NỘI
DUNG :
MỘT
ÍT KIẾN THỨC về BÁO CHÍ VIỆT NAM
.
Nhân
ngày nhà báo, gửi lời trân trọng đến những bài báo bị gỡ bỏ
.
Xài
tiền thuế: điều bất hợp lý duy nhất của báo chí cách mạng
TRỊNH HỮU LONG - LUẬT
KHOA
===========================================
.
.
MỘT
ÍT KIẾN THỨC về BÁO CHÍ VIỆT NAM
https://www.facebook.com/dinhbon.nguyendinhbon/posts/4368662243188060
Một ít kiến thức về báo chí Việt Nam
1- Tờ báo quốc ngữ đầu tiên:
Khai sinh sớm nhất trong làng báo Quốc ngữ Việt
Nam là Gia Định báo.
Tờ báo tổng hợp này có khuôn khổ 25 x 32 cm, ra hàng tuần tại Sài Gòn và tồn tại
suốt 44 năm sau khi phát hành số đầu vào ngày 15 tháng 4 năm 1865.
2- Tờ báo quốc ngữ tư nhân đầu tiên:
Nguyệt san
Thông loại khóa trình (báo kiểu sách đọc thêm,
giải trí mang mục đích giáo dục) do Trương Vĩnh Ký chủ trì, khuôn khổ 16 x 23,5
cm, phát hành hàng tháng tại Nam Kỳ trong những năm 1888-1889, là tờ báo quốc
ngữ tư nhân đầu tiên. Số báo số 1 ra vào tháng 5, 1888.
3- Tờ báo phụ nữ đầu tiên:
Báo Nữ giới chung (tiếng chuông của nữ giới) xuất
bản vào Thứ Sáu hàng tuần tại Sài Gòn bắt đầu năm 1918 là tờ báo đầu tiên
chuyên về phụ nữ. Số báo đầu tiên ra mắt ngày 1 tháng 2, 1918. Lê Ðức làm chủ
nhiệm và Sương Nguyệt Anh, con gái của Nguyễn Ðình Chiểu làm chủ bút.
4- Tờ báo kinh tế đầu tiên:
Báo Nông cổ mín đàm (ngồi uống trà bàn chuyện làm
ruộng và đi buôn) khuôn khổ 20 x 30 cm, phát hành vào Thứ Năm hàng tuần tại Sài
Gòn, là tờ báo kinh tế đầu tiên với số 1 ra ngày 1 tháng 8 năm 1901.
5- Nhà báo Việt Nam đầu tiên:
Nhà báo Việt Nam đầu tiên là Trương Vĩnh Ký
(1837-1898), tên tự là Sĩ Tải thường gọi là Pétrus Ký, quê ở Tân Minh-Vĩnh Long
(nay thuộc Bến Tre). Ông là một học giả lớn, thạo 26 ngoại ngữ, là tác giả của
hơn 100 bộ sách, hàng nghìn bài viết, có chân trong nhiều hội khoa học quốc tế,
cống hiến xuất sắc cho các chuyên ngành: văn hóa, ngôn ngữ, địa lý, nhân chủng
học. Ông thành lập, làm tổng biên tập những tờ báo Quốc ngữ đầu tiên, đồng thời
là cây bút chủ chốt của rất nhiều báo khác và được coi là người đặt nền móng
cho báo chí quốc ngữ Việt Nam.
6- Nữ tổng biên tập đầu tiên:
Danh hiệu này thuộc về Nguyễn Xuân Khuê
(1864-1921), thường được biết qua bút danh là Sương Nguyệt Anh, người con gái thứ tư của
nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu, quê ở Ba Tri-Bến Tre. Nhận lời mời của các đồng nghiệp,
đầu năm 1918 bà lên Sài Gòn làm Tổng Biên tập tờ Nữ giới chung và phụ trách tờ
báo này trong suốt thời gian tồn tại của nó.
Ngoài
ra thời kỳ phát triển mạnh nhất, đa dạng nhất của báo chí VN là thời kỳ 1954 đến
30.4.1975 tại Sài Gòn.
***
Nhìn các cột mốc này, ta thấy ngày 21.6.1925,
tại Quảng Châu (Trung Quốc), khi Nguyễn Ái Quốc ra tờ Thanh Niên và sau này
ngày 5.2.1985, Hội nhà báo Việt Nam quyết định lấy ngày này làm Ngày Báo chí Việt Nam. Rồi
đến ngày 21.6.2000 mới gọi Ngày
Báo chí cách mạng Việt Nam đều muộn hơn, ít đa dạng hơn vì thiếu hẳn mảng
báo chí tư nhân. Báo chí trong chế độ này được quy định rõ ràng là dùng để tuyên
truyền cho các chính sách của nhà cầm quyền. Nhà báo trong hệ thống này chỉ là
loại công chức phục vụ chế độ.
Do đó, gọi 21.6 là ngày Nhà báo VN là sai. Tên
chính thức trong văn bản là: Ngày báo chí cách mạng Việt Nam.
==============================
.
.
Nhân ngày nhà báo, gửi lời trân trọng đến những
bài báo bị gỡ bỏ
21/06/2021
https://www.luatkhoa.org/2021/06/nhan-ngay-nha-bao-gui-loi-tran-trong-den-nhung-bai-bao-bi-go-bo/
Chúng ta có nhiều lý do để tri ân những
nhà báo bị kiểm duyệt hơn là chỉ trích họ.
https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2021/06/v-1024x725.jpg
Minh họa: Getty Images/ iStockphoto.
Chỉnh sửa: Luật Khoa
Ngày
23/4/2021, báo Thanh Niên đăng một bài viết có tiêu đề “Số dự án được phê duyệt
tăng vọt cuối nhiệm kỳ”. Thống kê từ bài báo cho thấy hiệu suất ký duyệt dự án
của Phó Thủ tướng Trịnh Đình Dũng “cao một cách đáng ngạc nhiên”.
Cụ thể, chỉ
trong 65 ngày cuối cùng tại nhiệm, ông đã phê duyệt đến 1/3 tổng số dự án trong
toàn bộ bốn năm rưỡi nhiệm kỳ. Trong số đó, có dự
án sân golf Đak Đoa của tập đoàn FLC vốn bị dư luận phản ứng gay gắt.
[1] Bài viết biến mất ngay sau đó khỏi trang web của báo Thanh Niên. Bản sao
còn lưu tại đây. [2]
Ngày
20/2/2020, hàng loạt tờ báo trong nước đăng tin về sự kiện Thủ tướng Nguyễn
Xuân Phúc khen ngợi bài thơ của một giáo viên cấp hai, có nội dung ca tụng công
tác phòng chống dịch của chính quyền.
Ngay khi
bài thơ được lan truyền, dư luận đã dậy sóng với nhiều bình luận tố tác giả “đạo
thơ” và “viết sai sự thật”. Ngày hôm sau, các bài báo về việc thủ tướng khen ngợi đồng loạt
biến mất. [3]
Ngày
4/1/2019, các tờ báo lớn đưa tin về việc Bộ Chính trị Ban Chấp hành Trung ương
Đảng Cộng sản Việt Nam đồng ý duyệt tăng 51.712 tỷ đồng (tương đương 2,23 tỷ
USD) cho hai tuyến metro của TP. Hồ Chí Minh.
Thông tin
này khiến dư luận đặt câu hỏi vì sao Bộ Chính trị có quyền quyết định thay cho
Quốc hội trong vấn đề ngân sách nhà nước. Ngay hôm sau, các bài viết đều biến mất. [4]
Việc báo
chí trong nước sáng đăng ầm ầm, chiều âm âm thầm thầm gỡ xuống đã không còn là
chuyện gì xa lạ.
Mỗi khi xuất
hiện những bài viết có thông tin “nhạy cảm”, khiến dư luận bất mãn với các lãnh
đạo, người ta thường cá cược với nhau xem “bao lâu thì sẽ bị xóa bài”.
Bài
viết trên báo Tiền Phong về việc Bộ Chính trị duyệt tăng mức đầu tư cho hai tuyến
metro của TP. Hồ Chí Minh bị gỡ xuống và báo lỗi truy cập. Ảnh: RFA.
Phản ứng
thông thường của dư luận là chê cười và trách mắng các tờ báo, rằng họ hoàn
toàn trở thành công cụ sai khiến của chính quyền, không dám đứng lên bảo vệ quyền
đưa tin của mình và quyền được tiếp cận sự thật của độc giả.
Đó là những
phản ứng dễ hiểu. Tuy nhiên, ở một góc độ khác, và xét trong hoàn cảnh hiện tại,
tôi cho rằng lợi ích và ý nghĩa mà các bài viết bị biến mất này đem lại cho
công luận vượt xa những bài báo bình thường khác.
Có ba lý
do.
Một là cho dù chỉ tồn tại trong thời gian ngắn,
các bài báo trên vẫn hoàn thành nhiệm vụ cung cấp tin tức cho độc giả.
Ở thời đại
mạng Internet ngày càng phổ biến, số lượng người dành thời gian theo dõi tin tức
trên mạng ngày càng đông, một bản tin chỉ cần vài phút xuất hiện là đã có thể
tiếp cận đến hàng trăm, hàng ngàn, thậm chí là hàng triệu người ở khắp thế giới.
Công nghệ
phát triển cũng giúp việc lưu trữ lại thông tin dễ dàng hơn bao giờ hết. Người
ta có thể chụp màn hình máy tính hay điện thoại di động, sao lưu trên thiết bị
hay tạo bản sao của trang web trên Wayback Machine, một công cụ được lập ra để lưu trữ nội
dung của hàng tỷ trang web trên thế giới. [5]
Chỉ bằng
cách xuất hiện, cho dù ngắn ngủi, các bài viết này cũng đã thực hiện được chức
năng cung cấp thông tin cho công chúng.
Lợi ích thứ hai đến từ chính việc nó chỉ được phép tồn
tại trong thời gian ngắn ngủi đó.
Các bài viết
bị cấm đoán (bị gỡ xuống ngay sau khi được đăng) thu hút nhiều sự chú ý hơn hẳn.
Trong nhiều trường hợp, nếu không có động tác can thiệp “buộc phải xóa”, bài viết
đó có thể chìm nghỉm giữa hàng trăm ngàn bản tin khác mỗi ngày. Bản thân việc cấm
đoán khiến nó trở thành câu chuyện được chú ý, càng khuyến khích công luận tò
mò tìm hiểu về nó.
Hiệu ứng
này không phải là điều gì mới mẻ với nhân loại. Từ câu chuyện Adam và Eva nếm
trái cấm đến kinh nghiệm của những ông bố bà mẹ nuôi dạy con nhỏ, tất cả đều
cho thấy việc cấm đoán thường phản tác dụng và tạo hệ quả ngược lại. Nó trái với
bản năng của con người, những sinh vật có óc tò mò vô tận trong việc khám phá
thế giới chung quanh.
Thông
qua những thông tin bị cấm đoán, kiểm duyệt, công chúng có cái nhìn chân thật về
bản chất của chính quyền. Minh họa: Getty Images/ Forbes.
Lợi ích thứ ba của các bài báo bị gỡ bỏ là ngoài
thông tin, nó cung cấp cho chúng ta một cái nhìn chân thật về chính quyền.
Qua các nội
dung bị cấm đoán, công luận có thể hiểu nhà cầm quyền sợ hãi điều gì, e ngại
công chúng tiếp cận những thông tin gì, từ đó nhận ra họ đang bảo vệ lợi ích của
ai.
Thông qua
những trái-cấm-trong-làng-báo này, bức tranh hiện ra trần trụi và gần với thực
tế hơn nhiều so với vô số các bài viết tuyên truyền một chiều được nhân bản vô
tính trên các tờ báo quốc doanh.
Với những
lợi ích này, tôi nghĩ công luận có thể trân trọng và khuyến khích sự xuất hiện
của ngày càng nhiều các bài báo bị biến mất, thay vì chỉ trích và chê cười những
người đã viết ra chúng. Trong không ít trường hợp, những người làm báo đã mạo
hiểm không ít để đưa các thông tin đó ra ánh sáng.
Dĩ nhiên
chúng ta chỉ đang nói đến các bài báo bị chính quyền kiểm duyệt, buộc phải gỡ bỏ.
Những trường
hợp báo chí phải xóa bài vì phát hiện vi phạm nguyên tắc làm báo, như sai sự thật
hay đạo văn, là một câu chuyện hoàn toàn khác.
Các vụ bê
bối này có thể xảy ra với bất kỳ tờ báo nào, kể cả những tên tuổi uy tín lâu đời
như Guardian của Anh hay Der Spiegel của Đức. [6] [7] Luật Khoa cũng từng vướng
phải vụ
việc phóng viên đạo văn vào năm 2020. [8]
Điều cần
lưu ý ở đây là cách thức xử lý sai phạm của các tờ báo.
Một, họ đều
đăng đàn công khai giải trình lỗi của mình với độc giả. Hai, họ chỉ rõ ra những
bài viết nào có vấn đề và lý do chúng bị xóa.
Cách thức
xử lý đàng hoàng và minh bạch này hoàn toàn ngược lại với cách chính quyền kiểm
duyệt thông tin báo chí, âm thầm và lặng lẽ.
Đây là điều
mà báo chí Việt Nam có thể hướng tới trong tương lai gần.
Trước khi
mơ về một nền báo chí tự do độc lập đúng nghĩa, hãy đòi hỏi sự công khai và
minh bạch ngay trong các bản tin bị xóa bỏ.
Thay vì
xóa đi không một dấu vết, người đọc có quyền được biết ai đã ra lệnh xóa và vì
lý do gì.
Làm được
như vậy, đó sẽ là một bước tiến cách mạng thật sự của báo chí Việt Nam.
Và công luận
sẽ càng trân trọng hơn công sức của những nhà báo luôn mạo hiểm để tạo ra các
bài báo đàng hoàng bất kể nguy cơ bị dập tắt.
Luật
Khoa hoan nghênh các quan điểm khác nhau. Mọi bài bình luận xin gửi cho Luật
Khoa tại đây.
Tài liệu tham khảo:
1.
Chính, Y. K. (2021, June 16). Hỏi nhanh – Đáp gọn: Về dự án sân golf của
FLC tại rừng thông ở Đak Đoa, Gia Lai. Luật Khoa Tạp Chí. https://www.luatkhoa.org/2021/06/hoi-nhanh-dap-gon-ve-du-an-san-golf-cua-flc-tai-rung-thong-o-dak-doa-gia-lai/
2.
Hiệp, L. V. H. (2021, April 23). Số dự án được phê duyệt tăng vọt cuối
nhiệm kỳ. Báo Thanh Niên. https://web.archive.org/web/20210423061006/https://thanhnien.vn/thoi-su/so-du-an-duoc-phe-duyet-tang-vot-cuoi-nhiem-ky-1372866.html
3.
BBC News Tiếng Việt. (2020, February 21). Virus corona: Hàng loạt báo
VN rút bài viết Thủ tướng Phúc khen cô giáo làm thơ. https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam-51584776
4.
R. (2020, October 11). Báo nhà nước gỡ bài “Bộ Chính trị duyệt tăng mức đầu tư
Metro TPHCM”. Radio Free Asia. https://www.rfa.org/vietnamese/news/vietnamnews/state-media-withdraw-article-about-metro-benthanh-suoitien-01052019091952.html
5. Wayback
Machine. (2021). Wayback Machine. https://web.archive.org/
6.
Glendinning, L. (2016, December 9). A note to our readers about a reporter who
breached our trust. The Guardian. https://www.theguardian.com/commentisfree/2016/may/26/open-door-column-note-to-readers
7.
Connolly, K. (2018, December 20). Der Spiegel says top journalist faked
stories for years. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2018/dec/19/top-der-spiegel-journalist-resigns-over-fake-interviews
8.
Long, T. H. (2020, May 18). Thư xin lỗi vì phạm lỗi đạo văn. Luật
Khoa Tạp Chí. https://www.luatkhoa.org/2020/05/thu-xin-loi-doc-gia-vi-pham-loi-dao-van/
================================================
.
.
Xài
tiền thuế: điều bất hợp lý duy nhất của báo chí cách mạng
TRỊNH HỮU LONG - LUẬT
KHOA
21/06/2021
https://www.luatkhoa.org/2021/06/xai-tien-thue-dieu-bat-hop-ly-duy-nhat-cua-bao-chi-cach-mang/
Sớm hay muộn, báo chí cũng phải vận
hành theo cơ chế thị trường như mọi ngành nghề khác.
Ảnh: Zing
Người ta
có thể chỉ trích báo chí cách mạng vì nhiều thứ, như đưa tin một chiều, đưa tin
vịt, làm loa phóng thanh cho một đảng chính trị, v.v. Nhưng điều đó xảy ra với
mọi nền báo chí, dù tự do đến đâu. Trong hầu hết các trường hợp, những điều đó
không phạm pháp gì cả, nó chỉ đáng tranh cãi về mặt nghiệp vụ và đạo đức báo
chí.
Điều
bất hợp lý của báo chí cách mạng hiện nay, mà theo tôi là điều bất hợp lý duy
nhất, là nguồn thu nhập của họ.
Với tư
cách là các đơn vị báo chí nhà nước, họ nghiễm nhiên nhận ngân sách nhà nước để
sống.
Với các tờ
báo có cơ quan chủ quản là cơ quan nhà nước như các bộ, viện kiểm sát, tòa án, ủy
ban nhân dân và các cơ quan lập pháp trung ương lẫn địa phương, họ nhận tiền trực
tiếp từ ngân sách nhà nước.
Với các tờ
báo là đơn vị trực thuộc các tổ chức chính trị như Đảng Cộng sản Việt Nam, Đoàn
Thanh niên, Công đoàn, họ nhận tiền thông qua các gói ngân sách mà nhà nước
dành cho các tổ chức này hàng năm.
Với các tờ
báo trực thuộc các tổ chức xã hội như các hội nghề nghiệp và các tờ báo tư nhân
núp bóng tổ chức xã hội, họ có thể tự chủ một phần thu nhập, hoặc tự chủ hoàn
toàn. Số này chỉ vào khoảng 1/3 tổng số cơ quan báo chí tại Việt Nam. Nghĩa là,
vẫn có khoảng 556 cơ quan báo chí khác nhau đang bám vào bầu sữa
ngân sách. [1]
Lấy ví dụ
(dữ liệu từ Bộ
Tài chính [2] và Chính phủ [3]):
·
Năm
2021, ngân sách nhà nước cấp cho Đài Truyền hình Việt Nam (VTV) xấp xỉ 228 tỷ đồng,
cho Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV) hơn 1.000 tỷ đồng.
·
Năm
2019, ngân sách nhà nước cấp cho hai tờ báo của Bộ Tài chính là Thời báo Tài
chính Việt Nam (hơn 16 tỷ đồng) và Tạp chí Tài chính (gần 5 tỷ đồng).
·
Năm
2019, Ủy ban Nhân dân TP. Hà Nội chi cho báo Kinh tế và Đô thị hơn 7 tỷ đồng, Ủy
ban Nhân dân TP. Hồ Chí Minh chi cho Đài Tiếng nói Nhân dân 46,5 tỷ đồng, chưa
kể ngân sách chi cho các báo khác thông qua ngân sách cho các sở, ban, ngành,
đoàn thể.
·
Năm
2019, Báo Phụ nữ Việt Nam được cấp 3,7 tỷ đồng từ nguồn ngân sách nhà nước
thông qua Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam.
Ngày
18/8/2020, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc ra quyết định về danh mục dịch vụ sự nghiệp công sử dụng
ngân sách nhà nước trong lĩnh vực thông tin và truyền thông, nói rõ năm lĩnh vực
báo chí, truyền thông mà ngân sách nhà nước đảm bảo 100%. [4]
Giả sử
tính bình quân mỗi tỉnh mỗi năm chi cho các tờ báo và đài phát thanh, truyền
hình của họ 10 tỷ đồng thì con số của riêng các tỉnh đã là 640 tỷ đồng. Cộng với
con số tính bằng nghìn tỷ đồng cấp cho các cơ quan báo chí trung ương thì chúng
ta có thể thấy mức độ đầu tư dành cho báo chí lớn thế nào.
Nếu cho rằng
Việt Nam có 50 triệu người đóng thuế hàng năm, thì số tiền trung bình mỗi người
đó phải trả cho VOV đã là 20.000 đ/người/năm.
Nói cách
khác, bất kể có mua báo hàng ngày hay không, người dân vẫn đang phải trả tiền
mua báo, thông qua việc trả tiền thuế để nuôi hàng trăm cơ quan báo chí nhà nước.
Nếu các cơ
quan báo chí này không dùng tiền ngân sách nữa thì họ muốn tuyên truyền cho ai
cũng được, muốn viết thế nào cũng được. Khi đó, chuyện họ hoạt động ra sao
không còn là một vấn đề công cộng nữa, mà thuần túy là vấn đề thị trường và xã
hội dân sự.
Nếu họ muốn
tuyên truyền cho Đảng Cộng sản Việt Nam thì Đảng Cộng sản tự bỏ tiền ra cho báo
Nhân Dân, Tạp chí Cộng sản và hàng loạt cơ quan báo chí khác xài. Khi đó sẽ
không ai kêu ca gì nữa. Không có lý do gì hàng chục triệu người dân đóng thuế
phải bỏ tiền ra để vận hành các tờ báo của một đảng phái của hơn 4 triệu đảng
viên.
Việc nhà
nước độc quyền cung cấp dịch vụ báo chí là tước đi quyền kinh doanh báo chí của
thị trường và tước đi cơ hội được mua báo theo nhu cầu của người tiêu dùng.
Thay vào đó, người tiêu dùng phải chấp nhận tiêu thụ thông tin do các cơ quan
báo chí của một đảng chính trị cung cấp. Hay ít nhất, các cơ quan báo chí này
cũng đã thề trung thành với đảng chính trị đó.
Trước năm
1986, Đảng Cộng sản Việt Nam đã quốc doanh hóa tất cả các ngành nghề sản xuất,
kinh doanh. Mọi việc mua bán phải đi qua các cửa hàng mậu dịch của nhà nước. Chất
lượng và số lượng hàng hóa thời kỳ đó thế nào, chắc lớp trung niên hiện nay còn
nhớ rõ. Và chất lượng hàng hóa kể từ năm 1986 đến nay đã tăng cao thế nào, số
lượng đã dồi dào ra sao, sự lựa chọn đã nhiều lên thế nào, chúng ta đều hiểu
rõ.
Nói vậy
không có nghĩa là báo chí cách mạng không có những sản phẩm tốt. Nhưng đó không
phải vấn đề bài viết này muốn nói.
Sớm hay muộn
cũng phải cắt bầu sữa ngân sách dành cho báo chí và để cho báo chí vận hành
theo cơ chế thị trường, như những gì đã xảy ra với các ngành nghề khác từ năm
1986 đến nay.
Luật
Khoa hoan nghênh các quan điểm khác nhau. Mọi bài bình luận xin gửi cho Luật
Khoa tại đây.
Tài liệu tham khảo
1.
Tuyết M. (2019, February 15). Báo chí trước bài toán tự chủ.
Hoinhabaovietnam.vn.
http://hoinhabaovietnam.vn/Bao-chi-truoc-bai-toan-tu-chu_n46552.html
2.
Website Công khai Ngân sách của Bộ Tài chính:
https://ckns.mof.gov.vn/SitePages/home.aspx#ListReport
3. Website
Chính Phủ. (2020a, December 3). Quyết định về việc công bố công khai dự
toán ngân sách nhà nước năm 2021.
http://datafile.chinhphu.vn/files/vbpq/2020/12/1927-BTC.PDF
4. 5
lĩnh vực báo chí, truyền thông được ngân sách nhà nước đảm bảo 100%.
(n.d.). Hoinhabaovietnam.vn. Retrieved June 21, 2021, from http://hoinhabaovietnam.vn/5-linh-vuc-bao-chi-truyen-thong-duoc-ngan-sach-nha-nuoc-dam-bao-100_n67382.html
No comments:
Post a Comment