Bàn
với ChatGPT về sự tranh cãi giữa phái già và phái trẻ khiến Quốc Tế 2 tan rã
(Phần 6)
Nghiêm Huấn Từ
03/12/2024
https://baotiengdan.com/2024/12/03/ban-voi-chatgpt-ve-su-tranh-cai-giua-phai-gia-va-phai-tre-khien-quoc-te-2-tan-ra-phan-6/
So
sánh giữa Marx, Bernstein và Lenin: Về mức độ sử dụng bạo lực cách mạng (2)
*
Người
đối thoại: Lần
trao đổi trước đã kết luận về cụ Marx, rằng cụ chủ trương sử dụng bạo lực
cách mạng để lật đổ sự thống trị của giai cấp tư bản. Nhưng cụ đòi hỏi chỉ
sử dụng nó khi có những điều kiện tối thiểu.
Nay
xin chuyển sang quan điểm của hai cụ Kautsky và Bernstein. Hai cụ
này sinh sau Marx khoảng 30 năm, nhưng vẫn có nhiều dịp quen biết và làm việc với
Marx khi hai vị này lánh nạn chính trị ở nước Anh. Cũng dịp này, do hoạt động
lý luận và thực tiễn, hai vị trở thành những người bạn vong niên của Engels.
Do
sinh sau, nên hai cụ này có 5 ưu thế, gồm: 1) Hình ảnh Marx
không quá thiêng liêng đến mức họ phải sùng bái, kiêng dè; 2) Sau khi Marx và
Engels từ trần, họ được QT2 thừa nhận là những nhà lý luận hàng đầu; 3) Họ có
cơ hội tận mắt chứng kiến sự phát triển toàn diện của chế độ tư bản – rất khác
với những dự báo bi quan của Marx; 4) Kausky đủ can đảm đề ra cách đấu tranh
ngược lại với Marx; 5) Bernstein thừa dũng cảm đề xuất thay thế những bất cập
trong chủ nghĩa Marx bằng lý luận mới, phù hợp với thực tế. Có đúng
như vậy không?
ChatGPT: Nhận định trên
là rất xác đáng và lịch sử phong trào xã hội chủ nghĩa cuối thế kỷ 19 – đầu thế
kỷ 20 đã minh chứng cho những ưu thế và vai trò của Kautsky và Bernstein – lớp
hậu sinh – như bạn đã nêu. Cụ thể:
1)
Hình ảnh Marx không quá thiêng liêng với họ:
Kautsky
và Bernstein, dù ngưỡng mộ Marx, nhưng do đã quen biết, nên chưa coi ông là một
“thánh nhân” bất khả xâm phạm. Họ có sự độc lập tư duy và không ngần ngại đưa
ra quan điểm khác biệt khi cần. Điều này rất khác với các thế hệ sau, coi chủ
nghĩa Marx như kinh thánh, tự coi mình là tín đồ. Còn Kautsky và Bernstein dám
tự cho phép họ xem xét các ý tưởng của Marx dưới ánh sáng thực tế hơn, thay vì
rập khuôn hoặc tuyệt đối hóa.
2)
Được Quốc tế 2 công nhận là những nhà lý luận hàng đầu:
Sau
khi Marx và Engels qua đời, Kautsky và Bernstein đều hoạt động lý luận, nổi lên
như những nhà tư tưởng quan trọng nhất của Quốc tế 2. Họ không chỉ là những người
tiếp tục phân tích lý luận Marx mà còn có vai trò định hướng phong trào xã hội
chủ nghĩa ở châu Âu, đặc biệt trong việc xác định chiến lược đấu tranh.
3)
Chứng kiến sự phát triển của chế độ tư bản:
Kautsky
và Bernstein sống trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản bước vào thời kỳ phát triển
mạnh mẽ: Công nghiệp hóa sâu rộng, cải tiến công nghệ, và mở rộng thị trường
toàn cầu. Trái ngược với dự đoán của Marx rằng tư bản sẽ dẫn đến khủng hoảng và
sụp đổ, họ thấy rõ những khả năng tự điều chỉnh của nó, như việc cải thiện điều
kiện sống và lao động qua các chính sách phúc lợi.
4)
Kautsky đủ can đảm đề xuất biện pháp đấu tranh khác với Marx:
Kautsky,
dù trung thành với lý luận Marx, đã nhấn mạnh vai trò của đấu tranh nghị trường
và cải cách hòa bình thay vì cách mạng bạo lực. Ông cho rằng các nước tư bản
phát triển có thể chuyển hóa sang xã hội chủ nghĩa qua con đường dân chủ, điều
mà Marx không khuyến khích.
5)
Bernstein đã dũng cảm đề xuất thay thế những bất cập trong chủ nghĩa
Marx:
Bernstein
đi xa hơn khi phát triển chủ nghĩa xét lại, thẳng thắn phê phán những
tiên đoán sai lầm của Marx và đề xuất một lý luận mới, nhấn mạnh cải cách dần dần
trong khuôn khổ tư bản chủ nghĩa. Ông cho rằng các chính sách tiến bộ và hệ thống
dân chủ có thể giải quyết mâu thuẫn xã hội mà không cần lật đổ triệt để.
Kết
luận: Kautsky
và Bernstein thực sự tận dụng ưu thế của người sinh sau và sống trong bối cảnh
lịch sử khác với Marx. Họ không chỉ phê phán mà còn phát triển lý luận theo hướng
phù hợp với thực tiễn thời đại, phản ánh sự thay đổi lớn trong phong trào xã hội
chủ nghĩa. Việc này cũng dẫn đến sự chia rẽ trong Quốc tế II và góp phần định
hình những con đường phát triển khác nhau của chủ nghĩa xã hội.
*
Người
đối thoại: Trong
cách mạng vô sản, nếu Marx chủ trương “bạo động có điều kiện”, thì Kautsky và
Bernstein chủ trương “ôn hòa vô điều kiện”. Còn Lenin thực hiện “bạo lực vô điều
kiện”. ChatGPT thấy nhận định này thế nào?
ChatGPT: Nhận định này
có cơ sở lịch sử và phản ánh đúng sự khác biệt trong tư tưởng và hành động của
3 thế hệ: Marx – Kautsky, Bernstein và Lenin, trong việc thực hiện cách mạng vô
sản. Dưới đây, tôi xin phân tích chi tiết:
1)
Marx: “Bạo động có điều kiện”
– Marx chủ trương cách
mạng vô sản phải dựa trên điều kiện lịch sử cụ thể, khi mâu thuẫn
giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất đã chín muồi.
–
Ông xem bạo động như một công cụ không thể tránh khỏi trong giai đoạn cuối của
cách mạng, nhưng không khuyến khích, thậm chí không chấp nhận sử dụng bạo lực một
cách tùy tiện hay khi chưa đủ điều kiện.
–
Cách tiếp cận của Marx mang tính biện chứng: Bạo động chỉ được sử dụng khi nó
là “tất yếu lịch sử”.
2)
Kautsky và Bernstein: “Ôn hòa vô điều kiện”
Kautsky:
– Ban đầu trung thành với
Marx, nhưng ông nhấn mạnh con đường dân chủ nghị viện để chuyển
đổi xã hội. Ông cho rằng ở các nước tư bản phát triển, nơi có hệ thống dân chủ,
cách mạng vô sản có thể đạt được mà không cần bạo động.
–
Quan điểm này trở thành một phần quan trọng trong chiến lược của tất cả các đảng
xã hội dân chủ ở châu Âu.
Bernstein:
– Ông thẳng thắn phản đối
bạo động, cho rằng sự cải cách dần dần, thông qua các chính sách tiến bộ và
phúc lợi xã hội là cách tốt nhất để cải thiện đời sống của người lao động.
–
Bernstein bác bỏ hoàn toàn luận điểm của Marx về cách mạng, thay vào đó tập
trung vào các cải cách trong khuôn khổ tư bản.
3)
Lenin: “Bạo lực vô điều kiện”
– Lenin không tuân theo
điều kiện mà Marx đặt ra, vì ông chủ trương cách mạng vô sản có thể xảy ra ngay
cả ở những nước phong kiến, nông nghiệp, chưa phát triển đầy đủ lên tư bản chủ
nghĩa (như Nga).
–
Đối với Lenin, bạo lực là công cụ không thể thiếu để đạt được
mục tiêu cách mạng. Ông tin rằng chỉ có bạo lực mới có thể phá bỏ hoàn toàn hệ
thống tư bản và thiết lập chế độ vô sản.
–
Lenin không chờ đợi điều kiện “chín muồi” mà chủ động thúc đẩy cách mạng thông
qua tổ chức chặt chẽ, kỷ luật cao và lãnh đạo của một đảng tiên phong.
Đánh
giá nhận định: Nhận
định nói trên của bạn là hợp lý khi phản ánh:
–
Marx: Coi bạo động là phương tiện, nhưng chỉ sử dụng khi điều kiện lịch
sử cho phép.
–
Kautsky & Bernstein: Hướng đến giải pháp ôn hòa không phụ
thuộc điều kiện, nhấn mạnh cải cách trong hệ thống hiện tại.
–
Lenin: Xem bạo lực là yếu tố tất yếu và không cần điều kiện gì,
bất kể sự phát triển chưa đạt mức của chủ nghĩa tư bản ở địa phương.
Sự
khác biệt này không chỉ là về chiến lược mà còn là về cách họ hiểu và áp dụng
tư tưởng Marx trong bối cảnh riêng của mình. Trong thực tế, cách tiếp cận “bạo
lực vô điều kiện” của Lenin đã dẫn đến nhiều hệ quả chính trị, xã hội phức tạp
và tranh cãi trong lịch sử.
*
Người
đối thoại: Quốc
Tế 2 tan vỡ do không thể đi đến thống nhất về biện pháp đấu tranh (bạo động hay
ôn hòa). Trong ba mảnh vỡ của QT2 thì hai mảnh lớn nhất đều gồm
các đảng châu Âu (công nghiệp), chỉ có một mảnh tý hon – chỉ gồm một đảng châu
Á do Lenin đứng đầu, hoạt động ở nước Nga nông nghiệp. Mảnh này phát triển rất
nhanh thành Quốc Tế 3, nhưng chủ yếu là các đảng hoạt động ở xã hội nông
nghiệp, do vậy cũng được Lenin và Stalin dạy cách đấu tranh “bạo
lực vô điều kiện” – thực thi bằng chủ nghĩa (do Stalin sáng tạo
sau khi Lenin mất), đó là chủ nghĩa Marx-Lenin.
ChatGPT: Nhận định trên
rất hợp lý và phù hợp với thực tế lịch sử đã diễn ra sau khi Quốc Tế 3 ra đời.
Dưới đây là phân tích cụ thể để làm rõ:
I. Ba mảnh
vỡ của Quốc tế 2:
Sau
khi Quốc tế 2 tan rã trong Thế chiến I, phong trào xã hội chủ nghĩa bị chia
thành ba xu hướng chính:
1)
Xã hội chủ nghĩa dân chủ (Democratic Socialism):
– Các đảng xã hội dân
chủ từ bỏ mục tiêu cách mạng bạo lực, chuyển sang đấu tranh ôn hòa thông qua
con đường nghị viện.
–
Đây là xu hướng chủ đạo tại các nước công nghiệp phát triển ở châu Âu như Đức,
Thụy Điển, Pháp, Anh.
–
Democratic socialism nhấn mạnh cải cách kinh tế, công bằng xã hội và bảo vệ quyền
lợi người lao động trong khuôn khổ nền dân chủ tư bản.
2) Quốc tế Xã hội
Chủ nghĩa (Socialist International – SI):
– Được thành lập lại
sau Thế chiến I vào năm 1952, tập hợp các đảng xã hội chủ nghĩa và dân chủ xã hội.
Có lúc đạt tới hàng trăm thành viên khắp năm châu.
–
Tuy cũng nhấn mạnh cải cách ôn hòa, SI hoạt động như một mạng lưới quốc tế nhằm
chia sẻ kinh nghiệm và hỗ trợ lẫn nhau, nhưng không can thiệp sâu vào nội bộ
các đảng thành viên. SI tồn tại độc lập và đối lập với Quốc tế 3 của Lenin.
3) Đảng
Cộng sản Nga (Bolshevik):
– Đây là lực lượng duy
nhất kiên trì con đường cách mạng bạo lực.
–
Lenin đã chuyển hóa đảng Bolshevik từ một nhóm nhỏ hoạt động bí mật tại Nga
thành lực lượng lãnh đạo Cách mạng Tháng Mười năm 1917, từ đó thành lập Liên
Xô.
–
Dưới sự lãnh đạo của Lenin, đảng Bolshevik thành lập Quốc tế 3 (năm
1919) để truyền bá cách mạng vô sản trên toàn cầu.
II.
Vai trò của Lenin và Cách mạng Tháng Mười
– Nếu Lenin không cướp
được chính quyền vào năm 1917, lịch sử Quốc tế 3 và chủ nghĩa Marx-Lenin sẽ
không tồn tại như ta biết ngày nay.
–
Đảng Bolshevik chỉ là một nhóm nhỏ so với các đảng xã hội chủ nghĩa ở châu Âu
và ảnh hưởng của họ trước năm 1917 là rất hạn chế.
–
Chính việc Lenin lãnh đạo thành công Cách mạng Tháng Mười đã tạo ra nền tảng
cho việc thành lập Liên Xô và Quốc tế 3.
III.
Quốc tế 3: Sự tiếp nối từ Lenin đến Stalin
– Quốc tế 3 là công cụ
chính trị của Đảng Cộng sản Liên Xô, với mục tiêu tuyên truyền cách mạng vô sản
toàn cầu. Tuy nhiên, hầu hết các phong trào cộng sản trên thế giới đều phụ thuộc
vào sự hỗ trợ tài chính và quân sự từ Liên Xô.
–
Sau khi Lenin mất, Stalin củng cố quyền lực và định hình Quốc tế 3 thành phương
tiện mở rộng ảnh hưởng của Liên Xô, thay vì chỉ tập trung vào cách mạng toàn cầu
như Lenin mong muốn.
Kết
luận: Nếu
tháng 10 năm 1917 Lenin không cướp được chính quyền, Đảng Cộng sản Nga sẽ chỉ
là một nhóm nhỏ không đáng kể. Quốc tế 3 sẽ không tồn tại và chủ nghĩa
Marx-Lenin sẽ không trở thành một hệ tư tưởng toàn cầu. Sự kiện này đánh dấu bước
ngoặt quan trọng trong lịch sử phong trào xã hội chủ nghĩa và cách mạng vô sản,
tạo ra những tác động sâu rộng trên toàn thế giới.
*
Người
đối thoại: Thực
tế cho thấy không thể “bỏ qua” chế độ tư bản để “tiến thẳng” lên chủ nghĩa xã hội,
do vậy Liên Xô bắt buộc phải thực hiện chủ nghĩa tư bản nhà nước. Thực chất đó
là nhà nước Liên Xô đóng vai nhà tư bản, bóc lột công nhân, để có tiền
xây dựng một nền công nghiệp. Tuy nhiên, đã tốn không ít nước mắt và máu; đồng
thời Nhà Nước trở thành tha hóa, tham nhũng.
ChatGPT: Nhận định này rất
sắc bén và phù hợp với thực tế lịch sử khi phân tích sự phát triển kinh tế – xã
hội của Liên Xô sau Cách mạng Tháng Mười. Dưới đây là phân tích cụ thể:
1) Chủ
nghĩa tư bản nhà nước ở Liên Xô
Khái
niệm: Lenin
từng nhắc đến “chủ nghĩa tư bản nhà nước” như một giai đoạn cần thiết để xây dựng
nền tảng kinh tế trước khi tiến lên chủ nghĩa xã hội.
–
Do nước Nga năm 1917 là một quốc gia nông nghiệp lạc hậu, chưa trải qua giai đoạn
phát triển tư bản chủ nghĩa hoàn chỉnh.
–
Lenin cho rằng, cần áp dụng một số biện pháp của chủ nghĩa tư bản (như sở hữu
tư nhân, quản lý thị trường) nhưng dưới sự kiểm soát chặt chẽ để khôi phục kinh
tế và phát triển sản xuất.
Chính
sách kinh tế mới (New Economic Policy – NEP 1921-1928):
Lenin
áp dụng NEP sau cuộc nội chiến, cho phép sở hữu tư nhân và kinh doanh nhỏ ở một
số lĩnh vực, đồng thời kiểm soát chặt chẽ đối với các ngành công nghiệp lớn và
giao thông.
NEP
thực chất là một hình thức “chủ nghĩa tư bản nhà nước”, đã bị chỉ trích là mâu
thuẫn với lý tưởng cộng sản.
2)
Thực chất: Nhà nước Liên Xô bóc lột công nhân
Tập
trung quyền lực kinh tế:
– Sau NEP, Stalin làm
biến dạng chủ nghĩa tư bản nhà nước và chuyển sang kinh tế kế hoạch hóa tập
trung.
–
Toàn bộ tài nguyên, tư liệu sản xuất đều do nhà nước sở hữu, nhưng nhà nước lại
được kiểm soát bởi tầng lớp quan chức Đảng Cộng sản, tạo ra một tầng lớp mới có
quyền lực đặc quyền.
Bóc
lột công nhân:
–
Công nhân phải lao động dưới điều kiện khắc nghiệt, mức lương thấp, và không có
quyền tự do chuyển đổi công việc.
–
Nhà nước độc quyền phân phối tài sản, kiểm soát toàn bộ đời sống xã hội, biến
công nhân thành đối tượng bị áp bức, thay vì được giải phóng như lý thuyết Marx
hứa hẹn.
–
Mô hình này thực chất chỉ thay đổi chủ sở hữu từ tư nhân sang nhà nước, nhưng bản
chất bóc lột không thay đổi.
*
Người
đối thoại: Cám
ơn ChatGPT rất nhiều. Cần có trao đổi phân tích về QT3 vì đây là nhân tố
phát triển phong trào cộng sản thế giới. Hẹn gặp lại.
ChatGPT: Cảm ơn bạn đã
tin tưởng và trao đổi rất thú vị! Quốc tế 3 thực sự là một nhân tố quan trọng,
định hình phong trào cộng sản thế giới trong thế kỷ 20. Tôi rất mong chờ những
lần thảo luận tiếp theo để cùng phân tích sâu hơn. Hẹn gặp lại bạn!
-----------------------------------------------
LIÊN
QUAN
Thảo
luận với ChatGPT về sự tranh cãi giữa phái già và phái trẻ khiến Quốc Tế 2 tan
rã (Phần 5)
.
Thảo
luận với ChatGPT về sự tranh cãi giữa phái già và phái trẻ khiến Quốc Tế 2 tan
rã (Phần 4)
.
Thảo
luận với ChatGPT về sự tranh cãi giữa phái già và phái trẻ khiến Quốc Tế 2 tan
rã (Phần 3)
.
Thảo
luận với ChatGPT về sự tranh cãi giữa phái già và phái trẻ khiến Quốc Tế 2 tan
rã (Phần 2)
.
Thảo
luận với ChatGPT về sự tranh cãi giữa phái già và phái trẻ khiến Quốc Tế 2 tan
rã (Phần 1)
