Minxin Pei
(Bùi Mẫn Hân)
Phạm
Nguyên Trường
dịch
17-12-2012
Một
câu hỏi cần phải hỏi về Đảng cộng sản Trung Quốc, một đảng vừa thực hiện xong
việc luân chuyền ban lãnh đạo, là bài tập được dàn dựng một cách công phu này
có giống như việc sắp xếp lại bàn ghế trong boong tàu Titanic hay không. Lễ
nhậm chức của ban lãnh đạo mới có thể chẳng có mấy ý nghĩa vì ngày tàn của Đảng
cộng sản Trung Quốc vừa có thể dự đoán được, vừa có nhiều khả năng là sẽ xảy
ra.
Nhiều
nhà quan sát có thể cho rằng lời khẳng định đó là sai. Họ bảo rằng Đảng cộng
sản Trung Quốc đã chứng tỏ được sức sống của nó sau sự kiện Thiên An Môn vào
năm 1989 và sự sụp đổ của chế độ cộng sản ở Liên Xô vào năm 1991. Vậy thì tại
sao hiện nay lại phải xem xét những dự báo về sự sụp đổ của Đảng cộng sản Trung
Quốc một cách nghiêm túc?
SV biểu tình ở Thiên
An Môn 6/1989
SV bị giết ngày
4/6/1989 tại Thiên An Môn
Quân đội chiếm giữ
quảng trường Thiên An Môn sau ngày 4/6/1989
Trong
khi tương lai của Trung Quốc là điều không thể dự đoán được, nhưng có thể đánh
giá được sự bền vững của chế độ hậu-toàn trị của nó với độ tin cậy nào đó.
Trung Quốc có thể là một đất nước độc đáo về nhiều mặt, nhưng chế độ độc đảng
khó mà là một ngoại lệ. Thực ra, chế độ chính trị của nước này cũng đang bị
những lực tự hủy tấn công, đấy cũng là những lực lượng đã đưa các chế độ độc
tài sang thế giới bên kia.
Trong
số những khiếm khuyết của chế độ độc tài thì sự thoái hóa ở trên đỉnh kim tự
tháp quyền lực, được thể hiện bởi những nhà lãnh đạo yếu kém chưa từng thấy, là
hiện tượng ngày càng thể hiện rõ và không thể nào cứu chữa được. Bản chất đóng
và không chấp nhận những nhân tố mới, theo mô hình kế vị, tức là tưởng thưởng
cho lòng trung thành về mặt chính trị chứ không phải khả năng – cản trở, không
cho nhiều người có tài leo lên những chức vụ cao trong chính phủ. Trên thực tế,
những nhà cầm quyền độc tài thường ủng hộ những người kế nhiệm ít tài năng vì
dễ lèo lái và kiểm soát khi họ bước trên đường tiến đến quyền lực.
Sự
thoái hóa càng gia tăng khi chế độ độc tài bước vào giai đoạn già cỗi và quan
liêu hơn. Khi các cá nhân leo lên những nấc thang cao hơn trong bộ máy quyền
lực thì ô dù và tìm kiếm người bảo trợ là những tác nhân quan trọng nhất trong
việc quyết định cơ hội thăng tiến của họ. Hậu quả là chế độ đó càng ngày càng
trở nên xơ cứng khi họ lựa chọn các nhà lãnh đạo với những bản sơ yếu lý lịch
sáng chói nhưng lại chẳng có mấy thành tích thực sự.
Căng
thẳng chết người nhất của sự thoái hóa lãnh đạo là hiện tượng ăn thịt lẫn nhau
đang ngày càng gia tăng trong giới tinh hoa chính trị. Triệu chứng dễ nhìn thấy
nhất là nạn tham nhũng, nhưng nguyên nhân lại là bản chất của chế độ độc tài.
Thường thì, những người cách mạng thuộc thế hệ đầu tiên là những người có sự
gắn bó mạnh mẽ về tư tưởng và tình cảm với một số lý tưởng nào đó, mặc dù đấy
có thể là những lý tưởng sai lầm. Nhưng giới tinh hoa hậu cách mạng lại là
những kẻ cơ hội, chẳng còn tin gì lý tưởng nữa. Và giống như những nhà đầu tư,
họ tìm kiếm lợi nhuận, càng cao càng tốt.
Khi
các thế hệ lãnh đạo trước dùng quyền lực kiếm tiền bất hợp pháp thì những kẻ kế
nhiệm lại được thúc đẩy bằng động cơ vừa muốn cướp bóc thậm chí còn nhiều hơn,
lại vừa sợ là đến lượt mình sẽ chẳng còn gì. Đấy là cơ chế thúc đẩy nạn tham
nhũng ở Trung Quốc hiện nay. Trên thực tế, có thể dễ dàng nhìn thấy hậu quả của
sự thoái hóa lãnh đạo: kinh tế trì trệ và tốc độ phát triển thấp, căng thẳng xã
hội gia tăng và mất niềm tin vào chính phủ.
Vấn
đề là vì sao cả logic về sự tự hủy của chế độ độc tài lẫn những bằng chứng về
hiệu năng kém của chế độ ở Trung Quốc vẫn không thuyết phục được phần lớn những
nhà quan sát am tường rằng sự cáo chung của Đảng cộng sản Trung Quốc là một khả
năng không thể nghi ngờ.
Rõ
ràng đấy là do cách tư duy thông thường. Các chế độ cầm quyền lâu đời – thí dụ
như chế độ Đảng cộng sản Liên Xô, của Shuharto ở Indonesia, của Hosni Mubarak ở
Ai Cập – thường được cho là vững như bàn thạch, thậm chí ngay trước khi chúng
sụp đổ người ta vẫn nghĩ như thế. Nhưng những người tin rằng Đảng cộng sản
Trung Quốc có thể thách thức được cả cơ chế thoái hóa từ bên trong lẫn ghi nhận
của lịch sử về những chế độ độc đảng đã sụp đổ có thể đọc Leon Trotsky, người
đã từng biết một cái gì đó về những cuộc cách mạng. Trước khi sụp đổ, tất cả
các chế độ độc tài đều được coi là bất khả chiến bại, Trotsky nhắc chúng ta như
thế, nhưng sự cáo chung của chúng lại được coi là không thể tránh được ngay khi
chúng bị lật đổ.
Lý
do thứ hai là sợ tư duy về điều chưa biết. Chính quyền của Đảng cộng sản có thể
không thể tồn tại mãi, nhưng thay vào đó – sự sụp đổ của nhà nước và sự hỗn
loạn xã hội – có thể còn xấu hơn rất nhiều so với hiện trạng. Nhưng ghi nhận về
những cuộc chuyển hóa dân chủ từ năm 1974 tới nay cho thấy rằng sự thay đổi chế
độ ở Trung Quốc có thể không phải là một tai họa. Tác nhân quyết định là liệu
nó có được giới tinh hoa cầm quyền khởi động và lãnh đạo, như đã từng xảy ra ở
Đài Loan, Mexico, Brazil và Tây Ban Nha, hay không. Những cuộc chuyển hóa có
lãnh đạo tạo ra những nền dân chủ ổn định hơn. Nếu một quá trình như thế diễn
ra ở Trung Quốc thì Đảng cộng sản Trung Quốc có thể tự chuyển hóa thành đảng
chính trị lớn, cạnh tranh với những đảng phái khác để giành quyền lực, như
những đảng độc tài trước đây đã từng làm ở Đài Loan và Mexico.
Nhưng
ngay cả khi sự chuyển hóa chế độ có xảy ra một cách hỗn loạn thì những chấn
thương và lộn xộn diễn ra trong ngắn hạn cũng có thể tạo ra một hệ thống tốt
đẹp hơn là chế độ độc tài, tham nhũng, hà khắc và trì trệ. Chế độ dân chủ mới
của Indonesia có thể là chưa hoàn hảo, nhưng là chế độ thịnh vượng mặc dù ban
đầu đã có viễn cảnh tồi tệ. Tương tự như thế, nước Nga của Putin, một chế độ
độc tài lai ghép rất không hoàn hảo, nhưng vẫn là chỗ sống tốt hơn nhiều lần
Liên Xô trước đây.
Nếu
có một bài học cần phải học từ lịch sử của những cuộc chuyển hóa dân chủ trong
suốt 38 năm qua thì đấy là: khi giới tinh hoa và xã hội vất bỏ chế độ độc tài,
họ sẽ làm hết sức mình để cho hệ thống mới hoạt động. Nếu cuộc chuyển hóa như
thế xảy ra ở Trung Quốc thì cũng không có lý do gì để nghĩ rằng quá trình và
kết quả sẽ khác hoàn toàn.
Bùi
Mẫn Hân 裴敏欣là
Giáo sư về quản trị tại Claremont MacKenna College và thành viên không thường
trú của của Quỹ Marshall Đức ở Hoa Kỳ.
Nguồn
bản gốc: http://www.project-syndicate.org/commentary/the-inevitable-degeneration-of-chinese-autocracy-by-minxin-pei
Dịch
giả gửi trực tiếp cho BVN
No comments:
Post a Comment