“Những thiên đường mù” của Dương Thu Hương
Lịch sử Việt Nam qua câu chuyện
của một gia đình.
Trịnh Hữu Long
May 2, 2023 . 8:39 PM
https://www.luatkhoa.com/2023/05/nhung-thien-duong-mu-cua-duong-thu-huong/?ref=luat-khoa-newsletter
https://www.luatkhoa.com/content/images/size/w1304/2023/05/Wire-2023-05-02-at-6-16-PM.png
Đồ họa: Luật
Khoa.
Thập niên 1980 ở nước ta không chỉ có
“giá-lương-tiền”, cuộc khủng hoảng thuyền nhân và công cuộc Đổi Mới. Đó còn là
thời kỳ tự do hóa một cách dè dặt trong văn nghệ, hay giai đoạn cuối thập niên
này còn được gọi là thời kỳ “cởi trói”, với dấu ấn của Tổng Bí thư Nguyễn Văn
Linh và tướng Trần Độ - Trưởng ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương. [1]
Tuy dè dặt và sau cùng đóng sầm cánh cửa lại,
thập niên 1980 vẫn để lại một thế hệ văn nghệ sĩ lừng danh và có ảnh hưởng lớn
tới tận bây giờ như Phạm Thị Hoài, Nguyễn Huy Thiệp, Bảo Ninh, Lê Lựu, Lưu
Quang Vũ, Trần Văn Thủy.
Nhà văn Dương Thu Hương cũng là một trong những
cái tên nổi bật trong thế hệ đó.
Và kể từ sau thập niên 1980, bà chưa bao giờ vắng
bóng trên văn đàn, với hàng loạt các tác phẩm được xuất bản trong nước lẫn ở nước
ngoài.
Tên bà lại một lần nữa trở thành tâm điểm của
dư luận khi bà được trao giải thưởng văn chương danh giá Cino-Del-Duca vào
tháng Tư năm 2023 tại Paris.
Mạng xã hội và báo chí hải ngoại xôn xao,
nhưng báo chí chính thống tịnh không có một dòng về bà, trái ngược hẳn với
không khí tưng bừng thường thấy mỗi khi có một người Việt hay “gốc Việt” được
thế giới vinh danh. [2]
Tôi biết đến Dương Thu Hương từ độ năm
2006-2007 gì đó, khi bà mới bắt đầu phải sống lưu vong tại Pháp. Cuốn tiểu thuyết
“Đỉnh cao chói lọi” của bà là một trong những tác phẩm mở mắt cho tôi về chính
trị mà tôi đọc vào khoảng năm 2009-2010. Dù bị cấm trong nước, người ta vẫn nói
về bà và những cuốn sách của bà với lòng tôn trọng. Tôi nhớ sau khi đọc ít lâu
thì tôi đi dự một buổi bảo vệ luận án tiến sĩ luật, và một trong những người phản
biện đã nhắc đến bà và “Đỉnh cao chói lọi” ngay giữa hội trường đỏ lòe cờ xí
cùng những khẩu hiệu “muôn năm”, “sống mãi”.
Nhưng bài điểm sách này không nói đến “Đỉnh
cao chói lọi”, vốn là một tác phẩm ra đời năm 2009 khi bà đã ra nước ngoài. Tôi
muốn nói đến tiểu thuyết “Những thiên đường mù” của bà, ra mắt độc giả trong nước
vào năm 1988, giữa không khí nổi sôi của thời kỳ “cởi trói”.
Cuốn tiểu thuyết này nói về bi kịch của một
gia đình miền Bắc đã bị những biến động chính trị long trời lở đất trong thế kỷ
XX giằng xé, dằn vặt theo những cách nghiệt ngã nhất.
Những bi kịch chính trị và đạo đức của xã hội
Việt Nam được tái hiện thông qua câu chuyện gia đình nhân vật Hằng, Quế - mẹ Hằng,
Tâm - cô Hằng, Chính - cậu Hằng, và Tốn - bố Hằng, với hai tuyến thời gian và
không gian đan cài vào nhau: quá khứ và hiện tại, Việt Nam và Liên Xô.
Ta sẽ thấy công cuộc Cải cách Ruộng đất những
năm 1950, cuộc cách mạng vô sản tiếp nối, và cuộc khủng hoảng kinh tế những năm
1980 đã xé nát một gia đình rồi đưa họ trở lại với nhau ra sao.
Trong “Những thiên đường
mù”, Dương Thu Hương khắc họa cuộc xâm lấn tàn bạo của những “tư tưởng cách mạng”
vào đời thường ở miền Bắc. Chúng va đập với nhau một cách gượng gạo, với phần
thắng thuộc về những “dòng thác cách mạng”, những “lập trường giai cấp”, hay những
thiên đường xã hội chủ nghĩa không ai biết hình hài ra sao và đi bao giờ mới tới.
Nhân vật cán bộ tuyên huấn Chính - cậu của Hằng
- đại diện cho thứ tư tưởng xâm thực tàn bạo bất chấp đạo lý bình thường đó, và
dĩ nhiên, bằng bạo lực. Bạo lực ở đây còn được tác giả mô tả tỉ mỉ, cắt gọn từng
đường nét thông qua ba nhân vật thuộc “thành phần cách mạng”: phó chủ tịch Đường
và hai “bần cố nông” Bích, Nần. Cách Dương Thu Hương đặc tả những nhân vật này
cho người đọc cảm giác xồng xộc lên mũi về cái mùi ma quỷ trỗi dậy làm người -
khi thiên đường vẫn chỉ còn là ảo ảnh.
Thứ bạo lực cách mạng đó đã đẩy bố và bà nội Hằng
vào chỗ chết, và đẩy Hằng vào thế kẹt giữa cuộc giằng xé không hồi kết giữa mẹ
Hằng và cô Tâm - chị gái của bố Hằng. Hai người đàn bà mạnh mẽ, một tay chống
chọi lại cả một thời đại để sinh tồn, cùng có nỗi ám ảnh và tình yêu thương
dành cho những người em trai của mình. Họ đẩy Hằng vào những chuyến thăm viếng
từ năm này qua năm khác, mỗi lần là một cung bậc cảm xúc khác nhau, cho đến khi
cô chính thức nắm lấy vận mệnh của mình và xác lập một thái độ với những ràng
buộc của quá khứ.
Thật thú vị làm sao khi đọc cách Dương Thu
Hương mô tả sự thay đổi trên những đường nét khuôn mặt của Chính và Thành - vợ
của Chính - qua mỗi lần Hằng tới thăm. Cảm giác như có thể ép được cả lịch sử mấy
chục năm vào những đường nét ấy.
Đọc “Những thiên đường mù”, tôi thực sự được tắm
trong không gian văn hóa miền Bắc thời kỳ bao cấp lẫn thời kỳ “cởi trói” những
năm 1980, vốn không xa lạ gì cho lắm với thế hệ 8x chúng tôi khi dư âm của
chúng vẫn còn đậm nét lắm vào thập niên 1990. Có những câu cửa miệng hay lối
nói khi thì khách sáo, khi thì sâu cay đậm đặc chất Bắc tôi tưởng tôi đã quên mất,
nay trở về sống động trong tôi khi lần giở từng trang sách này.
====================
Người Pháp chuẩn bị những gì cho cuộc chiến bước ngoặt ở Nam Kỳ?
Cuộc hành quân gấp rút thay đổi cục diện lịch sử.
Góc tiếp cận mới về Chiến tranh Việt Nam qua nét vẽ của họa sĩ
Nhật
Cách chiến tranh vận hành cũng là một phần của lịch sử.
Bài viết nằm trong mục Đọc sách cùng Đoan Trang,
đăng vào tối thứ Ba hàng tuần. Bài cộng tác xin gửi cho chúng tôi tại đây.
Ban biên tập Luật Khoa tạp chí, bao gồm Đoan Trang,
rất mong chờ bài viết của bạn.
Chú thích
1. Bên thắng cuộc - Huy Đức - Quyển II: Quyền
bính» Chương 12: Cởi trói | Thư viện Vinadia. (2013, May 19). Thư Viện
Vinadia. https://www.vinadia.org/ben-thang-cuoc-huy-duc-quyen-ii-quyen-binh/chuong-12-coi-troi/
2. BBC. (2023, April 23). Nhà văn Dương Thu
Hương được trao giải “Cino del Duca 2023” - BBC News Tiếng Việt. BBC News
Tiếng Việt; BBC News Tiếng Việt. https://www.bbc.com/vietnamese/articles/c3gpvljy85po
No comments:
Post a Comment