Chủ tịch Hồ Chí Minh là tác giả câu “Đừng hỏi Tổ quốc
đã làm gì …”?
Các bạn chắc có nghe đến câu “Đừng hỏi Tổ quốc đã
làm gì cho ta mà hãy hỏi ta đã làm gì cho Tổ quốc” (1) mà ai cũng nghĩ là của Tổng thống John
F Kennedy. (Thật ra, nhà báo dịch và hiểu sai câu này). Nhưng một bài báo trên
Người đưa tin cho rằng Chủ tịch Hồ Chí Minh là người nói câu đó trước cả
Kennedy (2). Tuy
nhiên, tôi e rằng nhà báo có vẻ hơi quá tự tin, vì Chủ tịch HCM không phải là
người đầu tiên nói câu đó.
Theo bài báo trên Người đưa tin thì trong buổi lễ
khai mạc Trường Đại học Nhân dân Việt Nam ngày 19/1/1955, Chủ tịch HCM đã nói đến
cái ý đó. Nguyên văn của ông là “Nhiệm vụ của thanh niên không phải là hỏi nước
nhà đã cho mình những gì. Mà phải tự hỏi mình đã làm gì cho nước nhà? Mình phải
làm thế nào cho ích lợi nước nhà nhiều hơn? Mình đã vì lợi ích nước nhà mà hy
sinh phấn đấu chừng nào?" (Báo Nhân dân, 21/1/1955)
Còn câu nói nổi tiếng của Kennedy “ask not what your
country can do for you, ask what you can do for your country”) thì được phát biểu
trong ngày 20/1/1961, ngày lễ nhậm chức tổng thống Hoa Kì. Do đó, nếu nhìn như
thế thì rõ ràng ông HCM đã nói trước ông Kennedy. Nhưng khó nói rằng ông
Kennedy “đạo” câu của ông Hồ vì khả năng rất thấp là ông Kennedy đọc những gì
ông Hồ nói hay viết, do
ông Hồ chưa đủ tầm cỡ để Kennedy phải tham khảo.
Thật ra, những ai theo dõi thời sự đều biết rằng có
nhiều bằng chứng cho thấy Kennedy không phải là người đầu tiên sáng tác ra câu
nói nổi tiếng đó. Các học giả nghĩ rằng ông Kennedy rất có thể đã sử dụng và
làm mới câu đó từ một nguồn khác. Nên nhớ rằng Kennedy là người rất giỏi về sử,
ông đọc nhiều, viết văn hay, và nói năng hoạt bát. Rất có thể Kennedy đã cải tiến
câu nói của Tổng thống Warren G Harding vào năm 1916. Năm đó, trong một bài diễn
văn ở Chicago, TT Harding nói rằng bổn phận của công dân không nên quá quan tâm
đến câu hỏi chính phủ có thể làm gì cho họ, mà nên quan tâm đến họ có thể làm
gì cho quốc gia - dân tộc (nguyên văn “In the great fulfillment, we must have a
citizenship less concerned about what the government can do for it, and more
anxious about what it can do for the nation.") (3)
Một phát hiện thú vị khác là khi các học giả tìm lại
bản nháp bài diễn văn viết tay của TT Kennedy, họ thấy ông có ghi chép câu đó từ
năm 1945. Trong cuốn sổ ghi chép, ông đề nguồn câu nói nổi tiếng đó là từ văn
hào người Pháp Jean Jacques Rousseau (thế kỉ 18). Câu của Rousseau là “As soon
as any man says of the affairs of state, What does it matter to me?, the state
may be given up as lost.” (4)
Nhưng câu chuyện không dừng ở đó. Một bài báo trên tờ
Sydney Morning Herald cho rằng người nói câu đó là một nhà thơ Mĩ gốc Li Băng
tên là Kahlil Gibran (1883-1931). Trong một lá thư bằng tiếng Ả Rập ông viết
cho Quốc hội Li Băng năm 1925, ông viết ''Are you a politician asking what your
country can do for you or a zealous one asking what you can do for your
country?'' (Bạn có phải là nhà chính trị hỏi tổ quốc có thể làm gì cho bạn, hay
bạn là người có nhiệt huyết hỏi bạn có thể làm gì cho tổ quốc”) (5).
Nói tóm lại, Chủ tịch Hồ Chí Minh và TT John F
Kennedy không phải là người đầu tiên nói câu “Đừng hỏi Tổ quốc đã làm gì cho ta
mà hãy hỏi ta đã làm gì cho Tổ Quốc”. Ý tưởng của câu đó đã được nảy sinh có thể
từ thế kỉ 18 (qua văn hào Jean Jacques Rousseau), và người cụ thể câu nói đó là
Tổng thống Warren G Harding (1916). Chưa biết ông cụ Hồ lấy câu đó từ ai hay từ
đâu. Ông cụ Hồ là người đọc
nhiều, và từng có “tiền sử” mượn câu của người khác. Nhưng công bằng mà
nói rất có thể chính ông cụ cũng nghĩ đến ý tưởng đó một cách độc lập. Nhưng
ông cụ Hồ nói ra câu đó, mà sau này chẳng ai nhắc đến và bản thân ông cũng
không nhắc đến hay làm mới nó, thì người ta chỉ xem đó là một câu nói như bao
nhiêu câu nói khác, và rất khó nói rằng ông là tác giả câu nói đó.
Trong khoa học có câu của Francis Darwin (1848-1925)
mà tôi hay trích dẫn trong các workshop về viết bài báo khoa học: “In science,
the credit goes to the man who convinces the World, not to the man to whom the
idea first occurs” (tạm dịch: trong khoa học, công trạng thuộc về người thuyết
phục thế giới, chứ không phải thuộc về người đầu tiên đã đề xướng ý tưởng). Người
nói câu này là con trai của Charles Darwin, và sau này được phong tước “Sir”.
Dùng câu đó, chúng ta cũng có thể nói mặc dù TT Kennedy không phải là người đầu tiên nghĩ ra
hay nói câu “Đừng hỏi …”, nhưng ông là người làm cho câu nói đó bất hủ, và công
trạng vẫn thuộc về ông.
====
(1) Thật ra, tác giả bài báo trên Người đưa tin dịch
và hiểu sai câu văn gốc. Câu gốc là “ask not what your country can do for you,
ask what you can do for your country” (có nghĩa là "Đừng hỏi tổ quốc có thể
làm gì cho ta, hãy hỏi ta có thể làm gì cho tổ quốc). Ấy thế mà tác giả dịch là
“Đừng hỏi Tổ quốc đã làm gì cho ta mà hãy hỏi ta đã làm gì cho Tổ quốc”
No comments:
Post a Comment