https://nhacsituankhanh.com/2021/07/28/ngon-ngu-cua-chung-ta/
Trong đại dịch, tôi có đọc được status của bác
sĩ Phan Xuân Trung về chuyện trẻ em phải đi trại cách ly. Lâu lắm, tôi mới đọc
được một người đang sống “trong lề”, nhưng bật ra lời rất thật. Kiểu nói thật
mà không ít người Việt Nam lâu nay e ngại. Cụ thể, ông viết “Tôi yêu cầu chính
quyền trả các cháu bé F1, F0 về với gia đình ngay lập tức. Không nhân danh bất
cứ điều gì để bắt các cháu bé vô trại cách ly. Không giường nằm, không bác sĩ,
sốt không có thuốc, đói không có cơm! Một sự vô cảm đáng kinh tởm!”.
Không cần phải kể lại lời bình luận của những
người đọc status này đã đồng tình như thế nào, nhưng với bản thân tôi, là người
cũng phản đối việc đẩy các em nhỏ đi trại cách ly chung trong tình trạng như lời
bác sĩ Trung, sự mô tả ngắn gọn đó, dường như đã thay lời đủ cho tôi, thích hợp
với tôi, và cả nhiều người khác nữa.
Nói như vậy, để nhắc lại rằng, nhiều năm nay,
cách nói trực tính, thẳng thắn và đúng suy nghĩ của người miền Nam đã gần như mất
dần. Mọi cách diễn tả được bao bọc bằng ngôn từ khéo léo, dẫn dắt xa gần chiếm
lấy mặt bằng của báo chí, truyền hình, văn bản… Ngay cả ngôn ngữ xã hội của người
dân nói với nhau, lắm lúc khi có mối giao tiếp thứ ba, có tình trạng dè dặt, cố
bày tỏ phần suy nghĩ của mình là “trong sáng”, vô tội.
Chẳng hạn trong trường hợp ông Thọ bánh mì, một
quan chức đầy tai tiếng của tỉnh Khánh Hòa, về việc la lối, hăm dọa và sách nhiễu
việc làm ăn của anh công nhân Trần Văn Em, khi anh này đưa ra lời lẽ đúng để chất
vấn về việc cấm cản bánh mì dùng làm thực phẩm. Thư xin lỗi của chủ tịch tỉnh
Nguyễn Sỹ Khánh thay cho ông Thọ, ghi là “có thái độ ứng xử thiếu chuẩn mực đối
với người dân trong khi thi hành công vụ, tạo bức xúc trong dư luận”. Đơn giản,
với một người dân bình thường như tôi, ngôn ngữ như vậy là bao biện. Một quan
chức được sắp đặt để dân chúng phải bầu lên, nhưng hành động như Thọ bánh mì,
được gọi đúng là mất tư cách và không xứng đáng. Kiểu ngôn ngữ “thiếu chuẩn mực”
là mơ hồ, vòng vo và muốn giảm nhẹ tình huống.
Thật ra, ngôn ngữ cũng giống như con người. Nó
cần được thể hiện đúng và đầy đủ. Không có gì khó chịu và ngao ngán bằng thấy
ngôn ngữ bị đánh tráo ý nghĩa, bị ràng buộc, bị lạm dụng… mà không thể làm gì
ngoài việc nhìn mọi thứ đi dần vào thói quen sử dụng của người dân.
Tôi vẫn nhớ hoài chuyện người thầy triết học của
mình ở trường đại học. Thầy V. là người thú vị và có khuynh hướng diễn đạt thật,
nói thật – trong giai đoạn mà một giảng viên nói không khéo, bị báo cáo, có thể
mất việc hoặc gặp khó khăn với bên công an văn hóa như chơi. Có lần ông nói trước
lớp về những sai sót về chính sách mà do chính báo nhà nước đăng tải. Không dừng
được cảm xúc, thầy V. nói đọc báo xong mà bất mãn. Nhưng khi vừa bật ra chữ “bất
mãn”, ông sững người như chân vừa đạp mìn. 15 phút sau đó, ông chỉ dành để phân
tích, giải nghĩa với chúng tôi “bất mãn” không có gì xấu, nó chỉ có nghĩa như
“không vui” thôi.
Xã hội chúng ta hiện là vậy. Từ vài thập niên
nay, nói thẳng, nghĩ gì nói đó… dường như là một điều không nên. Con người đang
có tập tính nói loanh quanh, diễn đạt êm dịu… để không bị đánh giá là cực đoan
hay gay gắt. Đặc biệt từ khi luật an ninh mạng ra đời vào tháng 1-2019.
Nhưng không hiểu sao, tôi vẫn không thể nào
làm quen nổi kiểu ngôn ngữ bị uốn nắn, mờ mịt sự thật ấy.
Mới đây, trên báo điện tử Vietnamnet có bài
“Giãn cách ở TP.HCM: Thà một lần đau”, cho là trích lời của Phó thủ tướng Võ Đức
Đam, nói rằng cần làm mạnh tay, biết giãn cách bị buộc ở nhà là bất tiện, nhưng
“thà một lần đau” để quay lại đời sống bình thường. Không biết ông Đam có nói
đúng vậy không, nhưng “thà một lần đau” là một suy nghĩ sai, diễn đạt lầm.
Covid-19 không phải là hình ảnh của một đạo quân xâm lược, sẽ bị quân đội nhân
dân Việt Nam anh hùng tiêu diệt vĩnh viễn. Covid-19 vẫn sẽ đến và ở cùng tất cả
mọi con người trên thế giới này – có thể là mãi mãi, và đòi hỏi những người
lãnh đạo thông minh và có khả năng kiểm soát bằng khoa học.
Trên mạng xã hội có chia sẻ thư ngỏ của ông
Đoàn Ngọc Hải, cựu quan chức ở thành phố, nói về chuyện ông chứng kiến một gia
đình ở quận 3, có người mắc covid và chết, nhưng không gọi được cơ quan y tế
nào đến giúp. Ông viết “một điều tôi rất trăn trở là các cơ quan của phường, quận
không một ai xuống xét nghiệm và đưa họ đi bệnh viện từ lúc sáng nay mặc dù họ
đã kêu gào trong điện thoại trước mặt tôi”. Chữ “trăn trở” ở đây, nghe như
không mô tả đủ được sự cấp bách và nỗi đau hiện thực mà gia đình này phải chịu.
Đây cũng là một ví dụ rõ về việc ngôn ngữ giao tiếp xã hội, với người dùng có
thói quen làm mềm đi, để mang tính “xây dựng” hơn.
Dĩ nhiên, ông Hải không có lỗi gì trong việc
“trăn trở”, nhưng đó cũng là lý do cho thấy vì sao mạng xã hội, với những
blogger, nhân sĩ, trí thức có ngôn ngữ trực quan hơn như Dương Quốc Chính, Châu
Đoàn, Phạm Minh Vũ, Phan Xuân Trung… lại được nhiều người tìm đọc. Bởi khi được
thấy sự thẳng thắn và mô tả đúng, khi đó, người đọc mới không cảm thấy mình bị
bùa phép với hiện thực, mới thật sự thấy mình là con người với con người.
Báo chí mới đây cũng đưa tin ông bí thư Nguyễn
Văn Nên nói với người dân Sài Gòn rằng “chúng ta xin nhân dân lượng thứ” vì còn
bộ máy quản trị ở Sài Gòn “lúng túng”. Nhưng rõ ràng người Sài Gòn đang trông
chờ ở ông Nên và hệ thống cầm quyền, nhiều hơn là ngôn ngữ xin lượng thứ về sự
lúng túng. Trong quyết tâm của hệ thống chính trị để chấm dứt dịch bệnh, Ai là
dân, cũng thấy rằng cần có giải pháp quyết liệt từ phía chính quyền về an sinh
– là nghĩ đến miếng ăn, là tiền điện, tiền xăng… của 10 triệu dân thành
phố trong cuộc sống ngặt nghèo lúc này. Việc chấp nhận cho người dân tự cứu
nhau, thiếu hẳn sự trợ giúp bao phủ của chính quyền, được coi là đẩy và phó mặc
cái khó cho người dân. Trong ngôn ngữ Việt Nam, điều đó không gọi là “lúng
túng”, mà sách vở từ xưa đến nay, vẫn gọi đúng là “thất bại”.
===========================
.
.
https://nhacsituankhanh.com/2021/07/28/neu-nhin-nhau-nhu-dong-loai/
Những ngày phong tỏa Sài Gòn trở nên căng thẳng
nhất, có cả sự tham gia của quân đội, đã diễn ra không ít những điều quái gở. Sự
sợ hãi con virus vô hình trong mắt, đã khiến cho toàn bộ hệ thống chính trị “chống
dịch như chống giặc” được tự do lựa chọn những gì họ nhìn thấy được, là thứ cần
phải chận lại, bao gồm cả miếng ăn và nhu yếu phẩm đời thường của con người.
Trong vài ngày, sự trớ trêu diễn ra ở khắp mọi
nơi.
Những chiếc xe chở sữa, thức uống hoặc tả, hoặc
băng vệ sinh của phụ nữ đi giao hàng cũng bị bắt quay đầu vì lý do là hàng
không thiết yếu. Sự hoang mang của người dân tràn trên các mạng xã hội, không
phải vì covid, mà vì một xã hội bất an do ngôn ngữ và suy nghĩ con người không
thể giao tiếp được với nhau.
Nhất định những mặt hàng như sữa hay băng vệ
sinh, chắc chắn phải gợi nhớ cho những “chiến sĩ” đang trực chốt kiểm tra, nhớ
về mẹ, chị hay con cái của họ. Và cũng không có ai kiểm chứng được là với các
“chiến sĩ” ấy, những mặt hàng như vậy không thể nào chui lọt vào nhà của họ.
Trên tiktok, hay video youtube ngắn, xuất hiện
câu chuyện một người chở rau muống đi giao hàng cho công ty đến các quận trong
thành phố. Anh bị chốt kiểm tra chận lại. Hai thanh niên trẻ, trắng trẻo mặc
quân phục là người kiểm tra, đã loay hoay không thể xác định được rau muống có
là mặt hàng thiết yếu hay không.
Người giao hàng điềm tĩnh nói nếu anh không được
giao mặt hàng này, xin hãy ghi vào đơn hàng của anh, lý do rõ ràng là không cho
đi vì là không thiết yếu. Trong video, một thượng sĩ và một đại uý cứ bối rối
không quyết định được rau có thiết yếu hay không. Thậm chí sau đó, họ phải gọi
điện thoại để xin ý kiến cấp trên.
Video đó, chỉ là một câu chuyện nhỏ được ghi lại
ở Sài gòn, mà một ngày có vô số câu chuyện như vậy xảy ra trong phong tỏa. Nó
có thể gây cười cho một số người và quên đi. Nhưng với nhiều người khác, ắt phải
có câu hỏi được đọng lại: Thật sự những con người đó không đủ khả năng để nhận
biết rau có thiết yếu hay không trong đời sống con người?
Dĩ nhiên là mọi người trực chốt kiểm tra đều
biết. Vì chính trẻ con cũng nhận biết ngay đó là thứ ăn được. Những thứ giúp
người ta không bị đói. Chẳng phải trong lịch sử, nhà cầm quyền sau năm 1975, từng
ca ngợi rau muống như là một loại lương thực có thể đem lại bổ dưỡng như thịt
bò, và khẳng định rau muống sẽ giúp cho con người vượt qua được tất cả mọi cảnh
đói kém trong thời gian đó hay sao?
Chỉ có một cách giải thích duy nhất về chuyện
rau – hay bất kỳ loại thực phẩm nào đang bị dán nhãn là không thiết yếu – bị đối
xử lạnh nhạt trên đường đi đến với con người: Đó là sự tuân lệnh mù quáng dẫn đến
sự ngu hóa, thậm chí quên luôn cả bản năng làm người của mình.
Với những người trực chốt kiểm tra từng từ chối
bánh mì, rau hay bất kỳ loại nhu yếu phẩm nào, hoàn toàn không có nghĩa là
trong đời sống của họ hoàn toàn vắng bóng những thứ đó. Họ cũng có thể đang thụ
hưởng những thứ như vậy, nhưng mệnh lệnh cùng quyền lực tạm thời được giao phó,
khiến họ trở nên chai lì, hủy hoại cả những cảm xúc nhận biết mang tính người
bình thường.
Sài Gòn đang đứng trước một màn trình diễn khổng
lồ đầy ức chế như vậy: Quyết ý của chính quyền nhưng lại không đồng hành cùng
lòng dân. Đặc biệt khi người dân phải tự gồng gánh, tự lo miếng ăn, cuộc sống của
mình nhưng cứ bị từ chối là “không thiết yếu”.
Trên mạng facebook, có tin kể rằng anh shipper
mang giao cục sạc điện thoại, và bị cảnh sát giao thông từ chối vì đó là hàng
không thiết yếu. Phía dưới bản tin ấy có lời bình luận của một phụ nữ “Gặp mình
thì cũng không biết phải trình bày như thế nào. Vì mình đang bị cách ly, nhưng
củ sạc điện thoại bị hư, May mà mình mượn được của người phòng bên cạnh. Nếu
không, chẳng thể nào liên lạc được với nhân viên trực cách ly, cũng như với người
nhà”.
À, hóa ra trong muôn vạn điều “thiết yếu” của
cuộc đời, quả có rất nhiều góc cạnh của nó. Sẽ chẳng có danh sách nào đơn giản
lập ra để cho và từ chối, trong tình huống đại dịch quá mới mẻ với từng gia
đình và cả với một chính quyền như hôm nay. Có làm gì đi nữa thì cũng mọi thứ
cũng phải nằm trong sự nhận biết, và thấu hiểu của con người.
Nhà báo Võ Văn Tạo kể rằng ông chở vợ đi mua
thuốc uống định kỳ. Khi bị anh thanh niên xung kích chận lại, ông chỉ mớ thuốc
vừa mua và giải thích. Người mang sắc phục xung kích ấy chỉ tay, nói “”Cứ cầm
cái vỏ hộp thuốc như thế này là đi lung tung được hả?”. Ông Tạo giải thích và
nói rằng mình già rồi, chẳng muốn nói dối để ra đường lúc này làm gì, thì tay
xung kích trẻ ấy, quát “Muốn lập biên bản hả?”.
Đối diện với mệnh lệnh chính trị trở thành độc
đoán do quyền lực được phân cấp, mọi giá trị thiết yếu của người dân chỉ là cá
nằm trên thớt. Vợ của ông Tạo muốn cho qua chuyện, bèn nói xuôi với tay xung
kích ấy vài câu để đi về cho nhanh. Chứ không khéo lại nộp oan tiền triệu. Ông
Võ Văn Tạo là một nhà báo có hơn 30 năm kinh nghiệm và là trí thức làm việc
trong ngành kinh tế. Nhưng tất cả những vốn liếng quý báu ấy của ông, dễ
dàng trở thành vô nghĩa trước một tình trạng ngu hóa và vô tâm vì mệnh lệnh như
vậy.
Đại dịch là một thảm họa. Không có chính quyền
hay người dân nào đủ kinh nghiệm để đối phó trong đời mình. Chắc chắn trong
cách chỉ huy việc đối đầu với đại dịch, mọi quốc gia đều cần những mệnh lệnh tập
quyền, Nhưng trong sâu thẳm mọi quyết định, vẫn là yếu tố con người đối xử với
con người.
Chỉ cần có như vậy thôi, thì sẽ không bao giờ
có những chốt chặn bối rối về những mặt hàng nào là thiết yếu. Và cũng sẽ không
có bất kỳ một nhân viên nào của nhà nước phải vào vai bất nhân trong việc từ chối
nhu cầu của người khác. Đơn giản thôi, vì ngoài mệnh lệnh khô cứng, mọi thứ chỉ
cần được suy xét từ góc nhìn của một con người với chính đồng loại của mình.
No comments:
Post a Comment