Johan Lagerkvist, Yale Global, 03/06/2014
Nguyễn
Tiến Chương biên dịch| Lê Hồng Hiệp hiệu đính
Posted on Jun 7, 2016
Trong tuần này vào hai mươi lăm năm trước đây, những
cảnh tượng hãi hùng đã diễn ra tại giao lộ Muxidi tại trung tâm Bắc Kinh. Hàng
ngàn sinh viên và công nhân đã cố gắng để ngăn cản Quân đội Giải phóng Nhân dân
tiến quân về phía Quảng trường Thiên An Môn và nhận ra trong sự ngỡ ngàng rằng
những người lính đã sử dụng đạn thật chống lại họ. Đặng Tiểu Bình, vị “lãnh đạo
tối cao” đằng sau hậu trường của Trung Quốc, đã ra lệnh cho quân đội xóa sạch
Quảng trường trước ngày 4 tháng Sáu. Khi những thi thể đẫm máu ngã xuống đất,
người dân đã hét lên rằng “Phát xít!”, “Quân sát nhân!”, “Chính phủ tội phạm”.
Muxidi giao với Đại lộ Trường An, cắt qua Quảng trường Thiên An Môn, đã trở
thành trung tâm của vụ thảm sát, đánh dấu sự kết thúc tàn bạo sau gần bảy tuần
đầy kịch tính của cuộc tuần hành vì dân chủ ở thủ đô và trên cả nước.
Vết máu từ lâu đã được rửa sạch, nhưng tư duy đằng
sau thảm kịch – rằng phải kiên định hỗ trợ cho sự trỗi dậy của Trung Quốc mà
không chấp nhận những lời chỉ trích, chất vấn hay phản đối- đã thúc đẩy sự tăng
trưởng phi thường của Trung Quốc và thay đổi bản chất sự tương tác của thế giới
với Bắc Kinh.
Khi nhìn lại, kết quả của các cuộc đàn áp bạo lực,
bây giờ được gọi đơn giản là Sự kiện Thiên An Môn hay Sự kiện ngày
4 tháng 6, đã làm cả Trung Quốc và toàn thế giới sợ hãi. Nếu không có vụ thảm
sát và sự dịch chuyển cương quyết sang một xã hội thị trường cùng với sự tăng
trưởng kinh tế mạnh mẽ, một nhà lãnh đạo phương Tây như Thủ tướng Na Uy Erna
Solberg sẽ đã không tránh gặp mặt vị lãnh đạo tinh thần Tây Tạng lưu vong. Đức
Đạt Lai Lạt Ma đến thăm Oslo năm nay để kỷ niệm giải Nobel Hòa bình ông nhận được
vào năm 1989. Solberg đã giải thích rằng: “Không phải là vì Trung Quốc nói rằng
chúng tôi không được gặp gỡ Đạt Lai Lạt Ma, chúng tôi chỉ biết rằng nếu chúng
tôi gặp, chúng tôi sẽ gặp khó khăn (với Trung Quốc) còn nhiều hơn”.
Sự trỗi dậy của Trung Quốc phụ thuộc vào sự cai trị
hà khắc của Đảng Cộng sản với một sự tập trung cao độ vào việc tạo ra công ăn
việc làm và tích lũy công nghệ mới bằng cách trở thành công xưởng sản xuất của
thế giới, một người khổng lồ xuất khẩu và cho vay với phương Tây.
Trung Quốc đã lo lắng về một tương lai như vậy vào
năm 1989. Người dân đã thương tiếc về cái chết ngày 15 tháng 4 của cựu Tổng Bí
thư Hồ Diệu Bang. Ông là một ánh sáng hiếm hoi về tự do trong Đảng Cộng sản, ủng
hộ một nền báo chí tự do hơn, và người đàn ông đứng sau sự phục hồi địa vị của
hàng triệu người bị đàn áp trong cuộc Cách mạng Văn hóa. Sự đau buồn tăng lên
trở thành một cuộc biểu tình xã hội lớn thúc đẩy dân chủ và chống tham nhũng. Quảng
trường Thiên An Môn, trung tâm biểu tượng của Trung Quốc, nhanh chóng trở thành
tâm điểm của việc huy động biểu tình.
Yêu cầu của sinh viên được đáp lại bằng sự im lặng,
và sinh viên bắt đầu chiếm Quảng trường Thiên An Môn suốt ngày đêm. Chính phủ tiếp
tục phản kháng, và hàng ngàn sinh viên bắt đầu tuyệt thực để gây sức ép. Một buổi
lễ tiếp đón được lên kế hoạch từ lâu ở quảng trường dành cho nhà lãnh đạo của
Liên Xô, Mikhail Gorbachev, đã bị hủy bỏ vào ngày 15 tháng 5. Các “lãnh đạo Đảng,”
bao gồm cả Đặng Tiểu Bình, bị mất mặt và đã rất giận dữ. Thể hiện sự thất thế của
vị Tổng bí thư ôn hòa Triệu Tử Dương và sự thắng thế của vị Thủ tướng cứng rắn
Lý Bằng, Đặng Tiểu Bình “gợi ý” rằng cần phải công bố thiết quân luật. Sau khi
không thể đánh bật các sinh viên ra khỏi quảng trường, Đặng Tiểu Bình đã rất thất
vọng. Cùng với sự ủng hộ của Lý Bằng lúc này đang rất lo lắng, Đặng đã ra lệnh
cho các đội quân tinh nhuệ xóa sạch quảng trường Thiên An Môn. Bốn năm sau đó,
con số của chính phủ nói rằng 241 người đã bị giết, trong khi Hội Chữ thập đỏ
Trung Quốc ban đầu đưa ra số người chết là 2.600.
Tuy nhiên, ngày nay, rất ít người ở Trung Quốc biết
về bất kỳ số lượng thương vong. Người ta không được phép thảo luận về thảm kịch
này. Kiểm duyệt nhà nước đã tỏ ra hiệu quả trong việc không cho phép đại đa số
giới trẻ Trung Quốc biết đến thông tin. Những nỗ lực để bịt miệng các nhà hoạt
động đòi kỷ niệm vụ thảm sát đã được tăng cường, như các vụ bắt giữ luật sư Pu
Zhiqiang, nhà văn Liu Di và nhà nghiên cứu triết học Xu Youyu vào tháng 5 cho
thấy.
Quân đội Giải phóng
Nhân dân Trung Quốc ngăn chặn người biểu tình tại đường Changan và sau đó đã nổ
súng vào người dân tại đây. Ảnh: Charlie Cole
Giới tinh hoa chính trị và kinh tế phương Tây cũng
đã góp phần vào thứ chính trị ký ức mạnh mẽ của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa.
Ngày 17 tháng 5 năm 1989, Đặng Tiểu Bình đã buột miệng nói rằng “phương Tây sẽ
quên”. Ông ta đã trả lời như vậy trước những lo ngại của cán bộ rằng nước ngoài
có thể áp đặt lệnh trừng phạt và tẩy chay Trung Quốc nếu quân đội được sử dụng
đàn áp các sinh viên. Đặng Tiểu Bình hiểu quá rõ những giấc mơ của phương Tây
trong việc khai thác tiềm năng thị trường của Trung Quốc và nỗi sợ hãi địa
chính trị đối với việc Bắc Kinh liên minh lại với Moscow.
Hai tháng sau, trong một chuyến thăm bí mật gặp Đặng
Tiểu Bình, Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Brent Scowcroft mang một thông báo giải
thích rằng Tổng thống George H.W. Bush sẽ làm mọi thứ có thể để duy trì mối
quan hệ. Cô lập Trung Quốc chưa bao giờ là vấn đề được xem xét nghiêm túc đối với
các nhà lãnh đạo thực dụng của thế giới phương Tây.
Các cuộc đàn áp của chính phủ đã được giữ kín và dần
chìm vào quên lãng. Biện pháp trừng phạt chỉ mang tính chất ngắn ngủi. Vào đầu
năm 1990, đầu tư trực tiếp nước ngoài đã bắt đầu đổ vào Trung Quốc, được coi là
một điểm đến an toàn cho tư bản nước ngoài. Những lời của Đặng Tiểu Bình rằng
“phát triển là một sự thật khó khăn” và rằng Trung Quốc hơn ai hết cần sự ổn định
đã được nhiều người lắng nghe. Khi cựu Thủ tướng Göran Persson của Thụy Điển đến
thăm Trung Quốc vào năm 1996, ông so sánh trực tiếp một Trung Quốc chuyên chế với
một nước Nga mới dân chủ hóa trong một bài phát biểu trước hàng trăm doanh
nhân: “Đối với tôi, một điều vô cùng nổi bật là ý nghĩa của ổn định chính trị đối
với tăng trưởng kinh tế. Khi bạn nhìn vào trường hợp của Trung Quốc bạn có thể
thấy được điều đó. ”
Tầm quan trọng của vụ thảm sát tại Bắc Kinh là rất lớn,
nhưng như thế nào và tại sao lại như thế vẫn chưa được hiểu rõ cho đến ngày
nay. Đối với Trung Quốc, quyết định của Đặng Tiểu Bình sử dụng xe tăng chống lại
dân thường gửi đi một tín hiệu vẫn còn vang vọng trong toàn xã hội (cho tới
ngày nay): Đừng bao giờ chống đối Đảng- Nhà nước.
Sau khi Đặng Tiểu Bình giành được chiến thắng cuối
cùng trước phe chính thống của Đảng vào năm 1992, cuộc đàn áp đã giúp thực thi
việc sa thải công nhân quy mô lớn trở nên dễ dàng hơn. Cải cách thị trường khiến
người dân chuyển hướng sự chú ý của mình và quên đi năm 1989- năm cuộc thảm sát
diễn ra. Người dân cũng được cho là sẽ tàng lờ sự gian lận, hối lộ, gia đình trị
và các hành vi tham nhũng khác của các nhà lãnh đạo chính trị vốn nhét đầy túi
của họ và những người trong gia đình, với sự giúp đỡ từ các ngân hàng khắp
phương Tây.
Kết quả là, Trung Quốc đã trở thành một đất nước bất
bình đẳng mà nhiều người cho là thiếu cả tinh thần đoàn kết và đạo đức. Tăng
trưởng kinh tế cũng đã khiến một Trung Quốc phi dân chủ ngày càng có xu hướng
dân tộc chủ nghĩa và tự tin hơn, trong khi sự gia tăng của chủ nghĩa chuyên chế
trên toàn thế giới đã đe dọa các nền dân chủ tự do và khiến các giá trị cơ bản
của họ bị xói mòn.
Sự đồng lõa toàn cầu trong việc hỗ trợ chủ nghĩa tư
bản chuyên chế ở Trung Quốc và các nơi khác đã dẫn đến sự thống trị hiện thời của
Trung Quốc trong chính trị toàn cầu. Người ta thường đổ trách nhiệm cho những
phản ứng của phương Tây đối với cuộc tấn công 11/9, khi hai cuộc chiến tranh
dài làm hao mòn ngân sách và năng lượng của Mỹ, nhưng đó chỉ là một phần lời giải
thích cho xu hướng này.
Ảnh:
Christusrex.com
Sự nhón chân đi nhẹ nói khẽ của các nhà lãnh đạo
phương Tây trong các chuyến thăm đến Bắc Kinh có thể minh họa được cho việc ai
là người cầm chịch trong chính trị toàn cầu hiện đại. Thủ tướng Anh David
Cameron đã dẫn đầu một đoàn đại biểu các doanh nhân thăm Trung Quốc vào tháng
12 năm 2013. Những dòng tweet của ông từ ngày 2-4 tháng 12 minh họa cho những
ưu tiên của Anh đối với Trung Quốc: Trong 27 dòng tweet, chỉ có một dòng liên
quan đến nhân quyền; tất cả những dòng khác đều liên quan đến kinh doanh. Kết
thúc chuyến đi của mình, Cameron đã nhấn mạnh rằng: “Sự kết thúc của một chuyến
đi thành công. Các hợp đồng giá trị 6 tỷ Bảng đã được ký kết và đây là một bước
tiến trong mối quan hệ giữa Anh và Trung Quốc.”
Trong khi tuyên bố suông ủng hộ nhân quyền mà không
có hành động cụ thể nào, nền kinh tế vốn sẽ sớm trở thành lớn nhất thế giới này
tiếp tục theo đuổi sự pha trộn giữa chính trị độc tài và kinh tế thị trường tự
do của Đặng Tiểu Bình. Niềm hy vọng rằng những cơn gió của dân chủ tự do có thể
lan rộng khắp toàn thế giới sau sự sụp đổ của Bức tường Berlin đã bị dập tắt.
Tuy nhiên, các nhà hoạch định chính sách phương Tây
vẫn nhiệt tình thúc đẩy lợi ích kinh tế của quốc gia ở Trung Quốc, hy vọng rằng
dân chủ sẽ là kết quả tự nhiên của việc Trung Quốc tiếp đón chủ nghĩa tư bản. Tại
một thời điểm khi mà gió đã đổi chiều, thế giới phải xem xét lại những lời hứa
đã thất bại của năm 1989 và đặt ra những câu hỏi mới. Pu Zhiqiang đã lập luận rằng
“mong muốn có được sự thoải mái một cách dễ dãi” đã góp phần vào sự lãng quên tập
thể đối với vụ thảm sát. Sự tự mãn và sợ hãi đã đóng băng những quyền phổ cập của
con người thành những nỗ lực cao cả nhưng không thực tế của quá khứ. Tuy nhiên,
sự ép buộc lãng quên quá khứ gần đây của Trung Quốc sẽ không thành công mãi
mãi. Một Trung Quốc đang trỗi dậy phải chống chọi với tiềm thức của kí ức. Những
ký ức bị đè nén muốn quay trở lại, và chúng sẽ trở lại theo những cách tinh tế
và trọn vẹn.
______
Johan Lagerkvist là nghiên cứu viên cao cấp tại Viện
Quan hệ Quốc tế của Thụy Điển và là phó giáo sư tại Đại học Stockholm. Cuốn
sách mới của ông “Thiên An Môn Redux” sẽ được xuất bản bằng tiếng Anh vào cuối
năm nay.
No comments:
Post a Comment