Trò chuyện với nhà
thơ Hoàng Hưng về văn học hải ngoại
Trần Doãn Nho/Người Việt
August
13, 2025 : 3:02 AM
KENNEDALE,
Texas (NV) –
Trang mạng Văn Việt mở mục “Văn Học Hải Ngoại Sau 1975” từ đầu năm 2018, nhằm
giới thiệu tác phẩm của nhiều tác giả sinh sống ở hải ngoại từ 1975.
https://www.nguoi-viet.com/wp-content/uploads/2025/08/VHNT-Tro-chuyen-Hoang-Hung-scaled.jpg
Từ
trái, Hoàng Hưng, Nguyễn Huệ Chi, Nguyễn Trọng Khôi, Chân Phương, Trần Doãn
Nho. (Hình: Trần Doãn Nho)
Là
người “chăm lo” mục đặc biệt này, nhà thơ Hoàng Hưng trả lời phỏng vấn của nhà
văn Trần Doãn Nho của nhật báo Người Việt về việc giới thiệu tác giả/tác phẩm của
văn học hải ngoại.
-Nhà
thơ Hoàng Hưng: Văn
Việt đã mở mục “40 Năm Thơ Việt Hải Ngoại” từ năm 2015 do nhà thơ Nguyễn Đức
Tùng ở Canada phụ trách, giới thiệu 53 nhà thơ đang sống và viết ở hải ngoại.
Năm 2018, Văn Việt mở mục “Văn Tiếng Việt Hải Ngoại” do tôi phụ trách với sự
giúp đỡ của nhà văn Trần Vũ ở Mỹ; tính cho đến nay, với trên 300 kỳ, đã giới
thiệu trên 100 tác giả văn xuôi (truyện ngắn, bút ký, tiểu thuyết…); sau khi
tôi rút khỏi ban biên tập (2020), thì ngừng.
*
Trần
Doãn Nho: Theo
chúng tôi được biết, anh là nhà thơ được mời/đi tham dự nhiều sinh hoạt văn học
quốc tế và văn học Việt Nam hải ngoại, anh lại có tác phẩm được xuất bản và
phát hành ở hải ngoại, đó là tập thơ “Ác Mộng” do Văn Học Press (California) xuất
bản năm 2018. Anh cảm thấy mình là một nhà văn/nhà thơ hải ngoại hay là nhà
văn/nhà thơ ở-giữa (in-betweenness), theo cách nói của nhà biên khảo Nguyễn
Hưng Quốc?
-Nhà
thơ Hoàng Hưng: Tôi
rất vui khi thơ mình được phổ biến ở hải ngoại từ những năm 1990, trên tạp chí
“Hợp Lưu” của Khánh Trường và “Tạp Chí Thơ” của Khế Iêm. Đặc biệt là tập “Ác Mộng”
gồm những bài thơ tôi viết từ trải nghiệm bản thân trong nhà tù Cộng Sản đã được
công bố đầu tiên trên tờ báo mạng Talawas của Phạm Thị Hoài ở Đức vào năm 2006,
rồi đến 2018 thì được in thành sách dưới dạng song ngữ với bản dịch của nhà thơ
Trịnh Y Thư ở Mỹ và Nguyễn Đức Tùng ở Canada, sau khi bị hệ thống xuất bản
chính thống trong nước từ chối nhiều lần!
Vậy
thì nếu bảo tôi là “nhà thơ hải ngoại” thì cũng không sai!
Vả
lại, nếu xét về căn bản tư tưởng nghệ thuật, thì tôi cũng có gì đó rất “hải ngoại.”
Ngay từ cuối thập niên 1960, tuy sống ở miền Bắc, tôi đã ngầm “ly khai” con đường
sáng tác theo định hướng “hiện thực xã hội chủ nghĩa,” “phục vụ chính trị” như
tuyệt đại đa số các nhà văn nhà thơ lúc ấy; tôi làm “thơ chui” theo tư tưởng tự
do, trung thực với “cái tôi,” không miễn cưỡng tự kiểm duyệt để được in sách
báo.
Xuất
phát điểm là hoàn cảnh khá đặc biệt của tôi trong đời sống văn nghệ miền Bắc
trước 1975: sinh trưởng trong một gia đình “Tây học,” tôi đọc được tiếng Pháp từ
sớm, do đó tư tưởng nghệ thuật của tôi chịu ảnh hưởng Tây phương khá sâu; cũng
vì thế tôi tìm vào Sài Gòn ngay sau 30 Tháng Tư, 1975 và mê mải tiếp nhận những
tư tưởng mới mẻ từ văn học Âu Mỹ và văn học miền Nam; và cũng vì thế văn thơ tiếng
Việt hải ngoại không hề xa lạ với tôi!
*
Trần
Doãn Nho: Trong
thời gian vừa qua, có một số tác phẩm của các tác giả hải ngoại được xuất bản ở
trong nước; đồng thời cũng có nhiều tác giả trong nước đưa tác phẩm của mình ra
xuất bản hay đăng tải trên các trang mạng hải ngoại. Anh có ý kiến gì về những
trường hợp này?
-Nhà
thơ Hoàng Hưng: Văn
học hải ngoại cũng như văn học Việt Nam Cộng Hòa trước 1975 là nền văn học đa dạng,
đa nguyên; những tác giả và tác phẩm nào có xu hướng “neutre” về quan điểm
chính trị, xã hội, không “nhạy cảm” trong con mắt “tuyên giáo” của chế độ chính
thống trong nước sau 1975 có thể được tái bản. (…)
Cũng
xin lưu ý là sau 40 năm “Đổi mới,” văn chương nghệ thuật trong nước đã có bước
chuyển rất lớn: ngày càng thoát khỏi định hướng “hiện thực xã hội chủ nghĩa,”
“cách mạng,” ngày càng trở về đúng nghĩa văn chương nghệ thuật nhân bản, thuần
túy; ngày càng tiếp nhận nhiều ảnh hưởng của văn học đương đại thế giới.
Thậm
chí có phong trào văn học hải ngoại đã lan truyền vào trong nước, như trường hợp
thơ “Tân Hình Thức” do nhà thơ Khế Iêm khởi xướng. Đặc biệt là từ khi xuất hiện
những tờ báo mạng Talawas ở Đức, Tiền Vệ ở Úc và Da Màu ở Mỹ, thì ảnh hưởng của
văn học hải ngoại đến các tác giả trong nước, nhất là những cây viết trẻ, rất mạnh
mẽ. Đã xuất hiện một bộ phận người viết chọn công bố tác phẩm của họ trên những
tờ báo mạng ấy thay vì chịu tự kiểm duyệt để được xuất hiện trên sách báo chính
thống trong nước.
*
Trần
Doãn Nho: Phải
nhận rằng, có biến chuyển lớn trong văn học nghệ thuật trong nước, nhưng rõ
ràng là mọi chuyện vẫn tùy thuộc hoàn toàn vào “cơ quan chức năng” của nhà nước.
Anh nghĩ sao?
-Nhà
thơ Hoàng Hưng: Văn
học trong nước hiện nay có thể thoải mái hơn trước nhiều về: phương pháp sáng
tác (khó hiểu, hũ nút, giễu nhại, hậu hiện đại các kiểu…), tâm trạng cá nhân (mặt
tối tăm, u ám, bế tắc…), sex… Nhưng tuyệt đối cấm kỵ: đụng chạm xa gần đến các
vị lãnh đạo nếu “chưa bị lộ” (bây giờ thì thêm: các vị chủ lớn) hay đến các chủ
trương chính sách hiện hành của đảng và nhà nước…
Về
tác giả, thì có danh sách cấm/hạn chế xuất bản/không được vào sách giáo khoa
(chủ yếu là đối với thành viên của “Ban Vận Động thành lập Văn Đoàn Độc Lập,”
nay đã phải đổi tên là “Câu Lạc Bộ Văn Đoàn Độc Lập”).
*
Trần
Doãn Nho: Vậy
là “Văn Đoàn Độc Lập” có xu hướng đi gần với văn học hải ngoại?
-Nhà
thơ Hoàng Hưng: “Văn
Đoàn Độc Lập” rất gần với văn học hải ngoại, và trên thực tế, ngay từ lời
“Tuyên bố” khi mới ra đời, “Văn Đoàn Độc Lập” đã chủ trương tập hợp tất cả những
người viết văn tiếng Việt trên toàn thế giới, không phân biệt quốc tịch, lãnh
thổ, chính kiến… “vì một nền văn học Việt Nam tự do, nhân bản.”
Đã
có một số nhà văn ở Mỹ, Canada, Đức, Pháp tham gia “Ban Vận Động Văn Đoàn Độc Lập;”
website Văn Việt của Ban Vận Động có phần nửa tác giả, tác phẩm là văn học hải
ngoại. Admin của website hiện nay cũng là một nhà văn hải ngoại (Trịnh Y Thư).
Và Văn Việt cũng bị tường lửa như Da Màu, Diễn Đàn Thế Kỷ… ở hải ngoại.
*
Trần
Doãn Nho: Thật
thú vị khi anh cho biết là “có phần nửa tác giả, tác phẩm” xuất hiện trên Văn
Việt là “văn học hải ngoại.” Như thế, có thể nói hai chữ “hải ngoại,” ở một
khía cạnh nào đó, mang một ý nghĩa tích cực. Một tác giả ở trong nước cho rằng
chỉ có “tác giả hải ngoại,” chứ không hề có “văn học hải ngoại,” vì thế, duy
trì danh xưng “văn học hải ngoại” là một hành động có màu sắc chính trị. Xin
anh cho biết ý kiến của anh về vấn đề này.
-Nhà
thơ Hoàng Hưng: Rõ
ràng đã có một nền văn học (tiếng Việt) hải ngoại (chưa nói đến nền văn học của
người gốc Việt hải ngoại viết bằng tiếng nước sở tại như Pháp, Anh…) hình thành
trong suốt 50 năm qua, và đã đạt được những thành tựu đáng kể. Nó khác biệt về
căn bản với nền văn học trong nước trước khi “Đổi mới” (bị đường lối “phục vụ
chính trị” và quan điểm nghệ thuật chính thống – mang tính bảo thủ khống chế)
và cũng còn nhiều khác biệt với nền văn học trong nước hiện nay (đã có phần
thoát khỏi đường lối trên, nhưng vẫn bị con mắt kiểm duyệt kiểm soát đối với những
nội dung “nhạy cảm” mà nhà cầm quyền thấy bất lợi cho họ).
*
Trần
Doãn Nho: Xin
anh cho một nhận định tổng quát về vai trò, giá trị cũng như ảnh hưởng của văn
học hải ngoại đối với văn học Việt Nam nói chung.
-Nhà
thơ Hoàng Hưng: Những
điểm nổi bật của văn học (tiếng Việt) hải ngoại (so với văn học trong nước):
tinh thần tự do (có thể coi là) tuyệt đối và nhân bản sâu sắc; phong phú, đa dạng
về bút pháp, cá tính nghệ thuật; có được sự mới lạ ở một số tác giả tiếp nhận
trực tiếp ảnh hưởng của văn học-nghệ thuật Âu Mỹ. Nó là tiếng nói của một bộ phận
quan trọng của người Việt trong một hoàn cảnh sống mới lạ, mở ra một thời đại mới
chưa từng thấy của tâm thức Việt và văn hóa Việt.
Văn
học hải ngoại là một thực thể khách quan mà ngay nhà nước Việt Nam cũng thừa nhận,
được giới nghiên cứu phê bình và báo chí xuất bản giới thiệu (một cách chọn lọc,
rụt rè, cẩn trọng). Điều rất đáng tiếc là: do đường lối ngăn chặn hẹp hòi của
nhà cầm quyền, nên ảnh hưởng của nó đối với giới sáng tác và người đọc “chính
thống” chưa đáng kể. (Không nói đến bộ phận tác giả và độc giả của thế giới mạng).
Cũng
phải ghi nhận một thực tế: sau khoảng 40 năm phát triển tốt đẹp, với sự ra đi
và lão thành của vài thế hệ người viết và người đọc, sự hội nhập ngày càng sâu
vào văn hóa bản địa của thế hệ người gốc Việt trẻ, văn học tiếng Việt hải ngoại
đang đối mặt với tình trạng khó duy trì.
*
Trần
Doãn Nho: Phải
chăng giấc mơ “hợp lưu” hai nền văn học và giấc mơ “vì một nền văn học Việt Nam
tự do, nhân bản” của Văn Đoàn Độc Lập, đâm ra vẫn còn xa vời?
-Nhà
thơ Hoàng Hưng: Thực
tế thật đáng buồn. Song cũng nên ghi nhận: thái độ của nhà cầm quyền trong nước
đối với văn học tiếng Việt hải ngoại, cũng như với văn học Việt Nam Cộng Hòa
trước 1975, ngày càng cởi mở hơn mặc dù rất chậm chạp, thận trọng, đến sốt ruột!
Nhiều
người đang trông đợi những thay đổi sau Đại Hội Đảng đầu 2026, khi nghe ông tổng
bí thư mới tuyên bố hùng hồn về “kỷ nguyên mới,” “không viết lại được lịch sử
nhưng có thể hoạch định lại tương lai,” “chấp nhận những khác biệt”… Tuy nhiên,
nếu ông thực lòng thay đổi, thì lực bảo thủ rất lớn trong đảng Cộng Sản cũng
không dễ tuân chỉ, đặc biệt trong lãnh vực tư tưởng văn hóa là lãnh vực bảo thủ
nhất (so với kinh tế, công nghệ…). Wait and see thôi!
*
Trần
Doãn Nho: Cám
ơn nhà thơ Hoàng Hưng đã đưa ra những nhận định hết sức thẳng thắn về văn học hải
ngoại sau 1975 cũng như cung cấp nhiều tin tức hữu ích về văn học trong nước.
Xin anh cho một nhận xét cuối cùng trước khi chấm dứt cuộc trò chuyện lý thú
này.
-Nhà
thơ Hoàng Hưng: Tôi
tin rằng sẽ đến một ngày, người đọc trong nước được tự do tiếp nhập mọi tác phẩm
văn học tiếng Việt hải ngoại cũng như mọi tác phẩm văn học Việt Nam Cộng Hòa
trước 1975; lịch sử Việt Nam sẽ ghi nhận hai nền văn học ấy như bộ phận hợp
thành tự nhiên của toàn bộ nền văn học Việt Nam hiện đại và đương đại. (Trần
Doãn Nho) (qd]
Hoàng
Hưng, tên thật là Hoàng Thụy Hưng, sinh năm 1942 tại Hưng Yên. Ông dạy Văn cấp
trung học (high school), làm báo, dịch sách văn học và tâm lý học tiếng Pháp,
tiếng Anh.
Ông
bị bắt và tập trung cải tạo 39 tháng (1982-1985) vì bản thảo tập thơ “Về Kinh Bắc”
của Hoàng Cầm và những bài thơ trong sổ tay của bản thân bị an ninh Việt Nam
coi là “phản động.”
Sau
“Đổi mới,” ông được trở lại làm báo và thơ được xuất bản trong nước (các tập “Ngựa
Biển,” “Người Đi Tìm Mặt,” “Hành Trình,” “36 Bài Thơ”). Nhiều bài thơ nguyên
tác tiếng Việt và bản dịch thơ Hoàng Hưng được in ở Pháp, Mỹ trong các tạp chí
văn chương và tuyển tập.
Các
tập thơ xuất bản ở hải ngoại: “Ác Mộng” (ở Đức, do talawas.org, 2006, ở Mỹ do
Văn Học Press, 2018); “Poetry & Memoirs” (Mỹ, 2012).
No comments:
Post a Comment