẽ can thiệp để bảo
vệ khối này. Nhưng nếu chính sách của một quốc gia trở nên mập mờ hơn, điều này
sẽ mời gọi hành vi xâm lấn để thử thách chính sách này - đó là điều mà các cuộc
chiến khởi đầu.
Mặt yếu kém đó có thể làm gia tăng nhận thức ông
Trump không nắm vững một chính sách ngoại giao rõ ràng - mà sự không thể tiên
đoán là cách tốt nhất để giấu đi sự kiện ấy (không có chính sách ngoại giao.
Chú thích của người dịch). Trong thời gian vận động tranh cử, Thượng nghị sĩ
lãnh đạo nhóm đa số Cộng Hòa trong QH, Mitch McConnell, nói về Trump như sau: “Thật
rõ ràng là ông ta không biết nhiều về các vấn đề thế giới.” Cả như về
chính sách Một-Nước-Trung Hoa, vũ khí nguyên tử hay sự khác biệt giữa nhóm Hồi
giáo Hamas và Hezbolla, khi đọc những dòng nhắn tweets hay nghe những phát biểu
của ông, người ta khó mà nghĩ rằng ông ta nắm vững những vấn đề hàng đầu của
sách lược ngoại giao. Việc sử dụng sự không thể tiên đoán như chiếc mặt nạ che
dấu sự dốt nát của ông chỉ tồn tại cho đến khi có những biến động quốc tế, và
khi cần có sự đáp ứng của một nước Mỹ đương thời, nó cũng cho thấy được.
Có sự khác biệt rõ ràng giữa sự áp dụng Lý thuyết Kẻ
Điên và tính cách của một kẻ điên.
Chủ thuyết Không Thể Tiên Đoán của Trump cũng sẽ có
hậu quả đối nội. Đem việc áp dụng chủ thuyết này như một lý do là cách để ông
Trump tiếp tục che giấu thông tin mà công chúng mong chờ. (Trong giai đoạn vận
động tranh cử, ông ta không chịu công khai trưng ra hồ sơ hoàn thuế, hay hồ sơ
tình trạng sức khỏe là thí dụ điển hình). Sự không minh bạch trong chính sách
ngoại giao sẽ bóp chẹt cuộc luận bàn của công chúng về những điều nghiêm trọng
trong chính sách.
Soạn thảo một chính sách ngoại giao vốn là nỗ lực
nhiều mờ ảo hơn là soạn thảo chính sách đối nội, bởi vì hầu hết giao dịch với
các chính phủ ngoại quốc luôn đòi hỏi mức độ kín đáo để duy trì lực đầy cho việc
mặc cả. Nhưng trong chiều dài lịch sử của thể chế Cộng Hòa, Hoa Kỳ đã từng thiết
lập một cơ chế vững chắc để bảo đảm có được sự bàn luận lành mạnh công khai về
an ninh quốc gia, ít ra như: công bố báo chí hàng ngày tại tòa Bạch Ốc và Bộ
Ngoại giao, hội đồng giám sát tại Quốc hội và việc xử dụng truyền thông.
Khi trao đồi với giới truyền thông, ông Trump từng
nhiều lần viện cớ tính bất khả tiên đoán để né tránh trả lời các câu hỏi về đối
ngoại. Nếu tính bất khả tiên đoán tiếp tục được dùng như là phương thức chung của
Hành pháp thời Trump, nó sẽ trở thành chiêu bài để che giấu thông tin đến dân
chúng Mỹ.
Và toan tính ngưng thảo luận công khai về những vấn
đề chính trong chính sách ngoại giao có thể làm gia tăng quyền lực của Tổng Thống
trong việc hoạch định chính sách ngoại giao không có giám sát. Kết cuộc thời kỳ
TT của ông Richard Nixon - bao gồm cuộc điều tra của Hội đồng An ninh Quốc gia
khám phá ra nhiều vụ nghiêm trọng về điều hành vượt quá và vi phạm luật - cho
thấy hiểm họa Tổng Thống và ngành Hành pháp không tin theo tính minh bạch trong
việc hoạch định chính sách ngoại giao.
Xu hướng bảo mật là một phần của cách từ chối thường
lệ của ông Trump để nghĩ rằng mình không lệ thuộc vào sự xem xét của công chúng
- cả như sự chỉ trích của ông đối với giới truyền thông hay sự không chịu từ
khước mối liên hệ với mấy chuyện làm ăn của ông ta. Như ông ta nói toạc ra tại
Hội nghị đảng Cộng Hòa rằng: “Tự tôi có thể giải quyết”. Điều ông
nhắn gởi tới mọi người là: “Hãy tin tôi. Đừng nhọc tâm vào chi tiết”. Trong
chính sách ngoại giao, người công dân Hoa Kỳ nên đòi hỏi tính khả đoán và sự
minh bạch của Tổng Thống. Nền an ninh quốc gia tùy thuộc vào đó.
Nguồn:
No comments:
Post a Comment