Huỳnh Anh Dũng, cựu Đại sứ VN tại Campuchia
4. Giai đoạn từ đầu 1990 đến cuối 1991: Các
nước lớn áp đặt giải pháp về Campuchia và Việt Nam không kiểm soát được vấn đề
Campuchia nữa.
Từ đầu năm 1990, mở đầu cho thời kỳ hoà
hoãn giữa 3 nước lớn mà chủ yếu là sự hợp tác Xô-Mỹ, đồng thời mở đầu cho việc
3 nước lớn dùng cơ chế 5 nước thường trực HĐBA (P.5) giải quyết vấn đề CPC và
vấn đề vùng Vịnh. Đây là chuyển biến rất quan trọng, từ chỗ 3 nước lớn trao đổi
từng cặp với nhau về vấn đề CPC, nay hình thành cơ chế 5 nước đề áp đặt giải
pháp vào CPC theo sự thỏa hiệp lợi ích của họ với nhau.
Việc ta và CPC chấp nhận sử dụng vai trò
Liên hợp quốc và xem xét sáng kiến của Australia để giải quyết vấn đề phân chia
quyền lực bị bế tắc ở Hội nghị quốc tế Paris đã một lần nữa thúc đẩy mạnh mẽ
các diễn đàn để giải quyết vấn đề CPC: Bí thư thường trực Australia Costello
thăm CPC và VN 7/1/1990, Informal meeting on Cambodia (IMC) (Jakarta
26/2/1990), các cuộc họp 5 nước Hội đồng Bảo an, vòng 6 Hun Sen-Sihanouk
(Bangkok.- 22/2/1990). Tại IMC 26-28/2/1990, một lần nữa vấn đề diệt chủng đã
ngăn cản mọi thoả thuận, Khmer Đỏ phủ quyết dự thảo thoả thuận có ghi vấn đề
diệt chủng, IMC thất bại; đ/c Thạch gặp Ngoại trưởng Indonesia Ali Alatas với
sự có mặt của hầu hết cán bộ chủ chốt của Bộ Ngoại giao Indonesia, đ/c Thạch
phê phán rất mạnh Alatas nhu nhược, dung túng cho Khieu Samphan, Alatas bị bẽ
mặt, quan hệ của Alatas với đ/c Thạch xấu hẳn đi.
- Thất bại của Mặt trận giải phóng Sandino trong bầu cử ở
Nicaragua 25/2/1990 và thất bại của cuộc họp IMC-Jakarta (28/2/1990) đã tác động mạnh mẽ vào nội bộ ta về phương hướng giải
quyết vấn đề CPC. Ngày 8 và 10/3/1990, đ/c Lê Đức Thọ gặp đ/c Nguyễn Cơ Thạch,
Đinh Nho Liêm, Trần Quang Cơ nêu ý kiến: “cần có chuyển hướng chiến lược
trong đấu tranh về vấn đề CPC. Kinh nghiệm Genève 1954, Paris 1973 là phải đàm
phán với lực lượng mạnh nhất, chủ yếu nhất. Ở CPC, phải giải quyết với TQ, nếu
không giải quyết với TQ thì không giải quyết được. Hướng tới là nên bàn với TQ
để giải quyết, không thể gạt Khmer Đỏ, cần mềm dẻo về vấn đề diệt chủng, không
thể chấp nhận để Liên hợp quốc tổ chức tổng tuyển cử ở CPC. Cần mềm dẻo về vấn
đề diệt chủng, không thể gạt Khmer Đỏ. Có thể đưa ra 2 phương án cao thấp: lập
HĐ Dân tộc Tối cao 4 bên có hệ thống dọc hoặc Chính phủ liên hiệp lâm thời 2
bên gồm 4 phái để tổ chức tổng tuyển cử và soạn thảo Hiến pháp. Liên hợp quốc
chỉ giám sát và kiểm soát thi hành Hiệp định. Trước Đại hội VII, phải giải
quyết một bước cơ bản vấn đề CPC để khai thông vấn đề đối ngoại cùng vấn đề đối
nội khác, tạo không khí phấn khởi chung. Liên Xô, Đông Âu khó khăn; Lào đã đi
với TQ, ta giải quyết được với TQ là phù hợp nhất.“
Từ 8-20/3/1990, TBT Heng Somrin đi nghỉ ở
Hà Nội có dịp gặp gỡ đ/c Phạm Văn Đồng, Nguyễn Văn Linh, Lê Đức Thọ, Lê Đức Anh
trao đổi về tình hình Liên Xô Đông Âu, Nicaragua, tình hình CPC. Đ/c Nguyễn Văn
Linh, Lê Đức Anh nêu phải cảnh giác với Liên hợp quốc, không thể để Liên hợp
quốc tổ chức tổng tuyển cử ở CPC. Từ đây CPC chuyển sang phương án SNC tổ chức
tổng tuyển cử, không tán thành Liên hợp quốc tổ chức tổng tuyển cử.
Hội nghị BCT ta ngày 10/4/1990 đã bàn về
phương hướng thúc đẩy giải pháp chính trị về vấn đề CPC. Hội nghị BCT thấy
không nên giao cho Liên Hợp quốc tổ chức tổng tuyển cử mà nên trở lại phương án
3 mà BCT thông qua 11/11/1989 (lập Chính phủ liên hiệp 2 bên ở Trung ương để tổ
chức tổng tuyển cử). Trong hội nghị, đ/c TBT Nguyễn Văn Linh có ý kiến: “VN,
TQ là hai nước XHCN cùng chống âm mưu đế quốc xoá bỏ XHCN, phải cùng chống đế
quốc, trước hết phải phát triển quan hệ 2 nước, các vấn đề khác giải quyết sau”
… “Một CPC thân thiện với TQ, thân thiện với VN là tốt nhất. Trên cơ sở điểm
đồng này mà giải quyết vấn đề CPC có lợi cho CPC“‘. “Phương án 3 là tốt,
không để Liên Hợp quốc nhúng tay vào vì Liên Hợp quốc là Mỹ; Thái Lan là Mỹ”.
Hội nghị BCT quyết định cử đ/c Nguyễn Cơ Thạch đi CPC bàn với BCT CPC. (Ngày
17/4/1990, đ/c Thạch sang CPC thông báo, BCT CPC không tán thành.)
- Ngày 20-21/5/1990, nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh
Hồ Chủ tịch, TBT VN, Lào, CPC họp hẹp dành nhiều thời gian phân tích tình hình thế giới, âm mưu
của đế quốc chống CNXH, về những biến đổi phức tạp ở Liên Xô, Đông Âu. Ba đ/c
TBT trao đổi thấy cần thực hiện Giải pháp Đỏ ở CPC. Phía CPC đề nghị về nước
xin ý kiến tập thể BCT để BCT CPC quyết định rồi sẽ thông báo cho VN để VN thăm
dò TQ. Heng Somrin về Phnom Penh để Hun Sen chờ ở Hà Nội. Ngày 26/5/1990, Sar
Kheng29 ra Hà Nội báo cáo Hun Sen ý kiến BCT CPC, ngày 27/5/1990 Hun Sen lần
lượt làm việc riêng với đ/c Đỗ Mười, Lê Đức Anh, Nguyễn Cơ Thạch thông báo BCT
CPC họp bỏ phiếu 10/16 tán thành Giải pháp Đỏ.
Như phần trên đã trình bày thực chất Nhà
nước CPC muốn ăn cả bằng một giải pháp quân sự, coi cả Khmer Đỏ và Sihanouk đều
là đối thủ nguy hiểm. Việc VN thuyết phục CPC và CPC chấp nhận đi vào giải pháp
chính trị là điều miễn cưỡng và khi có điều kiện thì CPC trở lại chủ trương
giành thắng lợi bằng một giải pháp quân sự, điển hình là quyết tâm của Hội nghị
Trung ương Đảng CPC lần thứ 9 (7/1989).
Từ khi VN rút hết quân khỏi CPC, quan hệ
CPC với VN chuyển sang giai đoạn mới. Càng đi gần vào giải pháp thì lợi ích của
CPC và lợi ích của ta ngày càng kênh nhau lớn. Ngay khi kiểm điểm rút hết
chuyên gia và Ban lãnh đạo đoàn chuyên gia ở CPC (6/1988), những người lãnh đạo
CPC đã bộc lộ ngay phản ứng, bộc lộ ý kiến khác ta, cho ta là áp đặt về vấn đề
cán bộ CPC, hậu quả CPC phải gánh chịu, cho VN là “cộng sản tả khuynh” “người
điên” “duy ý chí” bằng việc áp đặt CPC chuyển gia giai đoạn “quá độ đi lên CNXH”
trong khi CPC không có cơ sở gì của CNXH30. Ngay sau khi ta rút hết chuyên gia
(tháng 8/1988) CPC thay đổi ngay hàng loạt cán bộ lãnh đạo cấp cao kể cả chức
vụ thường trực Ban Bí thư Trung ương Đảng và tiến hành Hội nghị cán bộ Đảng
toàn quốc để xác định lại giai đoạn là CPC phải hoàn thành cách mạng dân tộc
dân chủ nhân dân chứ không phải bước vào thời kỳ quá độ đi lên CNXH như VN góp
ý kiến đồng thời thay đổi hàng loạt chính sách kinh tế theo hướng kinh tế thị
trường tự do; Mặt khác CPC “thanh toán sòng phẳng mọi nợ nần” với VN: gửi công
hàm xoá bỏ việc VN nợ gạo và tiền (831.790.000 riels) để nuôi quân tình nguyện
VN trong 10 năm chiến đấu ở CPC (16/7/1988 và 30/5/1989).
Ngày 9-10/7/1988, đ/c Nguyễn Cơ Thạch thăm
bí mật CPC với danh nghĩa Đặc phái viên TBT ta. Ngày 10/7 đ/c Nguyễn Cơ Thạch
thông báo ý kiến của BCT ta lấy đường Brévié làm biên giới trên biển giữa 2
nước. Ngày 25/7, Hun Sen gặp anh Ngô Điền, Hun Sen đề nghị ký sớm biên giới
trên biển theo đường Brévié trước khi đàm phán vòng 3 với Sihanouk (l0/1988).
Hun Sen nói cán bộ CPC nhất là trí thức rất mừng khi nghe BCT VN khẳng định lấy
đường Brévié; trước đây nghe kế hoạch chia đôi vùng nước lịch sử họ có thắc mắc
và lo lắng. Ngày 10/9/1988, BCT VN họp bàn lại thấy việc ký Hiệp ước biên giới
trên biển thấy phức tạp, đề nghị CPC hoãn lại, lý do cần tập trung giải pháp,
VN còn quân, ký bây giờ địch sẽ xuyên tạc. Được chỉ thị, đ/c Ngô Điền xin gặp
Hun Sen không được nên viết giấy để lại về ý kiến BCT hoãn ký đường Brévié. Mãi
đến 12/10/1988 gặp anh Ngô Điền, Hun Sen mới nói đồng ý chưa làm gì về đường
Brévié.
Về Giải pháp Đỏ, CPC nhiều lần ám chỉ xa
gần là do VN cần bình thường hóa quan hệ với TQ và lợi ích của VN mà VN ép CPC
đi vào Giải pháp Đỏ, cho đó là điều “phi đạo lý, phi đạo đức”, “đánh đồng nạn
nhân diệt chủng và tội phạm diệt chủng” và kết luận rằng lãnh đạo CPC không
“Đỏ” để đi vào Giải pháp Đỏ với Pol Pot như có người tưởng…
Việc ta thuyết phục CPC đi vào giải pháp
chính trị và tán thành sáng kiến của Ngoại trưởng Australia dùng vai trò Liên
Hợp quốc để không dùng vai trò Khmer Đỏ và Sihanouk trong thời kỳ quá độ đã làm
cho bạn “nhẹ nhõm” trong việc chấp nhận đi vào giải pháp chính trị. Một tháng
sau khi ta thông báo ý kiến của BCT (9/12/1989) chấp nhận sử dụng vai trò Liên
hợp quốc, CPC đã chủ động triệu tập ngay Hội nghị toàn thể Trung ương Đảng lần
thứ (10- l0/1/1990) để thông qua chủ trương đi vào giải pháp chính trị (mặc dù
trước đó 5 tháng trong Hội nghị Trung ương 9, CPC đã quyết tâm giành một thắng
lợi hoàn toàn bằng quân sự và triệu tập kỳ họp của Quốc hội (18/1/1990) để
thông qua nghị quyết cho phép Liên Hợp quốc tổ chức tổng tuyển cử ở CPC. (Ngày
11/8/1990, Hun Sen nói với đ/c Ngô Điền đại ý: CPC lo ngại bọn 3 phái hơn là
Liên hợp quốc. Chấp nhận Liên hợp quốc hoặc cho SNC trong đó có 3 phái tổ chức
tổng tuyển cử liên quan đến quyết định chiến lược có đi vào giải pháp chính trị
hay không). Với những suy nghĩ đó TBT Heng Samrin miễn cưỡng chấp nhận ý kiến
của TBT ta là không nên chấp nhận cho Liên Hợp quốc tổ chức tuyển cử ở CPC (tháng
3/1990) và ngày 17/4/1990 khi đ/c Nguyễn Cơ Thạch sang CPC thông báo với BCT
CPC ý kiến của BCT ta trong Hội nghị BCT ngày 10/4/1990. BCT CPC không chấp
nhận áp dụng phương án 4 (lập Chính phủ liên hiệp 2 bên để tổ chức Tổng tuyển
cử). Cảnh giác với Liên hợp quốc và không chấp nhận thoả hiệp về vấn đề diệt
chủng, cho rằng thoả hiệp về vấn đề này là phủ nhận cuộc đấu tranh 10 năm qua
của cán bộ lãnh đạo CPC, phủ nhận tính chính nghĩa của sự có mặt của quân tình
nguyện VN ở CPC. Nó sẽ tạo điều kiện cho bọn Khmer đối lập tiêu diệt những cán
bộ lãnh đạo của Nhà nước vì không có diệt chủng họ ắt phải là “phản quốc”, VN
vào CPC ắt là “xâm lược”. Mặt khác, BCT CPC đề nghị ta góp ý để CPC đơn phương
tổng tuyển cử vào đầu năm 1990.
Từ 24-30/4/1990, Chea Sim sang VN kiểm tra
sức khoẻ, gặp làm việc với đ/c Lê Đức Anh và Nguyễn Cơ Thạch. Đ/c Thạch nhắc
lại BCT VN chỉ gợi ý phương án 4 như đ/c Thạch trình bày ở Phnom Penh ngày
17/4/1990, tuỳ BCT CPC quyết định. Chea Sim nhắc lại là nên đề Liên hợp quốc tổ
chức tổng tuyển cử tốt hơn đồng thời đề nghị ta giúp CPC đơn phương tổ chức
tổng tuyển cử.
Phải nói rằng việc ta khuyên CPC đi vào
Giải pháp Đỏ (từ 1987), gợi ý việc chấp nhận vai trò Liên hợp quốc (12/1989)
rồi bác vai trò Liên hợp quốc (3/1990), khuyên CPC đi vào phương án 3 (4/1990)
và đi vào Giải pháp Đỏ (hội đàm 3 TBT 20-21/5/1990) là khác với lợi ích của
những người lãnh đạo CPC muốn ăn cả bằng một giải pháp quân sự. Việc BCT CPC
không chấp nhận gợi ý của
BCT ta trong cuộc hội đàm 17/4/1990 đánh đấu bước ngoặt mới trong quan hệ
VN-CPC sau khi VN rút hết quân khỏi CPC và sau khi CPC đã có quan hệ với Thái
Lan (từ tháng 6/1988). Ngay sau khi chấp nhận Giải pháp Đỏ trong cuộc gặp 3 TBT
20-21/5/1990, trong cuộc họp BCT CPC ngày 30/5/1990, Chea Sim đã nói “Nếu đi
vào giải pháp quá sớm, chúng ta sẽ tự treo cổ ta“31. Ngày 1/6/1990, Hun Sen
nói với đ/c Nguyễn Cơ Thạch ở sân bay Nội Bài trên đường đi Tokyo gặp Sihanouk:
“BCT CPC thấy giải pháp như đã thoả thuận giữa 3 đ/c TBT (Giải pháp Đỏ) cũng
có nhiều khó khăn.”
Hun Sen cho rằng sự hợp tác có nhiều khó
khăn vì 3 nhân tố:
a) Bọn Pol Pot là bọn rất cực đoan cả về
cách mạng và rất cực đoan về chủ nghĩa dân tộc.
b) Sau hơn 10 năm đánh nhau, việc hợp tác
giữa 2 quân đội không thể dễ dàng được.
c) Bọn Pol Pot sẽ cố gắng đưa một số đảng
viên lớn hơn số đảng viên hiện nay của Đảng NDCM CPC để giành đa số trong một
đảng hợp nhất.
Trong khi trong nội bộ ta và ta với CPC có
nhiều ý kiến khác nhau như vậy thì bên ngoài, 5 nước lớn khẩn trương hoàn chỉnh
Hiệp định khung về giải pháp toàn diện về CPC với vai trò lớn của Liên hợp quốc
như Quốc hội CPC đã chấp nhận ngày 10/1/1990. Ngày 15-16/12/1989, 5 nước thường
trực HĐBA/LHQ (P-5) họp lần đầu cấp Thứ trưởng tại Paris ra thông cáo nêu 16
nguyên tắc để chỉ đạo tìm kiếm giải pháp toàn bộ cho vấn đề CPC, bảo đảm quyền
tự quyết của CPC thông qua tổng tuyển cử tự do, công bằng và dân chủ; với vai
trò tăng cường của Liên hiệp quốc (enhance the role of the United Nations).
Ngày 11 – 12/2/1990, P-5 họp vòng 2 cấp Thứ trưởng tại New York tập trung bàn
về 2 vấn đề quân sự và cơ chế chính quyền quá độ ở CPC nhưng chưa có thoả thuận
cụ thể; vòng 3 họp ngày 12- 13/3/1990 tại Paris thoả thuận những nguyên tắc
chính về 3 vấn đề: tổ chức tổng tuyển cử; lập Hội đồng dân tộc tối cao (SNC);
quyền lực lâm thời của Liên hợp quốc.
Trên chiến trường CPC, sau khi VN rút quân
vào cuối tháng 9/1989, ngày 22/10/1989, bọn Pol Pot phản công đánh chiếm thị
trấn Pailin và uy hiếp thị xã Battambang. Ngày 26/10, CPC yêu cầu ta chi viện.
Đ/c Lê Đức Anh sang CPC xem xét tình hình. Ngày 29/10/1989, ta đưa lực lượng
đặc biệt lên Battambang cả bằng không quân và đường bộ để hỗ trợ cho CPC gồm 3
trung đoàn (E9 của F339, El của F330 và E20 của F4) do đ/c Sáu Phú, Phó Tư lệnh
Quân khu 9 chỉ huy. Ngày 11/1/1990, Heng Somrin có công hàm khẩn gửi đ/c Nguyễn
Văn Linh, đề nghị hoãn rút lực lượng đặc biệt ở Battambang và yêu cầu gửi thêm
lực lượng bảo vệ Sisophon và Sam Rong. Ta không đáp ứng, ngày 15/1/1990, đ/c
Đoàn Khuê lên CPC bàn với Bộ Quốc phòng CPC: ta rút lực lượng đặc biệt, ngoài
số 1.265 chuyên gia và nhân viên kỹ thuật, ta đưa một bộ phận lực lượng đặc
biệt này vào số chuyên gia, tăng số chuyên gia lên gấp đôi (do CPC trả lương từ
70-150 USD/tháng, theo như thoả thuận giữa hai Bộ Quốc phòng sau khi Bộ Tư lệnh
VN ở CPC rút đi tháng 5/1988) bao gồm một số bộ phận bảo vệ cho chuyên gia, số
lực lượng tăng cường này lúc cần có thể tham gia chiến đấu nhưng không chủ động
chiến đấu. CPC chấp nhận phương án này, sau một thời gian nữa nếu không cần thì
rút bớt. Trên thực tế, nếu số đó quá đông mà trả lương theo Đô la như thoả
thuận từ 5/1988 thì CPC cũng không kham nổi. Lực lượng chuyên gia quân sự bên
cạnh Bộ quốc phòng CPC lấy tên là K-88.
Từ giai đoạn này, tình hình chuyển biến rất
nhanh chóng, ta phải đối phó rất căng thẳng vì tình hình diễn biến rất khẩn
trương mà nhận thức của chúng ta lại rất khác nhau; cộng thêm sức ép của việc
chuẩn bị cho Đại hội VII trong khi đó, ở Bộ ngoại giao có thêm sức ép là đ/c Uỷ
viên BCT phụ trách Bộ ngoại giao có khả năng thay đổi, thuyên chuyển.
Từ 3-9/5/1990, đ/c Thứ trưởng ngoại giao
Đinh Nho Liêm đi Bắc Kinh tiến hành vòng 3 đàm phán VN-TQ với danh nghĩa là đi
“kiểm tra công tác của Sứ quán”. Tại vòng đàm phán này ta đồng ý có sự trao đổi
ý kiến về vấn đề nội bộ CPC. Trong đàm phán, Từ Đôn Tín32 nói rõ ý TQ về SNC là
SNC phải thật sự có quyền lực như chính quyền. Ta đồng ý giảm nói về diệt
chủng. TQ coi giải quyết vấn đề CPC là điều kiện để bình thường hóa quan hệ với
VN. Từ Đôn Tín hẹn sang Hà Nội tháng 6/1990 để tiếp tục đàm phán.
Trước khi sang Hà Nội, ngày 25/5/1990, Từ
Đôn Tín đi New York họp vòng 4 Thứ trưởng P-5. Trong cuộc họp P-5 này, TQ đưa
ra 2 phương án: hoặc lập SNC 4 bên làm nhiệm vụ chính quyền lâm thời trong thời
kỳ quá độ hoặc giao cho Liên hợp quốc làm chức năng quản lý hành chính trong
thời kỳ quá độ, còn SNC chỉ có chức năng tượng trưng. Trong khi đó ở Hà Nội, ta
và CPC lại thấy cần tranh thủ Giải pháp Đỏ.
Lúc này ở Hà nội, sau cuộc gặp 3 TBT ngày
21/5/1990, ngày 23/5/1990, theo chỉ thị của đ/c Lê Đức Anh, Thiếu tướng Vũ Xuân
Vinh, Cục trưởng Cục đối ngoại Bộ quốc phòng đã thông báo cho Tuỳ viên quân sự
TQ Triệu Nhuệ: ”đ/c Nguyễn Văn Linh và đ/c Lê Đức Anh sẽ gặp Từ Đôn Tín” . Ngày
27/5/1990, Từ Đôn Tín huỷ bỏ chương trình gặp Phó TTK/LHQ Admed sau cuộc gặp
P-5 ngày 25-26/5/1990 và đi về Bắc Kinh ngay.
Ngày 30/5/1990, BCT họp cho ý kiến về đề án
đàm phán với Từ Đôn Tín.
Đ/c Phạm Văn Đồng nói: Mấy nghìn năm TQ
vẫn là TQ, không nên cả tin TQ. Ta cần thăm dò thúc đẩy nhưng cảnh giác đừng để
hớ. Đ/c Nguyễn Văn Linh kết luận: Đ/c TBT sẽ gặp Đại sứ TQ, không gặp Từ
Đôn Tín. Đ/c Thạch gặp Từ Đôn Tín. Gặp Đại sứ TQ không nói giải pháp CPC, chỉ
nói 2 nước đoàn kết bảo vệ CNXH, thăm dò việc gặp cấp cao.
Chiều ngày 5/6/1990, đ/c TBT Nguyễn Văn
Linh gặp Đại sứ TQ Trương Đức Duy. Đ/c TBT nói: “Bây giờ đế quốc âm mưu thủ
tiêu CNXH, chúng điên cuồng tấn công CNXH, tất nhiên bọn đế quốc là cùng một
ruột, chúng dùng KHKT và kinh tế bao vây XHCN. Chúng âm mưu dùng diễn biến hòa
bình, mỗi Đảng phải tự lực chống lại. Liên Xô là thành trì XHCN nhưng có nhiều
vấn đề.
Chúng tôi muốn cùng các người cộng sản chân
chính bàn vấn đề bảo vệ CNXH. Trong vụ Thiên An Môn, các đ/c đã xử lý rất kiên
quyết và rất vững vàng. Tôi sẵn sàng sang TQ gặp các đ/c lãnh đạo cấp cao của
TQ để khôi phục lại quan hệ hữu hảo. Âm mưu của bọn đế quốc là chống phong trào
cộng sản quốc tế do đó những người cộng sản chân chính của 2 nước cần trao đổi
kinh nghiệm với nhau”.
… “Giờ đây vấn đề CPC, ta phải giải
quyết như thế nào. Việc Liên hợp quốc vào tổ chức tổng tuyển cử sẽ có lợi cho
các nước phương Tây. Vừa qua 5 nước HĐBA/LHQ họp bàn trong đó có Mỹ, Anh, Pháp
là 3 nước đế quốc, Liên Xô là nước XHCN nhưng có vấn đề cũng khó nói, nay chỉ
còn TQ...” .
Ngày 6/6/1990, đ/c Lê Đức Anh lại gặp Đại
sứ TQ truyền đạt ý kiến của BCT VN. Nội dung xoay quanh vấn đề đoàn kết bảo vệ
CNXH và Giải pháp Đỏ ở CPC.
Ngày 8/6/1990, đ/c Lê Đức Anh điện thoại
dặn đ/c Trần Quang Cơ khi biết đ/c Cơ sẽ thay đ/c Đinh Nho Liêm (bị ốm) làm
việc với Từ Đôn Tín ở Hà Nội :
+ Đã làm việc với anh [Đặng Nghiêm] Hoành,
anh [Đinh Nho] Liêm. Phương hướng như đã bàn. Tất cả các vấn đề đều ổn cả duy
chỉ còn vấn đề Hội đồng tối cao thời kỳ quá độ gồm 2 bên, có chức năng nhất
định, với các uỷ ban giúp việc như đối ngoại, kinh tài, tổng tuyển cử về quốc
phòng và an ninh chỉ nên là một. Nên tránh phương án Liên hợp quốc trong thời
kỳ quá độ.
+ Việc hai bên Đỏ tiếp xúc nhau là chuyện
lâu dài cần cho ổn định lâu dài. TQ sẽ tác động với phía thân TQ, ta sẽ tác
động với phía thân ta để 2 bên kiềm chế việc thù địch nhau và hợp tác với nhau.
Việc này phải có thời gian, không thể nhanh được, không thể đòi họ trả lời
ngay. Đừng thúc họ, cứ để họ chủ động, khi nào trả lời được thì họ trả lời.
+ Phải rất bí mật. Lộ ra rất nguy hiểm. Chỉ
nói khi gặp riêng chứ không nói trong đàm phán. Về việc Anh Nguyễn Văn Linh đặt
vấn đề với Đại sứ Trương Đức Duy nói sẵn sàng đi TQ gặp cấp cao nhất, cũng
không nên hỏi lại Từ Đôn Tín nếu họ chưa nói tới.
- Ngày 9/6/1990, trên đường từ Tokyo về nước, Hun Sen đã
ghé Hà Nội.
Đ/c Thạch tiếp và làm việc với Hun Sen, đ/c
Thạch hoan nghênh và ửng hộ kết quả cuộc họp Hun Sen-Sihanouk, khẳng định VN
tôn trọng thoả thuận Tokyo và sẵn sàng cùng các nước liên quan đảm bảo thực
hiện các thoả thuận đó. (Thoả thuận Hun Sen – Sihanúc ở Tokyo là lập SNC 2 bên,
như vậy là gạt Khmer Đỏ).
- Ngày 11/6/1990, đàm phán tại Hà Nội giữa đ/c Trần Quang
Cơ và Từ Đôn Tín. Từ Đôn Tín trình
bày ý kiến TQ Cơ bản như lập trường trong cuộc họp P-5 ngày 25/5/1990.
Trưa 1 1/6/1990, đ/c Trần Quang Cơ về báo
cáo đ/c Nguyễn Cơ Thạch (lúc này cũng đang có Hội nghị ngoại giao đánh giá sự
sụp đổ của Đông Âu). Đ/c Thạch gắn hỏi đ/c Cơ có hỏi Từ Đôn Tín về Giải pháp Đỏ
không ? Đ/c Cơ nói đ/c Lê Đức Anh đã dặn. Đ/c Thạch chất vấn đ/c Cơ nghe theo ý
kiến Bộ trưởng ngoại giao hay nghe ý kiến Bộ trưởng quốc phòng. Đ/c Cơ nói sẵn
sàng chấp hành ý kiến đ/c Thạch, sẽ hỏi Từ đôn Tín với sự hiểu biết rằng đức
Thạch là Uỷ viên BCT. Đ/c Thạch đề nghị đ/c Cơ phải gặp hỏi Từ Đôn Tín, thậm
chí còn bảo đ/c Cơ phải viết cam kết sẽ thực hiện điêu đó.
Chiều 11/6/1990, họp giữa 2 Trưởng đoàn và
có 2 Đại sứ trao đổi về nội dung đ/c Nguyễn Văn Linh và Lê Đức Anh nói với Đại
sứ Trương Đức Duy. Từ Đôn Tín nhờ đông chí Trần Quang Cơ chuyến toàn văn ý kiến
của lãnh đạo TQ trả lời ý kiến đ/c Nguyễn Văn Linh và Lê Đức Anh như sau:
“Lãnh đạo TQ rất coi trọng quan hệ
Trung-Việt, lãnh đạo TQ cũng rất coi trọng những ý kiến đ/c TBT Nguyễn Văn Linh
và đ/c Lê Đức Anh đã nói với Đại sứ TQ Trương Đức Duy. Phía TQ cho rằng quan hệ
Trung-Việt sớm muộn cũng sẽ bình thường hóa. Hai bên đều cần cùng nhau cố gắng
để thực hiện. Về vấn đề CPC, cuộc chiến tranh CPC đã kéo dài hơn 10 năm. Đây là
vấn đề toàn thế giới quan tâm, các nước trong khu vực, nhất là ASEAN, cũng rất
quan tâm. Đối với 2 nước TQ và VN, nhiệm vụ cấp bách cần giải quyết hiện nay là
trên cơ sở những nhận thức chung đã nhận được, tiếp tục trao đổi ý kiến về 2
vấn đề tồn tại (vấn đề quyền lực của Hội đồng tối cao và việc xử lý quân đội
của các bên CPC), làm sao có tiến triển về 2 vấn đề này. Nếu được như vậy,
chúng ta sẽ góp phần vào việc thực sự giải quyết vấn đề CPC. Bước đi này là hết
sức quan trọng. Chỉ có đi xong bước này, chúng ta mới có thể suy nghĩ đến những
bước sau. Cũng có nghĩa là chỉ có đi xong bước này, lãnh đạo TQ mới suy nghĩ về
việc gặp cấp cao, và việc thúc đẩy 2 phái cộng sản Khmer hoà giải với nhau.”
(Ngày 25/6/1990, trong cuộc gặp Thứ trưởng
Trần Quang Cơ ở Bộ Ngoại giao, Đại sứ Trương Đức Duy đã đọc lại toàn văn trả
lời của lãnh đạo TQ gửi lãnh đạo VN và nói là văn bản này “chính xác hơn”,
trong đó phần cuối nói về CPC như sau: “Vấn đề CPC đã kéo dài 11 năm, trở
thành vấn đề quốc tế trọng đại mà cộng đồng quốc tế, đặc biệt là các nước ASEAN
rất chú trọng. Chúng tôi cho rằng việc này cần làm gấp trước mắt là 2 bên TQ-VN
nên đi đến thoả thuận càng sớm càng tốt về một số những mặt quan trọng cho giải
pháp chính trị vấn đề CPC để thúc đẩy và tăng nhanh hơn tiến trình giải quyết
toàn diện vấn đề CPC. Bước này đi tốt thì có lợi cho việc suy tính những vấn đề
của bước sau và tạo điều kiện cần thiết cho cuộc gặp cấp cao TQ-VN, và tạo sự
hoà giải nội bộ của CPC“).
Trong đàm phán với đ/c Cơ, Từ Đôn Tín đã nêu ra với ta dự
kiến giải quyết vấn đề CPC theo 5 bước:
(1) TQ-VN thoả thuận một “biên bản nội bộ”
ghi lại sự nhất trí giữa 2 bên về những vấn đề chính của giải pháp.
(2) Năm nước TQ, VN, Thái Lan, Lào và
Indonesia (thay cho cuộc họp 3 nước TQ, VN, Thái Lan do Thủ tướng Thái đề nghị
năm ngoái) họp cấp ngoại trưởng và có tuyên bố chung về CPC.
(3) Năm nước trên họp cùng với 4 bên CPC.
(4) Năm nước Hội đồng Bảo an họp với 4 bên
CPC. Theo TQ, nếu 3 bước trên đều suôn sẻ thì việc họp 5 nước Hội đồng Bảo an
với 4 bên CPC làm sớm hay muộn không thành vấn đề.
(5) Họp lại Hội nghị quốc tế Paris về CPC
ký kết Hiệp định toàn bộ.
Theo kế hoạch này, rõ ràng TQ muốn đóng vai
trò trung tâm của khu vực trong cả quá trình giải quyết vấn đề CPC. Trong 5
bước này, TQ không nói gì đến gặp gỡ cấp cao giữa 2 nước.
Tối 12/6, từ 21 giờ đến 1 giờ sáng, Đại sứ
Đặng Nghiêm Hoành làm việc với Vụ phó [Bộ Ngoại giao TQ] Trương Thanh về “biên
bản nội bộ”. Cuộc tranh luận rất găng và không đi đến thoả thuận. Sau
này trở lại Bắc Kinh, đ/c Hoành gặp rất nhiều khó khăn trong làm việc với Bộ
Ngoại giao TQ.
Một sự kiện đáng ghi nhớ là buổi đ/c Nguyễn
Cơ Thạch tiếp Từ Đôn Tín chiều 13/6/1990 biến thành một buổi tranh luận to
tiếng rất gay gắt và dùng những lời lẽ rất nặng nề, từ gọi là đ/c đến gọi nhau
là Ngài. Từ Đôn Tín nói với đ/c Thạch: …”Tôi muốn nói điểm thứ hai về vấn đề
2 tiếng nói… Trong đàm phán, VN nêu ra với chúng tôi và vừa rồi đ/c nói mong
muốn Trung-việt hợp tác thúc đẩy hai phái cộng sản CPC hợp tác với nhau. Chúng
tôi biết đó không phải là ý kiến riêng của các đ/c mà là ý kiến của Trung ương
Đảng VN.
Chúng tôi đã báo cáo Trung ương Đảng chúng
tôi. Tất nhiên chúng tôi rất coi trọng và nghiên cứu ý kiến của các đồng chí.
Nhưng trong thời gian đó, trên diễn đàn quốc tế ở Tokyo, các đ/c lại cố sức tìm
cách loại trừ một bên CPC, đó là Khmer Đỏ. Các đ/c nói hai bên chúng ta nên
khuyên hai phái cộng sản hoà giải với nhau, nói đó là mong muốn chân thành của
VN. Nhưng trên thực tế các đ/c cố sức tiêu diệt Khmer Đỏ. Nếu lãnh đạo VN muốn
có sự hoà giải giữa 2 nhóm cộng sản thì lẽ tất nhiên là phải chấp nhận 4 bên.
Chúng tôi không thể hiểu được hai giọng nói đó của lãnh đạo VN. Không hiểu cái
nào là thật và cái nào là giả. Nếu nghe tiếng nói này thì tiếng nói kia là giả
dối, nếu nghe tiếng nói kia thì tiếng nói này là giả dối. Mong rằng sau này các
đông chí không nên làm như vậy.” … Và
hai bên tranh luận rất nhiều về “các bên” và “4 bên CPC “. …Đ/c Thạch hỏi Từ
phụ trách vấn đề CPC từ bao giờ, Từ nói mới 2 năm. Đ/c Thạch nói: “Tôi bạc
đầu vì vấn đề CPC… Tôi phụ trách vấn đề CPC đã 20 năm, từ tháng 3/70 khi
Sihanouk bị lật đổ… Người TQ cũng như người VN đều có câu “Hậu sinh khả uý” … Đ/c
Thạch nói tiếp: “Nghe đ/c nói tôi rất không hài lòng vì chúng tôi nói một
đằng, đ/c hiểu một nẻo, điều đó rất không tốt. Tôi nói đ/c sang Hà Nội một lần,
chứ không phải nói sang một lần thì phải thất bại. Đó là xuyên tạc, là một ý
xấu… Tôi nói một đằng, đ/c hiểu một nẻo. Dù nước lớn hay nước nhỏ cũng phải tôn
trọng bình đẳng với nhau. Chúng tôi có nói loại trừ bên nào đâu mà đ/c nói
chúng tôi tìm cách loại trừ một bên. Đó là xuyên tạc. Tôi hết!“. Sau một
hồi to tiếng nữa cuối cùng Từ Đôn Tín nói: “Ngài không hài lòng với tôi
nhưng tôi cũng mãi mãi không hài lòng với Ngài“. Từ đây quan hệ giữa đ/c
Thạch với TQ càng căng thẳng hơn. Ngày 1/11/1990, Người phát ngôn
Bộ Ngoại giao TQ còn nói: “phát biểu của Nguyễn Cơ Thạch về quan hệ
Trung-Việt và vấn đề CPC nội dung là không đáng tin cậy, chẳng qua chi là cách
nhìn của ông ta mà thôi“.
- Ngày 19/6/1990, BCT họp đánh giá cuộc gặp Việt-Trung
với Từ Đôn Tín ở Hà Nội, ý kiến rất khác nhau.
Đ/c Nguyễn Văn Linh vắng mặt (đi thành phố
Hồ Chí Minh) trong cuộc họp này và dặn đ/c Nguyễn Thanh Bình đề nghị BCT chưa
bàn về phương hướng tới chờ đ/c Linh về.
- Ngày 25/6/1990, đ/c TBT Nguyễn Văn Linh từ thành phố Hồ
Chí Minh điện ra cho BCT: Đã đọc
biên bản họp BCT (19/6/1990), có một số ý kiến sẽ phát biểu sau. Một số việc
làm ngay:
a) Không đồng ý thông báo cho Trung ương và
cấp uỷ về điều tối mật mà chỉ thông báo nói rõ cuộc họp Việt-Trung là do TQ
phá. Ngoại giao có cách giải thích cho dư luận theo hướng trên.
b) Do Bạn đề nghị ta thăm dò, đề nghị Anh
Sáu Nam [Lê Đức Anh] đi ngay CPC thông báo cho bạn.
Tình hình thế này cần giúp bạn có đòn tấn
công, đánh một số trận tốt như Kompong Thom chẳng hạn.
c) Đề phòng TQ lộ ra những điều ta lấy tình
bạn mà nói, ngoại giao theo dõi, nếu có bác ngay, không để chậm 2-3 ngày.
- Ngày 22/6/1990, Đại sứ Nguyễn Xuân thông báo cho động
chí Phun Sipasớt về đàm phán với Từ Đôn Tín ở Hà Nội. Đông chí Phun phát biểu: Giải pháp Đỏ là không nên và
không thể được, bất lợi cho ta. TQ đang bị cô lập vì là nước duy nhất ủng hộ
diệt chủng. Chắc chắn TQ không muốn Giải pháp Đỏ mà muốn giải pháp thực chất 4
bên để duy trì vai trò và vị trí Khmer Đỏ mà không mang tiếng là ủng hộ diệt
chủng.
Theo chỉ thị của TBT Nguyễn Văn Linh, sáng
1/7/1990, đ/c Lê Đức Anh đi Phnom Penh làm việc với BCT CPC, cùng dự có Đại sứ
Ngô Điền và anh Ba Cung.
Đ/c Lê Đức Anh phát biểu đại ý: Sau cuộc
họp 3 TBT, các đ/c uỷ quyền cho chúng tôi thăm dò ý đồ thật của TQ về giải pháp
CPC. BCT chúng tôi cho rằng những cuộc gặp gỡ ngoại giao (anh Đinh Nho Liêm đi
Bắc Kinh, Từ Đôn Tín đi Hà Nội) cứ tiến hành bình thường, mặt khác, các đ/c
Nguyễn Văn Linh, Võ Chí Công, Đỗ Mười giao cho tôi gặp Đại sứ TQ. Khi gặp ăn
cơm với Trương Đức Duy, tôi nói mặt quốc tế của vấn đề CPC hầu như không còn
vấn đề gì chỉ còn mặt nội bộ CPC, nếu nhận thức nhất trí về 3 nguyên tắc sau
đây thì dễ giải quyết:
a) Một giải pháp chính trị nội bộ CPC phải
phản ánh gần đúng so sánh lực lượng, thế và lực trên chiến trường giữa 2 bên
đối kháng. Một bên là Nhà nước CPC kiểm soát hầu hết CPC, còn bên kia là CPC
Dân chủ lưu vong với 3 nhóm nhưng lực lượng chủ yếu là Khmer Đỏ.
b) Mọi giải pháp phải tôn trọng chủ quyền
CPC…
c) Mọi giải pháp phải bảo đảm sự ổn định,
ít nhất như hiện nay, không làm xáo trộn tình hình CPC…
Đại sứ TQ không phản đối nguyên tắc trên và
thăm dò VN có thể thuyết phục bạn bè ở Phnom Penh hoà giải với Khmer Đỏ không…
Trương Đức Duy nói cần giữ tuyệt mật, sẽ báo cáo về Bắc Kinh. Tôi gặp đại sứ TQ
ngày 6/6/1990 và ngày 7/6/1990 Từ Đôn Tín đã rời Bắc Kinh. Từ Đôn Tín sang Hà
Nội đàm phán với giọng cao, đòi Hội đồng tối cao 4 bên nắm các Bộ chủ yếu…
Theo uỷ quyền của BCT VN tôi đã thăm dò,
xin báo cáo quá trình làm và kết quả như vậy. Đề nghị CPC cho ý kiến về bước
làm tới.
Buổi trưa, BCT CPC họp riêng, chiều BCT CPC
gặp lại đ/c Lê Đức Anh, TBT Heng Somrin phát biểu đại ý:
- TQ quan tâm và không bác bỏ ý kiến của
ta. Khó hiểu thái độ TQ, có lẽ họ đang nghiên cứu.
- Đề nghị VN tiếp tục thăm dò, thúc đẩy
TQ tác động đến Khmer Đỏ để có cuộc gặp bí mật với Khmer Đỏ. Có thể gặp thẳng
Pol Pot hoặc gặp Son Sen hay đại diện có thẩm quyền của Khmer Đỏ, phải gặp
người có thẩm quyền…
Dù gặp Pol Pot không có nghĩa là ta chấp
nhận Pol Pot trở về. Khi gặp Pol Pot ta nói rõ cho họ hiểu nhân dân CPC không
chấp nhận họ trở về nên họ phải hy sinh vì sự nghiệp hoà hợp dân tộc, chấm dứt
đau khổ của nhân dân… Địa điểm gặp nên bí mật, có thể là một địa điểm trên biên
giới Việt-Trung…
Hun Sen phát biểu: Ta tiếp tục thăm dò,
gặp để tìm hiểu song song ta thúc đẩy thực hiện thoả thuận Tokyo về lập SNC 2
bên…
Anh Lê Đức Anh nhấn mạnh: ta vừa làm, vừa
thăm dò, quan trọng là củng cố lực lượng trên chiến trường.
- Trước đó, ngày 26/6, từ Hà Nội trở lại Phnom Penh, anh Ngô Điền đã thông báo cho Hun Sen và 28/6 thông báo
cho Sar Kheng về kết quả đàm phán với Từ Đôn Tín. Cả hai ghi chép rất cẩn thận
nhưng không bình luận gì mặc dù cuộc nói chuyện dài về nhiều vấn đề.
Tối 1/7/1990, tại Phnom Penh, Đ/c Lê Đức
Anh nói với đ/c Ngô Điền: Đ/c bất ngờ về ý kiến CPC định gặp thẳng Pol Pot.
Trong cuộc gặp 3 TBT ở Hà Nội 5/1990, phía ta không đặt vấn đề Giải pháp Đỏ,
chỉ bàn nhiều về tình hình khủng hoảng ở Liên Xô- Đông Âu, về âm mưu đế quốc
đối với VN, Đông Dương. Khi giải lao, Anh Đỗ Mười có nói với Hun Sen về việc
gặp Khmer Đỏ. Đoàn CPC hội ý với nhau lâu, khi vào Heng Somrin nêu Giải pháp
Đỏ, 2 TBT khác tán thành và uỷ quyền cho ta thăm dò. Các Anh Linh, Công, Mười
giao Anh Lê Đức Anh làm. Anh Lê Đức Anh nói trước đây Anh Sáu Thọ có nêu Giải
pháp Đỏ với CPC từ 1987 mãi sau này Anh Lê Đức Anh mới biết. Ngày 5/6, Anh Linh
tiếp Đại sứ TQ có Anh Thạch dự. Hôm sau 6/6/1990, Anh Lê Đức Anh mới biết rằng
Anh Linh đã nói hết với Đại sứ TQ (đoàn kết VN-TQ bảo vệ CNXH, chỗ dựa Liên Xô
lung lay, Giải pháp Đỏ) đáng lẽ chỉ tiếp xã giao và thăm dò thôi. Khi tiếp và
ăn cơm cùng Trương Đức Duy, anh Lê Đức Anh nêu 3 nguyên tắc giải quyết mặt nội
bộ của CPC, Trương Đức Duy không phản đối (Thư ngày 6/7/1990 của Anh Ngô
Điền gửi Anh Thạch).
- Cũng khoảng tháng 7/1990, Hun Sen thông báo [với] anh Ngô Điền là, qua “người
trung gian” của Bắc Kinh đến Phnom Penh ngày 20/7/1990) cũng như sự giúp đỡ của
Jerome Kanapa và bà Galabru33 ở Pháp, chị Ty Borasy34 sẽ đi Hongkong để gặp Đại
diện của Bắc Kinh vào cuối tháng 7/1990. Sau đó Hun Sen có nói với anh Ngô Điền
một số tin về vấn đề này. Sau đó không thấy Hun Sen nhắc lại chuyện này. Ý kiến
cá nhân tôi là việc này không có thật mà Hun Sen cố tình bịa ra để làm vừa lòng
ta.
- Ngày 17/7/1990: P-5 họp vòng 5 cấp Thứ trưởng thoả thuận 2 nội dung chủ
yếu: tập kết và giải pháp các bên CPC; Liên hợp quốc tổ chức tổng tuyển cử,
kiểm soát 5 Bộ, còn SNC chỉ là tượng trưng.
- Ngày 18/7/1990: Tại Paris Ngoại trưởng Mỹ James Baker nói Mỹ sẽ rút lui
công nhận CPC Dân chủ, lên án Khmer Đỏ, đối thoại với VN qua phái đoàn ở New
York, viện trợ nhân đạo cho VN.
- Ngày 27/7/1990, BCT ta họp đánh giá về tuyên bố của Ngoại trưởng Mỹ
Baker, tán thành việc xúc tiến về đàm phán Việt-Mỹ, chủ trương về CPC: Ta thoả
thuận với Mỹ, TQ, với các nước khác về mặt quốc tế của vấn đề CPC và không dính
líu vào các vấn đề nội bộ CPC. BCT cử đ/c Nguyễn Cơ Thạch sang thông báo cho
CPC ý kiến của ta.
- Ngày 6/8/1990:
Đàm phán Việt-Mỹ lần đầu tại New York theo tuyên bố của J. Baker. Mỹ chủ yếu
thăm dò thái độ của ta về 2 văn kiện khung giải pháp CPC của Liên hợp quốc.
- Ngày 8/8/1990: Bộ Ngoại giao trình BCT đề án đấu tranh về vấn đề CPC
trước những diễn biến quan trọng trên quốc tế. Đề án nhận định: chúng ta đứng
trước một tình hình là Xô-Mỹ và 5 nước lớn quyết tâm đạt thoả thuận về một giải
pháp chính trị cho vấn đề CPC. CPC đang đứng trước tình thế tiến thoái luỡng
nan: không thể kéo dài nội chiến vì khó khăn kinh tế, chính trị trong nước và
khó khăn trên thế giới; đi vào giải pháp chính trị thì lo thất bại trong tổng
tuyển cử. Nên góp ý với bạn đồng ý phương án của P-5: SNC chỉ tượng trưng, cần
xác định rõ quyền hạn của Liên hợp quốc trên cơ sở tôn trọng chủ quyền CPC.
Trong khi chờ đợi ý kiến của BCT, đ/c
Nguyễn Cơ Thạch cử tôi (Huỳnh Anh Dũng) đem đề án sang CPC để đ/c Ngô Điền
trình bày với Hun Sen. Ngày 11/8/1990, tại nhà riêng Hun Sen, Hun Sen tiếp anh
Ngô Điền và tôi. Sau khi nghe, Hun Sen nói:
Như vậy là ta trở lại phương án Liên hợp
quốc như ta đã nhất trí từ trước. Ba đ/c TBT trao đổi ở Hà Nội thấy Liên hợp
quốc là nguy hiểm. Khi chuyển không dùng Liên hợp quốc làm chúng tôi rất khó
khăn, Liên Xô rất thắc mắc. Ba TBT nói giao Liên hợp quốc tổ chức bầu cử là
nguy hiểm sau khi có thất bại của Mặt trận Sandino ở Nicaragoa. Ba đ/c TBT trao
đổi như vậy nên ta phải chuyển. Trước đó các đ/c cùng chúng tôi đã nhất trí SNC
chỉ là tượng trưng, giao Liên hợp quốc tổ chức bầu cử. Trên tinh thần đó, ta
tính các phương án và các đ/c cử người (đ/c Đặng Nghiêm Hoành) gặp tôi ở Svay
Rieng trước khi tôi gặp
Costello ngày 7/1/1990… Khi ta chấp nhận
Liên hợp quốc tổ chức tổng tuyển cử, Liên Xô rất vui… Nếu trở lại công thức này
thì rất tốt, tập hợp được lực lượng. Tôi và đ/c Hor Nam Hong35 bàn nhau thấy
công thức này thì tốt nhưng 3 đ/c TBT quyết định tôi phải làm theo, tôi phải
làm công tác tư tưởng cho Hor Nam Hong, khó lắm… Tháng 4/1990, đ/c Thạch sang
đây nêu phương án SNC tổ chức tổng tuyển cử. Tôi có phát biểu ý kiến cá nhân
tôi chắc đ/c Điền và đ/c Dũng còn nhớ. Nếu ta lấy SNC tổ chức bầu cử thì ta
phải đối phó với không biết bao nhiêu người của bọn 3 phái, người của SNC và
ứng cử viên của nó, đồng thời ta còn phải đối phó với Liên hợp quốc mà thôi.
Liên hợp quốc lại là người nước
ngoài, đi đâu ta cũng biết và họ khó mua
chuộc được dân CPC, không như bọn 3 phái là người Khmer… Ta phải quyết định có
giải pháp chính trị về vấn đề CPC. Giải pháp chính trị hay không, không phụ
thuộc vào ý muốn của ta… Đối với CPC, việc cho Liên hợp quốc tổ chức tổng tuyển
cử đã được hợp pháp hoá, Quốc hội đã thông qua. Ý anh em chúng tôi là muốn cái
này (Liên hợp quốc)…
Việc có sử dụng vai trò Liên hợp quốc hay
SNC là một bộ phận quan trọng của quyết định chiến lược có đi vào giải pháp
chính trị hay không?… Nếu BCT VN đồng ý cái này thì BCT chúng tôi họp một giờ
là thông qua được.
Khi anh Heng Somrin đi nghỉ ở Hà Nội, đ/c
Nguyễn Văn Linh và đ/c Lê Đức Anh gặp anh Heng Somrin tỏ lo ngại về việc sử
dụng vai trò Liên hợp quốc. Anh Heng Somrin về nói cái này, tôi có nói lại là
giao cho Liên hợp quốc có mặt phức tạp nhưng giao cho SNC phức tạp hơn: nó có
hệ thống, người nhiều mà ta còn phải lo đối phó với cả Liên hợp quốc nữa. Cái
này làm tôi rất khó… Quyết định của 2 đ/c TBT làm tôi rất khó. Không nên để có
ý kiến khác nhau giữa TBT và Thủ tướng, tôi phải làm ý kiến nhất trí… Làm SNC
rất phức tạp, CPC không đủ người và khả năng để tham gia các Uỷ ban đế đối phó
với bọn kia. Khi bàn không để Liên Hợp quốc tổ chức tổng tuyển cử, đ/c TBT Lào
Kaysone Phomvihan băn khoăn điều này. Ta nhận rồi ta lại thôi. Đ/c Kaysone nói
ta trèo cao rồi, nếu tuột xuống dễ ngã đau.
…Về Giải pháp Đỏ, lúc đầu ta tưởng rằng TQ
muốn như vậy. Tình hình thế giới chuyển biến phức tạp tưởng rằng TQ muốn Giải
pháp Đỏ. Bây giờ rõ ràng TQ không muốn Giải pháp Đỏ, ta không nên một mình làm
Giải pháp Đỏ. Đối với Khmer Đỏ như tôi vừa trình bày khi anh Thạch vừa sang
đây: sách lược của ta là không công nhận chúng có quyền véto [phủ quyết] nhưng ta không loại bỏ chúng hoàn toàn. Ta
tính giải pháp “Đỏ” để loại trừ “Xanh”. Nếu “Đỏ” không được thì ta phải đi với
“Xanh” diệt “Đỏ”. TQ không muốn đi với ta, sao ta lại chiếu cố TQ?
- 15 giờ 30′ ngày 8/8/1990, đ/c Phạm Văn Đồng góp ý với đ/c Trần Quang Cơ về đề án
của Bộ Ngoại giao: Tình hình hiện nay tạo cơ hội thuận lợi cho giải pháp vấn
đề CPC. Cần tận dụng cơ hội mới này trong khi ta còn sử dụng được. Phải dám
chơi với Liên hợp quốc, với HĐBA, với Mỹ và phương Tây… Đề án lý thuyết thì tốt
nhưng làm sao thực hiện được? Ta giúp vào đó cũng không có hiệu quả. Còn lãnh
đạo CPC coi như bất lực, rất xoàng… Đi vào tổng tuyển cử giành được 50% là lý
tưởng, có khi 30% còn khó… Cần tranh thủ nhân tố Mỹ trong tình hình mới… Trong
liên minh… chớ nên tính chuyện khống chế. Không nên đặt yêu cầu quá cao “giữ
vững thành quả cách mạng CPC”.
- Ngày 12/8/1990, BCT họp về đề án của Bộ Ngoại giao, sau khi thảo luận,
đ/c TBT Nguyễn Văn Linh kết luận:
+ Đối với Mỹ, ta tiếp tục đối thoại theo chủ trương của BCT
đã cho ý kiến.
+ Đối với TQ, trong cuộc gặp ngày mai (13/8, giữa anh Cơ và
Trương Đức Duy) ta nên nói là 2 nước XHCN Việt Nam và TQ nên hợp tác giải quyết
vấn đề CPC, để có một nước CPC hữu nghị với các nước láng giềng, trước hết là
VN, TQ, Lào. Ta không nói VN và TQ là 2
nước XHCN cần đoàn kết chống đế quốc và bảo vệ CNXH.
+ Đối với bạn CPC: những vấn đề tồn tại hiện nay là những
vấn đề thuộc nội bộ và chủ quyền của CPC phải do các đ/c CPC tự quyết định. VN
sẽ tôn trọng những quyết định của các đ/c CPC về những vấn đề này.
- Ngày 12 và 13/8/1990, Anh Thạch điện chỉ thị anh Ngô Điền: Sáng 12/8, BCT VN
vừa họp. Anh Thạch đã trình bày ý kiến Bộ Ngoại giao. Sau đó BCT kết luận nhất
trí từ nay các vấn đề nội bộ CPC trong giải pháp toàn diện do lãnh đạo CPC cân
nhắc lợi hại để quyết định làm như thê nào có lợi nhất. VN sẽ ủng hộ quyết định
của CPC. VN tôn trọng quyết định của CPC giao một số quyền lực cho Liên hợp
quốc trong thời kỳ quá dộ còn hơn là giao cho SNC như anh vừa trao đổi với Hun
Sen. Anh Điền nên coi cuộc trao đổi ngày 11/8 với Hun Sen là giữa những bạn
quen thân tình, không cần thông báo lại cho bất cứ ai.
Chiều 14/8, anh Điền gặp Hun Sen trình bày
hầu như toàn bộ nội dung điện của Anh Thạch. Hun Sen cho biết: chiều 11/8, Hun
Sen đã trao đổi với BCT CPC; tất cả nhất trí nên hạn chế SNC, giao một số quyền
cho Liên hợp quốc, Hun Sen sẽ viết thư trả lời thư Ngoại trưởng Liên Xô
Shevardnadze theo hướng chấp nhận văn kiện khung của Liên hợp quốc (Hun Sen gửi
ngày 15/8/1990).
- Ngày 27/8/1990, P-5 họp vòng 6 cấp Thứ trưởng tại New York, nhất trí
hoàn toàn văn kiện khung về giải pháp toàn bộ cho CPC gồm 5 vấn đề: sắp xếp về
chính quyền quá dộ; sắp xếp vũ trang; bầu cử dưới sự bảo trợ của Liên hợp quốc;
nhân quyền; bảo đảm quốc tế. Thông cáo nói 5 vấn đề này cùng với thoả thuận của
Hội nghị quốc tế Paris về hồi hương và tái thiết CPC sẽ tạo khung cho giải pháp
CPC.
- Ngày 29/8/1990, Đại sứ Trương Đức Duy gặp TBT Nguyễn Văn Linh và đ/c Đỗ
Mười chuyến lời mời của TBT Giang Trạch Dân, Thủ tướng Lý Bằng mời TBT Nguyễn
Văn Linh, Thủ tướng Đỗ Mười và đ/c Phạm Văn Đồng sang TQ gặp bí mật tại Thành
Đô 3/9/1990.
- Ngày 31/8/1990, đàm phán Việt-Mỹ vòng 2 tại New York. Mỹ đề nghị VN và
CPC chấp nhận giải pháp khung, CPC đi Jakarta để lập SNC, coi đây là điều kiện
để bình thường hóa quan hệ với VN và Mỹ nói chuyện với Phnom Penh.
- Ngày 30/8/1990, BCT bàn về đàm phán cấp cao Trung-Việt ở Thành Đô (thủ
phủ Tứ Xuyên, TQ). Anh Linh nêu vấn đề sẽ bàn hợp tác chống đế quốc bảo vệ CNXH
và hợp tác [giữa] Phnom Penh và Khmer Đỏ.
Anh Võ Chí Công: TQ sẽ ép ta về vấn đề CPC.
TQ vừa giữ Khmer Đỏ, vừa nắm Sihanouk, nắm cả 5 Bộ. TQ sẽ không nghe ta giữ
CNXH, TQ muốn tranh thủ phương Tây. Không nên nói gì về Liên Xô, phải giữ chiến
lược đoàn kết với Liên Xô.
Anh Lê Đức Anh: Phải nói về hoà hợp dân tộc
thực sự ở CPC. Nếu không có Pol Pot thì vẫn tiếp tục chiến tranh.
Anh Thạch nêu 3 khả năng về quan hệ với TQ,
dự kiến các vấn đề TQ nêu: Hội đồng tối cao theo công thức 6+2+2+2 để đòi 4
bên, tập kết lực lượng vũ trang, diệt chủng.
- Ngày 2-4/9/1990, TBT Nguyễn Văn Linh, Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Đỗ
Mười, Cố vấn Phạm Văn Đồng đã thăm Thành Đô, hội đàm với TBT Giang Trạch Dân,
Thủ tướng Lý Bằng về giải quyết vấn đề CPC và quan hệ 2 nước. Cùng đi có đ/c
Hồng Hà [Bí thư TƯ Đảng], Hoàng Bích Sơn [Trưởng Ban Đối ngoại TƯ Đảng], Đinh
Nho Liêm. Trong gặp gỡ Giang trạch Dân đọc hai câu thơ đời nhà Đường: “Độ tận
kiếp ba huynh đệ tại, Trường phùng nhất tiếu mẫn ân cừu” ý nói: sau
phong ba, bão táp, tình anh em vẫn còn; gặp nhau mở một nụ cười thì xoá hết oán
hờn. Hai bên đã ký biên bản nội bộ gồm 8 điểm, nhất trí giải quyết vấn đề
CPC bằng giải pháp chính trị toàn diện, công bằng, hợp lý, đồng ý lập SNC gồm
13 thành viên do Sihanouk đứng đầu theo công thức 6+2+2+2+l và song song từng
bước cải thiện quan hệ 2 Đảng, 2 Nhà nước tiến tới bình thường hóa quan hệ.
Điểm 4 biên bản viết: “Hai bên tán thành 5 văn kiện được 5 nước thường trực
HĐBA/LHQ thoả thuận về vấn đề CPC và cho rằng cần lấy các văn kiện đó để làm
khuôn khổ cho việc giải quyết chính trị toàn diện vấn đề CPC. Hai bên sẽ thúc
đẩy các bên CPC cũng tiếp nhận văn kiện đó và tích cực tham gia tiến trình giải
quyết chính trị toàn diện“.
Ngay sau khi về đến Hà Nội, sáng ngày
5/9/1990, các đ/c TBT Nguyễn Văn Linh, Đỗ Mười, Lê Đức Anh, Nguyễn Cơ Thạch bí
mật sang Phnom Penh thông báo về gặp cấp cao Thành Đô. Sau khi nghe thông báo,
trước khi BCT bạn họp riêng trao đổi, Heng Somrin đề nghị VN đánh giá khả năng
về Giải pháp Đỏ để BCT CPC dễ trao đổi. Sáng 6/9/1990, TBT Heng Somrin trả lời
không chấp nhận công thức 6+2+2+2+1 và phát biểu như sau:
+ Sau thoả thuận 3 TBT tháng 5/1990, VN đã
cố gắng và có được cuộc gặp cấp cao với TQ.
+ Qua thăm dò của VN thấy rõ TQ trước đây
cũng như hiện nay TQ luôn dùng vấn đề CPC đe gây sức ép trong quan hệ VN-TQ.
+ …Chúng tôi đánh giá TQ xuất phát từ lợi
ích của họ. Lợi ích đó là 4 hiện đại. Vì vậy TQ giữ CNXH ở TQ nhưng TQ cố gắng mở
cửa với phương Tây. Ý đồ TQ không muốn 2 phái cộng sản ở CPC hợp tác với nhau
gây phức tạp cho quan hệ của họ với Sihanouk và gây phức tạp quan hệ của họ với
phương Tây. Vì vậy chúng tôi thấy rằng khó có thể thực hiện Giải pháp Đỏ vì
Giải pháp Đỏ trái với lợi ích của TQ.
Về văn kiện khung P-5, Heng Somrin nói: “Chúng
tôi coi văn kiện này là cơ sở của giải pháp trong khuôn khổ giải pháp của chúng
ta. Vì vậy, chúng tôi chấp nhận về nguyên tắc.“
(Còn tiếp một kỳ)
–
29 Sar Kheng Phó Thủ tướng và Bộ trưởng Nội vụ
Campuchia từ năm 1998.
30 Hồi ký “CPC con đường 10 năm’ và luận án tiến sĩ của
Hun Sen. TG
31 Báo cáo của C116. TG
32徐敦信/Xu Dunxin
(1934.12.10-) Vice Minister, Ministry of Foreign Affairs, People’s Republic of
China (1991.4-1993.4)
33 Đạo diễn và diễn viên điện ảnh Pháp.
34 Chủ tịch Ủy ban ngoại giao và Hợp tác quốc tế về thông
tin và truyền thông Quốc hội Campuchia.
35 Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Ngoại giao và Hợp tác
quốc tế CPC.
No comments:
Post a Comment