Mai Vân - RFI, Hoàng Nguyễn
Đăng ngày 03-04-2015
Mới đây, tại Budapest, hội thảo quốc tế lần thứ hai
với chủ đề là sự hoạt động và hợp tác giữa các cơ quan an ninh mật thuộc các nước
cộng sản trong vùng Đông Âu trước kia đã được Ủy ban Ký ức Quốc gia Hungary tổ
chức.
Thông
tín viên Hoàng Nguyễn tại Budapest trước tiên cho biết về mục tiêu thành lập,
hoạt động của Ủy ban Ký ức Hungary :
- Ủy ban Ký ức Quốc gia Hungary được thành lập và đi
vào hoạt động hơn một năm nay, với mục đích làm sáng tỏ và xử lý mọi vấn đề có
liên quan tới quá khứ cộng sản ở quốc gia này, thông qua việc tiếp cận và
nghiên cứu các hồ sơ mật vụ, chỉ điểm. Chính giới Hungary đặt niềm tin vào Ủy
ban này trong việc giải quyết cho đến cùng những vấn đề có liên quan tới nền độc
tài cộng sản một thời ở Hungary, và mở ra khả năng thực thi công lý trong những
gì còn tồn đọng.
Trong cuộc hội thảo nói trên, các nghiên cứu đã phản
ánh những nét đặc biệt và ly kỳ, cũng như quan liêu và cả nhàm chán trong hoạt
động của các cơ quan mật vụ chính trị khét tiếng một thời này. Một kết luận được
đưa ra : một phần tư thế kỷ sau ngày CNCS sụp đổ ở Châu Âu, còn rất nhiều tư liệu
mật chưa được bạch hóa, và do đó chưa có một công trình nghiên cứu toàn diện
nào về sự hợp tác, hay ngay cả đối đầu giữa những định chế mật vụ "anh
em"này.
Tuy nhiên, một số nét chính, đặc thù của sự "phối
hợp anh em" đó cũng đã được phân tích, mổ xẻ. Ngoài "ông
anh lớn" Liên Xô, Cơ quan An ninh Quốc gia KGB, giới mật vụ chính
trị Đông Đức Stasi cũng không chịu "kém cạnh" là
bao.
Tình
báo Nga - Xô luôn chiếm "thượng phong"
- Xứng đáng với vai trò đứng đầu khối cộng sản, an
ninh mật Xô-viết từ đầu đến cuối luôn chiếm cương vị ở "chiếu
trên". Trong thập niên 50, khi các xứ Đông Âu - với sự giúp đỡ của
Liên Xô - dần dần trở thành các quốc gia cộng sản bằng bạo lực, khủng bố, đàn
áp hoặc gian lận trong bầu cử, rất nhiều nhân viên KGB - mang vỏ bọc "cố
vấn" - đã được cử tới vùng Đông Âu để chỉ đạo trực tiếp các vụ việc
tại đó.
Cuối những năm 50, vai trò của những nhân viên này
được thay bởi các "liên lạc viên", họ đặt cả văn phòng và
duy trì một đội ngũ nhân viên tại các công sở, cơ quan chính quyền của các nước "chư
hầu", và hầu như có quyền can thiệp vào tất cả mọi việc. Các sử gia và
giới nghiên cứu tham dự hội nghị tại Budapest cho hay, trong hoạt động này, KGB
đã nhận được sự hỗ trợ rất tích cực của an ninh mật bản địa tại hai nước Tiệp
Khắc và Bulgari.
Ở một mức "vừa phải" hơn,
an ninh mật Hungary chỉ hợp tác cầm chừng, ở bề ngoài, và trong nhiều trường hợp
thì tỏ ra ngần ngại. Rumani là một trường hợp ngoại lệ: trong hai thập niên
40-50, mật vụ chính trị của nước này do các sĩ quan KGB Liên Xô chỉ đạo, nhưng
năm 1964, Ban lãnh đạo Rumani tuyên bố "độc lập", thay đổi
hàng loạt các sĩ quan mật vụ chủ chốt, thậm chí còn đoạn tuyệt với "người
anh" Stasi, khiến Stasi phải hoạt động bí mật tại Bucarest.
Chính thức hiện diện quân đội và đội ngũ ngoại giao
đông đảo, mang tính áp đảo tại các xứ cộng sản Đông Âu cho tới tận năm 1991, giới
mật vụ, tình báo KGB đóng vai trò đắc lực trong việc quản lý và kìm hãm những nỗ
lực độc lập và dân chủ của các nước sở tại. Đặc biệt, những nhân viên ngoại
giao Xô-viết nhiều khi cũng chính là điệp viên, hoặc về sau trở thành trùm mật
vụ, tình báo: chẳng hạn, Đại sứ Andropov và Bí thư thứ nhất ĐSQ Liên Xô tại
Hungary Kryuchkov thời kỳ 1956, về sau đều trở thành Chủ tịch KGB !
Đông
Đức bành trướng hoạt động tại Đông - Trung Âu
- Được coi là cơ quan tình báo và mật vụ chính trị
khét tiếng thứ hai chỉ sau KGB của Liên Xô, tự bản thân giới lãnh đạo Stasi
cũng đánh giá rằng họ đã thực hiện nhiệm vụ ở mức rất xuất sắc. Trong kỳ hội thảo,
sử gia Đức Christian Domnitz đánh giá Stasi là "cơ quan an ninh hoạt
động rất chuyên nghiệp và ở tầm vóc cao". Theo mô hình của "đàn
anh" KGB, Stasi cũng đặt cơ sở tại các nước XHCN khác, và tìm
cách gây ảnh hưởng rất mạnh đến các cơ quan mật vụ sở tại.
Nỗ lực ấy của Berlin đã đạt kết quả: cơ quan an ninh
mật Bulgaria đã phục vụ Stasi hết sức trung thành, như môn đệ dễ bảo đối với thầy,
thậm chí các báo cáo, tờ trình của Bun cũng được viết theo mẫu của Đông Đức.
Tình hình ở Ba Lan cũng tương tự: cơ quan nội vụ nước này đã cung cấp cho Stasi
nhiều dữ liệu và dịch vụ hơn mức mà Ban lãnh đạo Vácsava cho phép họ. Chỉ có
Budapest là tỏ ra cầm chừng với lý do Stasi đòi hỏi họ nhiều quá, vượt khả năng
mà họ có thể.
Cần nói thêm, Stasi không chỉ theo dõi các công dân
Đông Đức ở nước ngoài, mà họ còn "ra tay" rất quyết
liệt mỗi khi cần, bất chấp mọi pháp luật của nước sở tại. Chẳng hạn, ở Hungary,
hè 1989 khi 60-80 ngàn người Đông Đức tụ tập để tìm cách sang Phương Tây, Stasi
đã cử người sang bắt cóc và đưa về Berlin và thoạt đầu, Budapest cũng bó tay
trước hoạt động phi pháp này. Chỉ về sau, khi Ban lãnh đạo Hungary quyết định hợp
tác với Tây Đức và Áo để mở biên giới Hung - Áo, hiện tượng này mới kết thúc.
Đáng chú ý là ngoài Liên Xô ra, thì Stasi còn quan
tâm đến mọi bí mật của các nước cộng sản khác, chẳng hạn, họ thường xuyên có
báo cáo về Berlin về tình hình nội bộ của các đảng "anh em", cũng như
về phong trào đối lập nhen nhóm tại các xứ đó. Năm 1981, khi lãnh tụ đảng
Hungary Kádár János gặp gỡ Thủ tướng Tây Đức Helmut Schmidt, chỉ sau mấy ngày Stasi
đã có được nguyên văn cuộc nói chuyện - sở dĩ Hungary được Stasi đặc biệt chú ý
vì Đông Đức thời đó rất thù nghịch với đường lối chính trị và chính sách ngoại
giao theo hướng khá cởi mở của Budapest.
"Bức
tường Berlin nối dài"
- Đó là khái niệm do bà Slachta Krisztina, nhà
nghiên cứu thuộc Kho Thư khố Lịch sử của các cơ quan an ninh quốc gia, trong
bài nghiên cứu rất toàn diện về hoạt động của Stasi ở Hungary. Theo bà, Stasi sở
dĩ cử nhân viên tới các nước cộng sản Đông Âu khác để vận hành "bức
tường Berlin" tại đó, và ngăn chặn không cho công dân Đông Đức được
nối quan hệ với thân nhân ở Phương Tây, cản họ tiếp xúc với sách vở, nguồn tin
tự do mà Berlin thời đó coi là "phản động".
Như thế, "bức tường Berlin nối
dài" ở đây cần được hiểu theo nghĩa, một ranh giới thực sự và
trong tinh thần đã được Stasi dựng lên để ngăn Đông Đức và các xứ XHCN khác
không được tiếp xúc với phần còn lại của Châu Âu. Để làm được điều đó, riêng ở
Hungary, Stasi đã cho vận hành cả một "thế giới mật vụ song
hành": không chỉ theo dõi các công dân Đông Đức sang Hung thăm thú, mà
Stasi còn tuyển dụng các sinh viên và người lao động Đông Đức tại Hung để làm
chỉ điểm cho họ.
Và, trong một chừng mực nào đó, các "đồng
nghiệp" Hungary đã giúp Stasi, lúc đầu hăng hái, nhưng sau đó thì
cầm chừng và rồi do sức ép chính trị nên đã thôi hẳn. Một điều ít người biết,
là các nhân viên tình báo, mật vụ Đông Đức có thể xuất sắc và kiếm được nhiều
tin ở Phương Tây, nhưng trong vùng Đông Âu thì họ kém hiệu quả hơn nhiều, một
lý do khá nực cười là do không thạo tiếng. Chẳng hạn, một nhóm điệp viên Stasi ở
Budapest thì chỉ một người biết tiếng Nga, và không ai biết tiếng Hung !
Nguyên nhân của sự yếu kém ấy là bởi điệp viên Stasi
được chọn căn cứ lòng trung thành với đảng, còn khả năng và kiến thức về địa
phương nơi họ hoạt động không được tính đến. Tại Hungary, nơi các điều kiện
sinh sống, ăn ở hơn hẳn Đông Đức, các nhân viên Stasi thường cảm thấy khó bắt nối
quan hệ với người dân và các "đương sự", và không khỏi có
nỗi hoài nhớ cố hương. Khi Hungary chấm dứt hợp tác với Stasi, điều này gián tiếp
dẫn đến sự cáo chung của Đông Đức và bức tường Berlin cũng sụp đổ, không chỉ
trong nước, mà cả phần "nối dài" của nó.
Di
chứng còn lại
Các tham luận tại hội thảo Budapest cho thấy, hoạt động
và sự hợp tác của các cơ quan tình báo, mật vụ cộng sản ở ngay trên các xứ "anh
em" cho đến năm cuối thập niên 90 thế kỷ trước đã đạt đến mức khổng
lồ. Các quốc gia XHCN tại Châu Âu đã tạo nên một "sổ đen" -
do KGB chịu trách nhiệm điều hành - với thông tin của những "kẻ
thù chung": mang tên "Hệ thống lưu trữ và thông tin thống
nhất", "sổ đen" này chứa dữ liệu của hai trăm
ngàn "kẻ thù", tính đến tháng 10-1989.
Đó là những tổ chức, thương gia, ký giả, nhà ngoại
giao và những người bị trục xuất và bị coi là thù địch, thông tin về họ được
chia sẻ và sử dụng chung trong nội bộ các cơ quan an ninh mật cộng sản. Nhà
nghiên cứu người Czech Milán Bárta cho hay, hệ thống này có những nhược điểm
như quá phức tạp, khó "nhận dạng" vì tên người được
viết bằng chữ cái Latin và Kirin (Cyrillic), và luôn có quá nhiều đề xuất được
gửi đến "trung tâm" để hỏi xin các thông tin về những
kẻ "thù địch".
Những số liệu đó đã được dùng với mục đích gì, và
trong một phần tư thế kỷ qua, những người có tên trong đó có còn bị vào tầm ngắm
nữa không? Đặc biệt, những nhân vật thuộc phe đối lập của các quốc gia cộng sản
thời xưa và có quan hệ hợp tác với nhau - đối tượng mà mật vụ chính trị cộng sản
lo ngại nhất -, giờ có còn bị nhòm ngó dưới một dạng nào đó? Đây là câu hỏi
chưa có lời đáp, vì giới nghiên cứu nhìn chung chưa tiếp cận được với các hồ sơ
tình báo.
Một điều chắc chắc: giới điệp viên Đông Âu thời xưa
tập trung rất nhiều công sức để tổ chức và kích động các nhóm chính trị, chẳng
hạn các tổ chức cánh tả và "yêu hòa bình", các hội"hữu
nghị", theo phân tích của của sử gia Đan Mạch Thomas Wegener Friis.
Đây là điều mà tình báo Nga hiện giờ vẫn thực hiện, có điều, thay vì cực tả, giờ
chính quyền Nga rất chuộng các tổ chức cực hữu và tân phát-xít, hoặc những nhóm
theo khuynh hướng chống EU.
Và "di sản" ấy của KGB vẫn
là thứ cần phải được để tâm và phòng tránh...
NGHE
: Thông tín viên Hoàng Nguyễn từ
Budapest 03/04/2015
No comments:
Post a Comment