USAID ĐÓNG CỬA : CHIẾN THẮNG CỦA TRUMP, TAI HỌA CHO CHÂU PHI (Thụy My / RFI)

 

USAID đóng cửa : Chiến thắng của Trump, tai họa cho châu Phi

 Thụy My  -  RFI

Đăng ngày: 23/07/2025 - 11:22

https://www.rfi.fr/vi/%C4%91i%E1%BB%83m-b%C3%A1o/20250723-usaid-%C4%91%C3%B3ng-c%E1%BB%ADa-chi%E1%BA%BFn-th%E1%BA%AFng-c%E1%BB%A7a-trump-tai-h%E1%BB%8Da-cho-ch%C3%A2u-phi

 

Thời sự quốc tế hôm nay 22/07/2025 mang một màu xám : châu Phi lâm vào cảnh khó khăn vì Mỹ cắt viện trợ phát triển, nạn đói ở Dải Gaza, cháy rừng liên tiếp ba năm ở Canada, Pháp chật vật không thực hiện nổi kinh tế chiến tranh trong lúc Nga không ngừng đe dọa.

 

HÌNH :

Phụ nữ và trẻ em dùng can nhựa xếp hàng chờ lấy nước ở một điểm cung cấp tại Goma, Bắc Kivu, Cộng hòa Dân chủ Congo, ngày 16/06/2025. USAID bị cắt giảm tài trợ khiến nhiều nơi thiếu nước sinh hoạt. REUTERS - Arlette Bashizi

 

USAID chính thức bị Quốc Hội Mỹ khai tử

 

Le Monde cho biết « USAID bị giải thể : Sáu tháng sau, châu Phi khốn đốn ». Thượng Viện Mỹ hôm 17/07 đã chính thức khai tử cơ quan phát triển quốc tế, chỉ một phần chương trình chống SIDA được cứu vãn. Chưa từng có sự kiện tương tự kể từ 1999 : Quốc Hội Mỹ vừa thu hồi 9 tỉ đô la dành cho các tổ chức nhân đạo, bằng cách sử dụng một quy trình hiếm hoi. Lưỡng viện đã hợp thức hóa việc chính phủ cắt giảm viện trợ quốc tế hồi tháng Giêng, thêm một thắng lợi cho Donald Trump.

 

Trong số bị cắt giảm còn có các chương trình được quản lý bởi Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Hội đồng nhân quyền, Quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc (UNICEF), việc tài trợ cho truyền thông công. Chỉ có hai thượng nghị sĩ Cộng Hòa ôn hòa là Susan Collins và Lisa Murkowski bỏ phiếu chống.

 

Như vậy USAID chính thức đóng cửa vào ngày 01/07. Đảng Dân Chủ phẫn nộ trước sự thiếu vắng cảm thông đối với những nước nghèo nhất, đặc biệt là vụ 500 tấn bánh biscuit năng lượng cao dành cho trẻ em suy dinh dưỡng ở Afghanistan và Pakistan phải tiêu hủy vì quá date. Phát ngôn viên bộ ngoại giao cho rằng Hoa Kỳ vẫn là nhà tài trợ chính về viện trợ thực phẩm, 500 tấn hàng trên chỉ là « 1 % trong số viện trợ hàng năm của Hoa Kỳ ».

 

Rubio : Châu Phi nhận viện trợ nhưng lại chống Mỹ

 

Ngoại trưởng Marco Rubio nói : « Các mục tiêu phát triển hiếm khi đạt được, tình trạng bất ổn và tâm lý chống Mỹ gia tăng. Người Mỹ không thể đóng thuế để tài trợ cho những chính phủ bất tài ở những nước xa xôi ». Theo ông, châu Phi đặc biệt ít đền đáp sự hào phóng của Hoa Kỳ. Châu lục này đã nhận được 165 tỉ đô la viện trợ Mỹ kể từ 1991, nhưng chỉ đứng về phía Hoa Kỳ trong 29 % số cuộc bỏ phiếu các nghị quyết tại Liên Hiệp Quốc, « tỉ lệ thấp nhất thế giới » theo ông Rubio.

 

Chương trình Lương thực Thế giới nay phải giảm các hoạt động ở Mauritania, Mali và Trung Phi, báo động dự trữ thực phẩm cho bảy nước Tây Phi sẽ cạn từ nay đến tháng Chín. Tình trạng hàng ngàn người tị nạn sẽ khó khăn hơn, dược phẩm trị những bệnh chính như sốt rét bắt đầu thiếu, việc phát hiện và điều trị SIDA rối loạn…Riêng Liberia vốn có mối liên hệ lịch sử với Hoa Kỳ, được những người nô lệ cũ thành lập, nằm trong số 10 quốc gia nghèo nhất thế giới, có nền y tế được Mỹ tài trợ 50 %, nay phải đi tìm những đối tác mới, từ các nước vùng Vịnh cho đến Trung Quốc.

 

Nạn đói ở Gaza và cái bẫy chết người

 

Tại Trung Đông, Le Figaro nói về « Gaza : Thảm sát gần những điểm phân phối lương thực », Libération đưa tít « Tại Gaza, nạn đói và cái bẫy chết người từ viện trợ nhân đạo ». Hôm thứ Sáu, 10 người Palestine bị thiệt mạng trong lúc cố gắng tranh hàng viện trợ, 26 người khác vào thứ Bảy và 93 hôm Chủ nhật. Quân đội Israel biện minh là phải bắn cảnh cáo khi hàng ngàn người đổ xô đến.

 

Nhiều ngàn người Palestine phải đi thật xa để đến bốn địa điểm phân phát tại các khu vực do quân đội kiểm soát, xung quanh là các trạm gác với hàng rào kẽm gai, chỉ có một lối vào. Các nhân viên GHF (Quỹ nhân đạo Gaza) đặt những két lương thực và mở hàng rào, hàng ngàn người lao vào đồng loạt để giành cho được những hạt gạo cuối cùng. Cái bẫy khép lại trước đám đông đói khát.

 

Đành chịu chết đói, hay bất kể tính mạng để nuôi sống gia đình ? Đó là chọn lựa khó khăn của người Gaza, lệ thuộc vào hệ thống viện trợ nhân đạo thất thường. Khủng hoảng lương thực gia tăng sau hơn 21 tháng xung đột, cơ quan y tế Gaza loan báo chỉ riêng hôm Chủ nhật đã có 19 người chết vì đói. Chương trình lương thực thế giới (PAM) cảnh báo 22 % dân số tại đây đang trong tình trạng thảm họa, 54 % được coi là tình trạng khẩn cấp. Gần như cứ ba người thì có một không ăn gì từ nhiều ngày qua, 90.000 phụ nữ và trẻ em suy dinh dưỡng cần được trợ giúp gấp.

 

Về mặt chính trị, tham vọng công nhận Nhà nước Palestine đành phải dời lại. Một hội nghị về tương lai Nhà nước Palestine, theo sáng kiến của Pháp, sẽ diễn ra vào cuối tháng. Tuy nhiên cả tổng thống Emmanuel Macron lẫn thái tử Mohammed Ben Salman của Ả Rập Xê Út đều vắng mặt, và không có một nguyên thủ nào tham dự. Những quyết định quan trọng đành phải dời lại vào tháng Chín.

 

 

« Cuộc chiến 12 ngày » : Rốt cuộc Iran thắng ?

 

Cũng về Trung Cận Đông, nhà văn Marek Halter trên trang Diễn đàn của Les Echos cho rằng « Người thắng cuộc, ngược với những gì mọi người nghĩ, lại là Iran và các giáo sĩ ». « Cuộc chiến tranh 12 ngày » đã kết thúc, nhưng Iran vẫn đứng vững. Giáo chủ ra khỏi boong-ke và đe dọa hủy diệt Israel – như thường lệ. Người dân không nổi dậy lật đổ chế độ, không có nhân vật đối lập nào dù là phía bảo hoàng hay thiên tả lên tiếng trong 12 ngày chiến tranh. Vệ binh Cách mạng truy lùng những « kẻ phản bội », đặt giá treo cổ nơi công cộng, bắt bớ người Do Thái trong cộng đồng thuộc loại lâu đời nhất trên thế giới sống tại đây.

 

Về vũ khí nguyên tử, người ta cho rằng chưa hoàn toàn bị tiêu hủy ; 408 ký uranium đã được làm giàu 60 %, đủ để tiêu hủy hoàn toàn khu vực, không biết đang ở đâu. Eo biển Ormuz vẫn đang do các giáo sĩ Iran kiểm soát, chưa kể mạng lưới khủng bố trong khu vực và châu Âu đang chờ đợi được kích hoạt. Như vậy dù tiến hành một chiến dịch vô cùng ngoạn mục, Israel vẫn là bên thua thiệt. Cơ quan tình báo Israel vốn được toàn thế giới ngưỡng mộ, trong cuộc chiến Sáu ngày một mình chống lại toàn khối Ả Rập, nay được Chú Sam tiếp tay nhưng sau đó Tel Aviv lại bị Donald Trump o ép.

 

 

Kỹ nghệ quốc phòng Pháp chật vật tăng tốc

 

Tại châu Âu Le Monde nhận xét, ba năm sau khi tổng thống Emmanuel Macron đưa ra chủ trương chuyển sang nền kinh tế chiến tranh trong bối cảnh Nga xâm lăng Ukraina, kỹ nghệ quốc phòng Pháp vẫn gặp khó khăn trong việc gia tăng quy mô. Chuyển từ việc sản xuất trong thời bình sang một phức hợp kỹ nghệ quốc phòng thích ứng với bối cảnh địa chính trị mới không chỉ là vấn đề tài chánh mà còn là việc tổ chức.

 

Cho đến nay các đơn vị vẫn quen sản xuất từng đợt hàng nhỏ cho bộ quốc phòng hoặc xuất khẩu, thời hạn không gấp gáp. Nhưng kinh tế thời chiến đòi hỏi sản xuất quy mô, thường xuyên, đúng hạn. Cơ cấu kỹ nghệ Pháp yếu đi vì thiếu đầu tư trong thời gian dài, đơn đặt hàng thất thường, phải thay đổi sâu sắc cả về số lượng lẫn chất lượng. Nỗ lực hướng về mô hình này những tháng gần đây gặp nhiều trở ngại. Không thể khởi động dây chuyền sản xuất nếu không có đơn hàng chắc chắn, nhưng ngân sách được thông qua trễ tràng, và năm sau mới được chi trả.

 

Mặt khác, hệ thống kỹ nghệ quốc phòng gồm hàng ngàn công ty nhỏ, trung bình và tương đối lớn. Các tập đoàn như Thales, Safran, Dassault hay KNDS lệ thuộc vào một loạt nhà thầu nhỏ cần được tiếp sức để tuyển dụng và đầu tư, nhưng cơ chế hỗ trợ rời rạc và chậm chạp. Cuối cùng, cần có sự phối hợp ở cấp châu Âu về tiêu chí, nhu cầu, mặt hàng ưu tiên.

 

Nếu mỗi nước thành viên tiếp tục sản xuất thiết bị riêng rẽ sẽ kém hiệu quả. Những dự án chung như xe tăng tương lai (MGCS) hay hệ thống không chiến (SCAF) bị sa lầy vì các nước cạnh tranh với nhau hay quyết định chậm trễ, là những tín hiệu không tốt. Le Monde kết luận, kinh tế chiến tranh không phải là sản xuất nhiều hơn mà còn là quyết định nhanh nhất, dự báo và phối hợp ở cấp quốc gia và châu lục. Không đáp ứng được những điều kiện này, không thể tăng cường quốc phòng như mong muốn.

 

 

1,5 triệu chữ ký : Thành công lịch sử của một bản kiến nghị

 

Cũng tại Pháp, thành công lịch sử của bản kiến nghị chống lại luật Duplomb khiến chính phủ bất ngờ. Với trên 1,5 triệu chữ ký tính đến tối thứ Hai, chính quyền nói rằng sẵn sàng mở tranh luận tại Quốc Hội. Nhật báo thiên tả Libération cho rằng đây là sự phẫn nộ lành mạnh của dân chúng, trong khi nhật báo cánh hữu Le Figaro nêu ra sự thất vọng của giới nông dân. Chẳng hạn 23.000 nông dân trồng củ cải đường đang lo ngại mất 30 % sản lượng vì không được dùng acétamipride, một loại thuốc được cả châu Âu cho phép nhưng riêng nước Pháp thì cấm, tác động được cho là độc hại thì đang còn gây tranh cãi. Luật Duplomp đã gỡ bỏ cản ngại này, nhưng nay họ phải đối phó với một trở lực mới.

 

 

Ba năm liên tiếp, cháy rừng làm Canada mất diện tích bằng Croatia

 

Trong hồ sơ khí hậu, trang nhất Libération đăng ảnh khói lửa cuồn cuộn bốc lên trên một khu rừng, với hàng tít lớn : « Canada 2023, 2024, 2025 : Cháy ». Ba năm liên tiếp Canada làm mồi cho những trận cháy rừng khổng lồ, đây là điều chưa từng thấy. Chỉ trong vài tháng, đất nước này đã mất đi một diện tích tương đương với cả nước Croatia. Tình trạng này thực sự khủng khiếp, và sẽ sai lầm nếu làm quen với cháy rừng. Tầm cỡ những vụ hỏa hoạn có liên quan trực tiếp đến biến đổi khí hậu, làm gia tăng những hiện tượng cực đoan. Năm nay cháy rừng bắt đầu sớm hơn thường lệ vì nhiệt độ tháng Năm cao hơn bình thường, và nhất là các điều kiện dễ xảy ra hạn hán thừa hưởng từ những năm trước.

 

Đặc phái viên Libération đã đến thăm thành phố du lịch Jasper của tỉnh Alberta, bao quanh là những khu rừng, đúng một năm trước đã phải sơ tán do hai trận cháy. Một phần ba số tòa nhà trong thành phố đã bị thiêu rụi, 400 gia đình đã được tái định cư nhưng còn 240 hộ khác vẫn đang chờ đợi giải pháp. Trở ngại không phải ít, như phải tái thiết bằng vật liệu chống cháy, trong khi bảo hiểm chỉ bồi thường nếu xây dựng y như cũ ! Chưa kể chấn thương tâm lý, thiệt hại kinh tế vì hỏa hoạn xảy ra đúng lúc du khách tẩy chay Hoa Kỳ của Donald Trump để ưu tiên cho Canada. Tóm lại, môi trường là vấn đề khẩn cấp tại đất nước mà khí hậu nóng lên nhanh gấp đôi những nơi khác. Laponie, nơi hiếm khi nhiệt độ lên đến 20°C trong mùa hè, từ một tuần qua đã vượt quá 30°C.