Monday, October 24, 2016
Ngày
10/10, đông đảo facebooker sôi sục với sự kiện blogger Mẹ Nấm (Nguyễn Ngọc Như
Quỳnh) bị bắt. Suốt mấy ngày, facebook tràn ngập ảnh Mẹ Nấm và những lời bình
luận, chia sẻ về vụ việc.
Đêm
14/10, thủy điện Hố Hô (Hà Tĩnh) xả lũ bất ngờ, kết hợp với mưa lớn từ trước
đó, gây thiệt hại lớn về người và tài sản cho hàng chục nghìn người dân không kịp
trở tay. Cộng đồng mạng lại sôi lên phẫn nộ với những nhà máy thủy điện xả lũ
giết dân.
Tiếp
sau đó, ồn ào một chút với việc sáng 18/10, giáo dân ở Phú Yên cùng linh mục Đặng
Hữu Nam đến Tòa án huyện Kỳ Anh nộp đơn khởi kiện tập đoàn Formosa và bị taxi
Mai Linh từ chối chuyên chở. Cùng lúc ấy là chuyện MC Phan Anh quyên góp được
10 tỷ đồng cứu trợ đồng bào lũ lụt chỉ sau chưa đầy 24 giờ kêu gọi (từ 17 đến
sáng 18/10).
Ngay
sau đó, cộng đồng mạng chuyển qua chiến dịch tẩy chay hai doanh nghiệp, taxi
Mai Linh và tập đoàn nước chấm Masan. Đồng thời, phẫn nộ về vụ hai hành khách
côn đồ Trần Dương Tùng và Đào Vịnh Thuấn hành hung một nữ nhân viên hàng không
trên sân bay Nội Bài.
Ngắn
hạn là "dân tộc tính"?
Có
thể thấy, chỉ trong một thời gian rất ngắn (không đầy 10 ngày), cộng đồng mạng
xã hội ở Việt Nam đã có quá nhiều việc để bày tỏ thái độ, quan điểm, và các nhà
hoạt động dân chủ-nhân quyền thì có quá nhiều việc để làm.
Cùng
lúc đó, như thường lệ, sẽ có một số lớn dư luận viên và những người suy nghĩ bằng
tư duy tư luận viên lên tiếng răn dạy, chỉ trích và mắng nhiếc cộng đồng mạng
là “bầy đàn”, “cảm tính”, “ngắn hạn”, “chạy theo sự kiện”, “nông cạn”, “hời hợt”,
v.v. Để rồi đi tới kết luận chung rằng cộng đồng này, nói rộng ra là toàn dân
Việt Nam, là một tập hợp những cá nhân kém cỏi và (sẽ) chẳng làm được tích sự
gì.
Nhận
định như vậy hẳn nhiên là sai. Nếu nhìn từ giác độ truyền thông thì phải thấy
rõ hai điều: (1) Ngắn hạn, chạy theo sự kiện, bị thu hút bởi
các thông tin mới lạ, hiếm có, giật gân luôn là một đặc tính của công chúng; (2) Dân
ở đâu mà chẳng thế.
Bởi
vì đó là tin tức
Ở
bất kỳ đâu và vào bất kỳ lúc nào, công chúng cũng sẽ quan tâm đến một sự kiện nếu
nó mới, lạ, hiếm gặp; nếu nó liên quan đến nhân vật nổi tiếng; nếu nó chứa đựng
bạo lực, xung đột, mâu thuẫn, hay chuyện thương tâm; và nếu nó có quy mô lớn (số
người tham gia đông đảo) hoặc có ảnh hưởng đến nhiều người…
Đối
chiếu với những sự kiện xảy ra dồn dập trong 10 ngày qua, chúng ta sẽ hiểu ngay
vì sao cộng đồng mạng lại sôi sục như thế.
Hình Blogger Mẹ Nấm
-
Bắt một nhà hoạt động nhân quyền nổi tiếng có phải là sự kiện đáng quan tâm
không? Có, vì nó liên quan đến người nổi tiếng.
-
Bắt một người phụ nữ chỉ vì cô ấy viết những khẩu hiệu đòi khởi tố kẻ tàn phá
môi trường, có phải là sự kiện đáng quan tâm không? Có, vì nó… lạ, hay nói đúng
hơn, nó vô lý tới kỳ lạ. Lẽ ra cô ấy phải được khen ngợi, ít nhất cũng được bảo
vệ, chứ không thể nào bị bắt.
-
Thủy điện xả lũ bất ngờ, hại dân, có phải là sự kiện đáng quan tâm không? Có,
vì nó thương tâm, nó có quy mô lớn, ảnh hưởng đến nhiều người (dân chết, hàng
chục nghìn ngôi nhà bị chìm trong nước). Và đặc biệt, vì nó… lạ, hiếm: Có nước
nào trên thế giới mà cứ vài năm thủy điện lại xả lũ bất thình lình trong đêm, để
dân trở tay không kịp mà chết không?
-
Sự kiện hơn 1000 giáo dân đi 200 km từ Phú Yên đến Kỳ Anh nộp đơn kiện Formosa
có đáng quan tâm không? Có, vì nó có quy mô lớn, nó liên quan đến một thảm họa
môi trường làm ảnh hưởng tới 4 triệu người dân ở miền Trung và cả nước, và nó…
lạ, hiếm: Ở Việt Nam, cứ biểu tình, khiếu kiện tập trung tới cả ngàn người, là
hiếm rồi. Rồi một hãng taxi từ chối khách vì sức ép của công an lại còn là chuyện
lạ nữa.
-
MC Phan Anh kêu gọi được 10 tỷ đồng chỉ trong gần 24 giờ, có phải là sự kiện
đáng quan tâm không? Có, vì nó liên quan đến người nổi tiếng, và vì nó cũng rất
lạ, hiếm ở Việt Nam: Chưa bao giờ hệ thống ban bệ, đoàn thể ở Việt Nam vận động
được một số tiền lớn như thế trong thời gian ngắn như thế, kể cả khi đã ra sức
bòn rút.
-
Tẩy chay hai tập đoàn Mai Linh và Masan có phải sự kiện đáng quan tâm không?
Có, vì nó chứa đựng mâu thuẫn, xung đột, và vì nó cũng lạ, hiếm gặp.
Hình côn đồ hành hung
nữ nhân viên sân bay Nội Bài
-
Và cuối cùng, sự kiện hai hành khách côn đồ Trần Dương Tùng và Đào Vịnh Thuấn
hành hung nữ nhân viên sân bay Nguyễn Lê Quỳnh Anh có đáng quan tâm không? Có,
vì nó chứa đựng mâu thuẫn, bạo lực, và nó quá lạ, hiếm: Hai gã đàn ông ngang
nhiên bóp cổ, đấm một phụ nữ ngay tại sân bay, nơi công cộng.
Vì
những lẽ ấy, dễ thấy rằng việc công chúng sôi sục phẫn nộ, ngạc nhiên, vui mừng
hay kinh hoàng, tóm lại là quan tâm đến một sự kiện nào đó, là điều hoàn toàn
bình thường, có thể hiểu được và chấp nhận được. Các blogger, facebooker Việt
Nam không đáng bị răn dạy, nhiếc móc chỉ vì họ đã “tư duy ngắn hạn, chạy theo
thời sự”. Tâm lý con người trên cả thế giới đều như vậy, không chỉ dân Việt.
Cũng
phải thấy rằng sự tồn tại một không gian mạng để mọi người còn có nơi phát biểu
quan điểm, chia sẻ cảm xúc, và họ còn lên tiếng được, là điều đáng mừng. Nếu
không có mạng xã hội, tất cả đều im lặng, hoặc nếu tất cả cùng thống nhất một
tư duy, một ý chí… mới bệnh hoạn và đáng sợ.
Cẩn
thận với các kỹ thuật tuyên truyền của tuyên giáo
Tuy
thế, cũng cần lưu ý đến việc những nhà tuyên giáo ở xứ độc tài có thể lợi dụng
đặc điểm tâm lý chung của công chúng để dẫn dắt, định hướng họ.
Định
hướng dư luận (tiếng Anh: spin) là việc trình bày thông tin nhằm tạo ra một phản
ứng mà mình mong muốn ở đối tượng mục tiêu. Dĩ nhiên nó không phải là sáng tạo
của ngành tuyên giáo nước CHXHCN Việt Nam. Tuy vậy, Đảng Cộng sản Việt Nam đã
và vẫn đang vận dụng một cách xuất sắc các kỹ thuật nhào nặn, định hướng dư luận.
Dưới
đây là một vài kỹ thuật căn bản, xin nêu ra để các blogger chính trị ở Việt Nam
nhận biết và tỉnh táo, không để bị mắc bẫy tuyên truyền:
-
Kiểm duyệt kỹ thông tin và lập luận trước khi công bố ra báo giới: Về khoản này
(kỹ năng trả lời phỏng vấn, công khai thông tin trước báo giới), các quan chức
của Đảng Cộng sản nhìn chung khá yếu kém (do đã quá nửa thế kỷ không bị sức ép
phải cạnh tranh với chính trị gia nào của các đảng khác). Vậy nên khi xuất hiện
trước báo chí, họ rất dễ nói hớ, lỡ lời để tạo ra nhiều phát ngôn trí tuệ đỉnh
cao khó vượt. Do đó, tuyên giáo đã cẩn thận sửa chữa tình hình này bằng việc
tung ra Quy chế Phát ngôn và Cung cấp Thông tin cho Báo chí (2013), nhằm giảm
thiểu rủi ro “vạ miệng” của cơ quan nhà nước, nhất là của các lãnh đạo Đảng và
Nhà nước.
-
Kiểm soát các nguồn cung cấp thông tin (source) để đảm bảo là chỉ “quan điểm
chính thức” mới được công bố và được công nhận: Ví dụ rõ nhất của việc này là
các nhà báo ở Việt Nam nói chung đều được tập để nghĩ rằng chỉ có phát ngôn của
quan chức mới là nguồn chính thống, đáng tin cậy nhất, chuẩn mực nhất, còn ý kiến
ngay cả của chuyên gia thì cũng chỉ có tính chất tham khảo, quan điểm của “lũ
phản động” chống Đảng thì không bao giờ có thể trích dẫn được (trừ phi để đấu
tranh, vạch mặt “chúng”).
-
Bí mật tung tin từ nguồn ẩn danh, rò rỉ thông tin: Những NguyenTanDung.org,
TranDaiQuang.org, Chân Dung Quyền Lực, Đại Hội Đảng 12, Quan Làm Báo... vẫn sờ
sờ ra đó.
-
Chỉ cung cấp thông tin cho các cơ quan truyền thông thân tín và ủng hộ mình:
Các cơ quan ngôn luận của Đảng, các đảng ủy, và công an, luôn được ưu tiên cao
nhất trong tác nghiệp, hơn hẳn so với các cơ quan báo chí khác và đặc biệt là
hưởng lợi thế tuyệt đối so với báo chí lề dân. Ví dụ một số báo sướng nhất Việt
Nam: VTV, VOV, Thông tấn xã Việt Nam, Nhân Dân, Quân đội Nhân dân, Công an Nhân
dân...
-
Cung cấp thông tin thật trễ, sát nút, để khiến báo chí không còn đủ thời gian
kiểm chứng, phe đối lập, bọn phản động v.v. không còn kịp phân tích, phản biện.
Nếu sau đó “chúng” vẫn cố viết, thì chất lượng bài thường sẽ yếu vì thiếu thông
tin; khi ấy đội ngũ dư luận viên sẽ vào cuộc đấu tranh, đả kích những tay viết
phản biện kia là dốt nát, chém như thánh, lý luận linh tinh, nhảm nhí v.v. Đồng
thời, không quên hạ thấp cộng đồng mạng, nhấn mạnh rằng cộng đồng ấy là một tập
hợp ngu dốt, rác rưởi.
-
Tung tin khác (ví dụ tin xấu, tin thật giận gân, sốc-sếch-sến...) vào lúc các sự
kiện quan trọng đang chiếm sóng trên truyền thông. Không ngại cả việc trình ra
và/hoặc ký thông qua những dự thảo luật, nghị định, thông tư… thật nhảm nhí, những
chính sách thật ngu ngốc, để thu hút sự chú ý của công luận.
-
v.v.
Hai trong số những bức
ảnh nổi tiếng của đợt lũ lụt ở
miền Trung tháng 10/2016.
Đối phó với các thủ đoạn tuyên truyền
Tuy
nhiên, kỹ thuật tuyên truyền dù tinh vi đến đâu cũng phải có giới hạn. Hiệu quả
của tuyên truyền phụ thuộc vào:
1. Trình độ dân trí, tư
duy phản biện: Người dân càng có đầu óc phản biện và duy lý thì càng khó bị
thuyết phục, dẫn dụ.
2. Chủ đề tuyên truyền:
Vấn đề người dân càng ít quan tâm, ít biết đến, thì càng dễ tuyên truyền và ngược
lại.
3. Thông thường,
người ít đọc sách dễ bị tuyên truyền hơn người đọc nhiều sách.
4. Thông thường,
người không có quan điểm, chính kiến hoặc chính kiến không mạnh sẽ dễ bị tuyên
truyền hơn người đã có sẵn quan điểm, chính kiến.
5. Cá nhân/ tổ chức nào
càng nắm được nhiều kênh truyền thông thì càng dễ tuyên truyền hơn. Đó là lý do
vì sao Đảng Cộng sản sống chết cũng phải kiểm soát cho được gần 900 tờ báo in
và 67 đài PT-TH trên cả nước...
Lời
kết
Hiểu
như vậy, các facebooker, blogger Việt có thể tự trang bị kiến thức cho mình để
không trở thành đối tượng bị tuyên giáo “dắt mũi”, và nhất là để có thể tự tin ở
mình, với một điều chắc chắn: Chẳng có gì là “tư duy ngắn hạn”, “hời hợt”,
“nông cạn” khi chúng ta “chạy theo thời sự” và cùng nhau lên tiếng, hành động.
Chỉ có thái độ bàng quan, im lặng hoàn toàn, không biết, không quan tâm, không
làm gì, mới cần phải được xem lại.
Posted
by Đoan Trang at 11:11 PM
No comments:
Post a Comment